Stanisław Mikołajczyk - przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego, poseł na Sejm II RP, premier rządu RP na uchodźstwie, po II wojnie światowej poseł do Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy.

Bezskutecznie dążył do porozumienia z ZSRR w sprawie polskiej granicy wschodniej.

Naiwnie liczył na porozumienie z PKWN w sprawie politycznej przyszłości kraju.

Po konferencji jałtańskiej przyjął funkcję wicepremiera i ministra rolnictwa w komunistycznym rządzie.

Po sfałszowanych wyborach parlamentarnych w 1947 r. uciekł do Stanów Zjednoczonych.

Na spotkanie z prof. Januszem Tazbirem w cyklu Historyczne spory - zapraszam w sobotę o 16.05 – Hanna Maria Giza

4 czerwca wieczorem zaczęły spływać dane z punktów wyborczych w ambasadach PRL i jednostek wojskowych. Trudno było w nie uwierzyć. Następny dzień ostatecznie potwierdził wolę Polaków, którzy opowiedzieli się za państwem suwerennym i demokratycznym.

Było to oszałamiające zwycięstwo Solidarności, miażdżąca klęska komunistów. Nikt na to nie był przygotowany - ani aparat partyjny, ani elity opozycji.

4 czerwca był dniem odzyskanej wolności. Czy był dniem upadku komuny?

Mec. Maciej Bednarkiewicz, Jan Lityński, dr Antoni Dudek i Nikodem Bończa-Tomaszewski będą gośćmi Hanny Marii Gizy w 20. rocznicę prawie wolnych wyborów.

Dziewiętnastoletnią historię stosunków Polski i Izraela otwiera moment uznania państwa żydowskiego przez polskich komunistów (maj 1948), kończy natomiast zerwanie stosunków w chwili wybuchu wojny sześciodniowej (czerwiec 1967). Opisując wieloaspektowe relacje obu państw, m.in. stosunki dyplomatyczne, gospodarcze i kulturalne, historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego - Bożena Szaynok, wskazuje na nieustanne „skażenie” ich polityką Moskwy. Mimo wszystko świadomość wielowiekowej współegzystencji narodów polskiego i żydowskiego, nie pozwalała władzom komunistycznym pozostać obojętnymi wobec idei utworzenia państwa Izrael. Polska zdecydowała się na poparcie na forum ONZ postulatów żydowskich w 1947 i na początku 1948 roku. – Kiedy przyglądamy się ówczesnemu stanowisku Polski, będącej przecież w bloku wschodnim, podporządkowanym Moskwie, zauważamy wielkie emocje, odwołanie się do wspólnej historii i zrozumienie dla losu żydowskiego – mówi autorka książki.     

POSŁUCHAJ wypowiedzi Bożeny Szaynok (1,9 MB)

Dużą zaletą książki jest to, że nie ogranicza się ona jedynie do opisu relacji stricte państwowych. Autorka stara się ukazać stosunek społeczeństwa polskiego wobec Izraela. W tym celu podaje przykłady poszczególnych osób lub grup społecznych, życzliwie nastawionych wobec idei powstania państwa Izrael, a następnie do samego państwa. Wymienia osoby publiczne, pragnące polepszenia stosunków polsko-żydowskich, często jednak pozostajace bezsilne wobec narzucanych siłą kremlowskich dyrektyw. Jedna z nich to Adam Rapacki, polski polityk i dyplomata, w latach 1956-68 minister spraw zagranicznych. Szaynok wymienia także środowiska, jak np. naukowe, które jednogłośnie opowiedziały się za słusznością dążeń narodu żydowskiego do posiadania własnego państwa. Zauważa również głos, który w tej sprawie podniosła prasa katolicka przed 1948 rokiem. Autorka książki stara się także przybliżyć stosunek społeczności żydowskiej w Polsce do idei utworzenia a następnie do powstałego państwa Izrael w latach 1944-68. – Bożena Szaynok dostrzega, że społeczność ta była bardzo podzielona – mówi Krzysztof Persak z Instytutu Pamięci Narodowej. – Z jednej strony były to różne organizacje polityczne i społeczne mniejszości żydowskiej w latach czterdziestych, ale wśród nich bardzo ważną rolę odgrywali żydowscy komuniści, frakcja żydowska w PPR. Pewna komplikacja polegała na tym, że inny był stosunek tej frakcji do państwa Izrael i problemu emigracji do Izraela, a inny stosunek władz komunistycznych w Polsce – mówi Persak.

POSŁUCHAJ wypowiedzi Krzysztofa Persaka z IPN (3,93 MB)

- Mam wątpliwości, czy ludzi z PPR, a poźniej PZPR, występujących przeciwko syjonistycznemu państwu Izreal, należy zaliczyć w poczet Żydów – mówi Michał Sobelman, tłumacz literatury hebrajskiej, scenarzysta, rzecznik prasowy ambasady Izraela w Warszawie. - Jak powiedział kiedyś Julian Stryjkowski – ten, który przystępuje do partii komunistycznej już nie jest Żydem -. Jestem skłonny się z tym zgodzić. Komunizm w moim przekonaniu jest w jakiś sposób religią. Podobnie jak katolik, który staje się komunistą, przestaje być katolikiem, tak samo też Żyd nie dokońca jest Żydem, skoro staje się ideowym komunistą – mówi Sobelman. Zauważa przy tym, że niebawem wydany zostanie tom depesz ambasad Polski i Izraela z okresu od 1944 roku do 1967 roku, który na pewno wniesie sporo światła w obraz historii stosunków obu państw. Z pewnością wiele nowego w tej tematyce wniosłoby także wydanie po polsku dziennika Katriela Katza, który ukazał się już wiele lat temu w Izraelu w książce pod tytułem „Moskwa, Budapeszt, Warszawa”.

Odnosząc się do zerwania stosunków Polski z Izraelem w 1967 roku i do wydarzeń następujących po tym w naszym kraju, Michał Sobelman mówi – Przemówienie Władysława Gomułki 19 czerwca 1967 roku na Kongresie Związków Zawodowych było znakiem i przypieczętowaniem końca historii Żydów polskich. Rozpoczęła się ona jeszcze w czasach świętego Wojciecha i trwała tysiąc lat. W ciągu tego czasu były wzloty i upadki, okresy wspólnej walki i okresy próbne, ale nigdy żaden oficjalny rząd polski nie prowadził polityki antysemickiej – wspomina ten dramatyczny okres Michał Sobelman.

POSLUCHAJ wypowiedzi Michała Sobelmana (4,94 MB)

W ramach tegorocznych 53 Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie odbyła się promocja publikacji Bożeny Szajnok. W spotkaniu zorganizowanym przez Instytut Pamięci Narodowej obok autorki udział wzięli: Michał Sobelman - rzecznik prasowy ambasady Izraela w Warszawie oraz Krzysztof Persak i Łukasz Kamiński z IPN.

Andrzej Burgoński

Bożena Szaynok, Z historią i Moskwą w tle. Polska a Izrael 1944–1968 (seria „Monografie”, t. 36), Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2007.

Przemiany polityczne i społeczne, jakie zachodziły w Czechosłowacji w 1968 roku były uważnie obserwowane w naszym kraju. Społeczeństwo z dużym zrozumieniem, nadzieją oraz szczerą sympatią reagowało na przeprowadzane przez kierownictwo KPCZ zmiany polityczne. Nadzieję wyrażało między innymi hasło, które „kursowało” w Polsce w tym czasie - „Polska czeka na swojego Dubczeka.” Jednak zupełnie inaczej na postępowanie Dubczeka reagowało kierownictwo PZPR.

Od października 1956 roku, pierwszym sekretarzem KC PZPR był Władysław Gomułka. Po przejęciu władzy cieszył się autentycznym poparciem społecznym. Był dla wielu Polaków symbolem przemian roku 1956. Od końca lat 50 odbiór i ocena Gomułki zaczęła się zmieniać, do czego przyczynił się sam I sekretarz. Na początku lat 60-tych zaostrzał się konflikt między nim, a intelektualistami. Do tego dochodziły narastające problemy gospodarcze. Na negatywną postawę Gomułki wobec „Praskiej Wiosny” wpływały też czynniki zewnętrzne. Słabnąca pozycja wewnętrzna I sekretarza zmuszała go do poszukiwania mocnego poparcia w Moskwie. Poparcie Kremla w konflikcie z Chinami, czy gorliwe wypełnianie zaleceń Breżniewa wobec kryzysu na Bliskim Wschodzie w czerwcu 1967 roku powodowało, że Gomułka stawał jednym z najbardziej „posłusznych” przywódców państw komunistycznych.

Wydaje się jednak, że decydujący wpływ miały czynniki wewnętrzne. Sam Gomułka nie zamierzał reformować systemu politycznego w Polsce, a zmiany przeprowadzone w 1956 roku były raczej wymuszone postawą społeczeństwa, niż chęcią samego Gomułki. W latach 60-tych wzrosła ilość członków partii, młode wykształcone pokolenie „partyjniaków” naciskało na „stare” kadry domagając się większej władzy. Symbolem takiego dążenia była polityka I Sekretarza z Katowic Edwarda Gierka zyskującego coraz większe uznanie za duże zdolności organizacyjne, oraz skuteczność w polityce gospodarczej. Z drugiej strony na czele jednej z frakcji partyjnych nazywanych „partyzantami” stał Mieczysław Moczar, który w coraz mniej zakamuflowany sposób pokazywał, że Gomułkę, powinien zastąpić ktoś młodszy, bardziej skuteczny.
Kryzys polityczny w Polsce wszedł w decydującą fazę w 1967 roku a, związany był z sytuacją na Bliskim Wschodzie. Konsekwencją była kampania antysemicka, która mocno podważyła pozycję Gomułki. Sytuacja społeczna w Polsce, będąca przecież konsekwencją sytuacji politycznej i gospodarczej w kraju, była trudna i bardzo napięta. Dlatego informacje napływające zza naszej południowej granicy, budziły tak skrajne reakcje w Polsce.

Decyzje styczniowego plenum KC KPCZ, które dotyczyły między innymi  usunięcia z funkcji pierwszego sekretarza Nowotnego, spotkały się z dość chłodnym przyjęciem przez polskie kierownictwo partyjne. Inne zmiany, na przykład decyzje o rehabilitacji represjonowanych w okresie stalinowskim, znalazły zrozumienie u Gomułki. Jednak przeważały nastroje niepokoju.
Władysław Gomułka dał im wyraz już w styczniu 1968 roku podczas spotkania z Breżniewem, gdzie pierwszy sekretarz KC PZPR wykazał szczególne zaniepokojenie zmianami w Czechosłowacji mającymi zliberalizować funkcjonujący tam system polityczno- społeczny. Należy ocenić, że już wtedy przyczyną tego niepokoju Gomułki była obawa przed tym, że hasła te mogą łatwo znaleźć zrozumienie w polskim społeczeństwie a w konsekwencji „zaraza liberalizacji” może dosięgnąć Polaków.

Obawy I sekretarza mogły potwierdzać wydarzenia, jakie rozpoczęły się w naszym kraju w połowie stycznia 1968 roku, a które w historiografii określane SA jako „wydarzenia marcowe’68 roku.”
7 lutego Gomułka udał się do Ostrawy na spotkanie z Dubczekiem. Wizyta ta przez lata „obrosła” legendą, według której właśnie tam przywódca KC KPCZ miał zaproponować polskiemu szefowi partii wspólne reformowanie systemu w Polsce i w Czechosłowacji. W tej legendzie jest część prawdy. Dubczek podczas spotkania poinformował Gomułkę o sytuacji wewnętrznej w Czechosłowacji i o przeprowadzanych i planowanych zmianach. Następnie miał zaproponować polskiemu przywódcy współpracę. Jednak Gomulka zdystansował się od tych propozycji. Podkreślając  złożoną sytuację wewnętrzną w naszym kraju zaznaczył, że zmiany przeprowadzane u naszego południowego sąsiada mogą negatywnie wpływać na sytuację w Polsce. Po tej wymianie poglądów nastąpiła nieoficjalna część rozmów. Podczas rozmowy Dubczeka z Gomułką, jaka odbyła się w czasie przechadzki wokół boiska piłkarskiego, miał przywódca KPCZ zaproponować Gomułce wspólne, wraz z pierwszym sekretarzem KC WSPR (Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza, na której czele stał Janos Kadar) reformowanie socjalizmu w tych krajach. Wydaje się, że  Dubczek „spoglądał” na polskiego I sekretarza, przez „pryzmat” Gomułki z „Polskiego Października’56 roku.” Taka ocena była oczywiście błędna. W tym czasie, podobnie jak w 1956 roku, Polska i Czechosłowacja były w zupełnie innej sytuacji.  W 1956 roku w Polsce nastąpiła przynajmniej częściowa destalinizacja. W Czechosłowacji nic takiego nie miało miejsca. Przykładem różnic polityczno-społecznych w tych krajach była choćby ich postawa wobec Rewolucji Węgierskiej 1956 roku. Natomiast w 1968 w Czechosłowacji następowało to, co w Polsce dwanaście lat wcześniej, w naszym kraju natomiast władze zwiększały represyjność.

Leonid Breżniew - przywódca ZSRS. Źr. Wikipedia.

Na spotkaniu przywódców partii komunistycznych w Dreźnie pod koniec marca Gomułka jeszcze dobitniej przedstawił swoja dezaprobatę wobec zmian zachodzących w Czechosłowacji. Nazwał wiele z nich rewizjonizmem, powołując się na „doświadczenia z Października 1956 roku.” W swoich opiniach Gomułka zbliżył się do stanowiska przywódcy NRD Waltera Ulbricha. Oczywiście takie stanowisko polskiego przywódcy było zgodne z oczekiwaniami sowieckiego genseka Leonida Breżniewa.
W kwietniu Gomułka, podczas spotkania z dowódcą Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego marszałkiem Jakubowskim, stwierdził „Siły kontrrewolucyjne wyraźnie dążą do zmiany istniejącego stanu w CSRS w kierunku demokracji burżuazyjnej.” Należy zwrócić uwagę na stwierdzenie „kontrrewolucja” takie sformułowanie było używane w stosunku do przemian, jakie zachodziły w Polsce w 1956 roku(do pewnego momentu) a od pewnego momentu w stosunku do tego, co działo się na Węgrzech w tym samym czasie. (Rewolucja Węgierska 1956 roku była w historiografii komunistycznej nazywana „kontrrewolucją” do rozpadu komunizmu w 1989 roku). Słowa Gomułki stały się dla przywódców sowieckich „wytyczną do działania.”

Najprawdopodobniej już wtedy pojawił się pomysł interwencji zbrojnej w Czechosłowacji w celu zdławienia przeprowadzanych tam reform. Dlatego, przedstawiony przez marszałka Jakubowskiego plan przeprowadzenia ćwiczeń wojskowych państw Układu Warszawskiego na terenie Czechosłowacji i zgoda na udział w nich wojsk polskich wydana przez Gomułkę może być interpretowana jako zgoda na przygotowanie planów interwencji zbrojnej w tym kraju.
Takie stanowisko Gomułki znalazło potwierdzenie podczas narady przywódców ZSSR, NRD, WRL, BRL i PRL. Pierwszy sekretarz KC PZPR oprócz potępienia, według niego „kontrrewolucyjnego” nurtu w KPCZ, zaproponował także, aby wyłonić w tej partii „zdrowe jądro” składające się z działaczy, którzy by mieli „zwalczać kontrrewolucję.” Także w maju na wiecu przyjaźni polsko- czechosłowackiej w Cieszynie Edward Gierek miał poinformować jednego z przedstawicieli władz partyjnych KPCZ, że „ O ile sytuacja w Czechosłowacji będzie się pogarszać, niewykluczone będzie wojskowe rozwiązanie.”

Z bardzo negatywnym przyjęciem przez polskie władze partyjne spotkał się opublikowany w czerwcu w Czechosłowacji manifest „2000 słów.” Jednoznacznie na temat planów interwencji zbrojnej w Czechosłowacji wypowiedział się Gomułka na posiedzeniu Biura Politycznego KC PZPR na początku lipca. Podczas tej narady pierwszy sekretarz poinformował zebranych, że Breżniew „uważa za celowe, aby w ewentualnej interwencji zbrojnej wzięły także udział wojska polskie”. Sam Gomułka stwierdził, że „strona polska powinna być za udziałem wojsk polskich w interwencji, z tym, że oddziały polskie nie powinny wchodzić na Zaolzie, a jedynie operować w zachodniej części CSRS. Jak łatwo było przewidzieć Biuro Polityczne wyraziło zgodę na propozycję radziecką i zgodziło się z sugestiami Gomułki.

W połowie lipca odbyło się spotkanie przywódców państw komunistycznych – ZSSR, Polski, Węgier, NRD i Bułgarii, na którym ustalono stanowisko wobec przemian zachodzących u naszych południowych sąsiadów. Oczywiście było to stanowisko bardzo negatywne.  Warto podkreślić, że od tego momentu w prasie polskiej ( prym wiodły: „Trybuna Ludu” i „Żołnierz Wolności”) nasiliła się kampania przeciwko polityce władz w Czechosłowacji. 
Na początku sierpnia doszło jeszcze do spotkania kierownictwa KPCZ z „Warszawską piątką” (to znaczy uczestnikami spotkania w Warszawie na początku lipca) w Bratysławie, ale i tam nie zdołano przekonać Dubczeka do zmiany polityki, (ale czy na to liczono? czy to był główny cel spotkania? czy nie chodziło raczej o postraszenie?).

Ostatnie spotkanie (przed interwencją zbrojną) przywódców komunistycznych miało miejsce 18 sierpnia. Na nim to ostatecznie poinformowano wszystkich o planach i celach, zarówno wojskowych jak i politycznych zbliżającej się interwencji. W nocy z 20 na 21 sierpnia rozpoczęła się operacja „Dunaj”- zbrojna interwencja państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, w której wzięły także udział odziały LWP. Udział wojsk polskich w tej interwencji należy uznać za jedną z najczarniejszych kart w historii Wojska Polskiego. Politycznie za decyzję odpowiadał Władysław Gomułka i kierownictwo PRL. Pod względem wojskowym ważną i negatywną rolę odegrał między innymi gen. Wojciech Jaruzelski….

Andrzej Smoliński

POSŁUCHAJ   AUDYCJI

Krzyż w Nowej Hucie, źr. Wikipedia

27 kwietnia 1960 r. doszło do protestu mieszkańców Nowej Huty, który po kilkunastu godzinach ulicznych walk został późną nocą stłumiony przez milicję i oddziały ZOMO. PRL-owskie władze chciały, żeby Nowa Huta, wzorcowe miasto socjalizmu, była "miastem bez Boga".

Jednak po "odwilży" w 1956 r. władze obiecały zgodę na budowę w tej dzielnicy kościoła. W marcu 1957 r. u zbiegu ówczesnych ulic Marksa i Majakowskiego stanął krzyż poświęcony przez metropolitę krakowskiego abp. Eugeniusza Baziaka. Rozpisano konkurs na projekt świątyni.

"Odwilż trwała krótko. Symbolicznym jej końcem było zamknięcie w 1957 r. pisma +Po prostu+. Zaczęło się +przykręcanie śruby+" - przypomina historyk Jarosław Szarek z Biura Edukacji Publicznej krakowskiego IPN.

19 kwietnia 1960 r. proboszcz parafii w Bieńczycach ks. Mieczysław Satora otrzymał pismo z żądaniem usunięcia krzyża. Na działce wytyczonej pod budowę kościoła miała stanąć szkoła w ramach akcji "1000 szkół na Tysiąclecie".

27 kwietnia 1960 r., gdy robotnicy przystąpili do wykopywania krzyża, mieszkańcy stanęli w jego obronie. Były to w większości kobiety. "Rano szłam z bańką po mleko. Z mlekiem dla dzieci już do domu nie wróciłam, bo prosto spod krzyża pobiegałam do proboszcza" - wspomina tamten dzień Janina Drąg, która do Krakowa przyjechała z mężem w 1956 r. Dostali mieszkanie na osiedlu Uroczym na wprost krzyża.

Najwięsza wartość

"Od dziecka wpajano mi, że krzyż jest największą wartością człowieka, od urodzin do śmierci, bo rodząc się człowiek jest naznaczany znakiem krzyżem i kiedy umiera, jest żegnany krzyżem" - mówiła Drąg. "Zabolało mnie, kiedy proboszcz powiedział: nie mam armat, strzelać nie będę, módlcie się" - wspominała. Zgromadzeni pod krzyżem ludzie śpiewali pieśni religijne, składali kwiaty, modlili się. Po południu dołączyli do nich robotnicy, którzy skończyli pracę w nowohuckich zakładach. Coraz większe siły koncentrowała milicja, ściągnięto ZOMO. Do rozpędzenia zebranych użyto gazu, a wieczorem milicja dostała zgodę na użycie ostrej amunicji. Uliczne walki trwały do późnej nocy.

"Wyłączono oświetlenie dzielnicy i wstrzymano komunikację z Krakowem" - mówił PAP Jan Franczyk, jeden ze współzałożycieli opozycyjnej Chrześcijańskiej Wspólnoty Ludzi Pracy, redaktor naczelny wydawanego w latach 80. poza cenzurą miesięcznika "Krzyż Nowohucki" i autor pracy "Na fundamencie krzyża. Kościół katolicki w Nowej Hucie w l. 1949-1989".

"Starcia trwały kilkanaście godzin, w Dzielnicowej Radzie Narodowej wybito szyby. Z zachowanych dokumentów wynika, że milicja zużyła w czasie zajść 1700 ładunków gazu i wystrzeliła 140 sztuk ostrej amunicji" - powiedział Franczyk. "Ilu z protestujących zostało rannych, nie wiadomo. Oficjalnie do Szpitala im. Żeromskiego zgłosiło się wówczas 17 osób, a do kliniki chirurgii kilka kolejnych" - dodał.

Protest stłumiono, a krzyż został zniszczony. Władze skonfiskowały 2 mln zł uzbierane przez mieszkańców na budowę kościoła.

Gomułka grzmiał nieprawdopodobnie

Po zajściach zatrzymano 493 osoby, w tym 25 kobiet i 50 nieletnich. 147 osób aresztowano. Prowadzono 170 dochodzeń. 87 osób sądy skazały na kary od 6 miesięcy do 5 lat więzienia. 119 osób zostało ukaranych przez kolegia ds. wykroczeń grzywnami, a 4 inne 1-2 miesięcznymi aresztami. Kilkadziesiąt osób zwolniono z pracy.

"Kiedy Gomułka przyjechał tutaj na 15 maja na Dzień Hutnika, grzmiał nieprawdopodobnie. Teksty jego przemówień były pełne słów takich jak darmozjady. Ludzie wtedy woleli o tym w ogóle nie mówić" - tak Franczyk tłumaczy fakt, że obrona krzyża to wciąż mało znany w Polsce epizod z historii Nowej Huty.

"Po 1989 r. dowiedział się o tym wydarzeniu Kraków, ale Polska nadal nie wie. To było coś nieprawdopodobnego, że w mieście, które miało być wzorcowym miastem komunistycznym, doszło do walki o krzyż. Ci, którzy mieli być przewodnią siłą narodu, nagle stanęli do walki. W sytuacji, która wydawała się być modelową dla wprowadzenia państwa ateistycznego, z Polakami się to nie udało. Dlatego warto pamiętać o obronie nowohuckiego krzyża" - uważa Franczyk. Jarosław Szarek przypomniał, że podobne wystąpienia miały miejsce w Kraśniku Fabrycznym. "Nowohucka walka o krzyż jest ważna ze względu na symbolikę. To miało być sztandarowe miasto komunistyczne, które miało powstać w cieniu kombinatu. Nagle ludzie upomnieli się o Boga, stąd znaczenie tego wydarzenia. Wcześniejsze plany władz i inżynierów runęły" - mówił Szarek.

Dzięki bp. Karolowi Wojtyle udało się doprowadzić do budowy świątyni w Nowej Hucie, choć pierwszy kościół - Arka Pana - powstał w innym miejscu - kilkaset metrów dalej. Jego budowę rozpoczęto w październiku 1967 r., a w maju 1977 r. kard. Karol Wojtyła dokonał jego konsekracji.

"Powstanie pierwszego kościoła w Nowej Hucie to ogromna zasługa kard. Karola Wojtyły. On przez lata przyjeżdżał i mimo mrozu odprawił pasterkę na placu budowy. To on trzymał tych ludzi w oporze" - podkreślił Franczyk. Po wyborze Jana Pawła II w Nowej Hucie powstała opozycyjna Chrześcijańska Wspólnota Ludzi Pracy.

Od kwietnia 1979 r. do wprowadzenia stanu wojennego w Nowej Hucie wydawany był podziemny "Krzyż Nowohucki" - pismo, którego twórcy świadomie nawiązali do wydarzeń z 1960 r. "Często przedrukowywaliśmy listy biskupów konfiskowane przez cenzurę Tygodnikowi Powszechnemu"- wspomina Franczyk.

"Nie można oddzielić krzyża od ludzkiej pracy"

Podczas pierwszej pielgrzymki do Polski Jan Paweł II mówił do wiernych zebranych w opactwie cystersów w Mogile: "Nie można oddzielić krzyża od ludzkiej pracy. Nie można oddzielić Chrystusa od ludzkiej pracy. To właśnie potwierdziło się tutaj w Nowej Hucie. I to był ten nowy początek ewangelizacji na początki nowego tysiąclecia chrześcijaństwa w Polsce. Ten nowy początek przeżywaliśmy razem. I ja zabrałem to ze sobą z Krakowa do Rzymu jako relikwię".

Dziś w miejscu, gdzie dawniej stał krzyż, stoi Pomnik Krzyża Nowohuckiego, zaprojektowany przez krakowskiego artystę rzeźbiarza prof. Stefana Dousę. Odlany z brązu monument ma prawie 5 metrów wysokości i waży ok. 600 kg. O wydarzeniach z 1960 r. przypominają umieszczone u podstawy pomnika popękane płyty, w których odciśnięte zostały ludzkie dłonie i strony gazet z tamtego czasu. Na płytach są napisy: "Janowi Pawłowi II - obrońcy krzyża - wdzięczni mieszkańcy Nowej Huty" oraz słowa wypowiedziane przez papieża w 1979 r.: "Od krzyża w Nowej Hucie zaczęła się nowa ewangelizacja, ewangelizacja nowego Millenium".

Pion śledczy krakowskiego Instytutu Pamięci Narodowej prowadzi śledztwo w sprawie zbrodni komunistycznej "polegającej na spowodowaniu trwałego kalectwa oraz choroby zagrażającej życiu wielu osób, uczestniczących w manifestacji przeciwko próbie usunięcia krzyża w dniu 27 kwietnia 1960 r. w Nowej Hucie". Zbrodni mieli się dopuścić funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej. Jak powiedział PAP prok. Łukasz Gramza z Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, do tej pory zebrano zeznania od większości uczestników obrony krzyża, uzupełniana ma być dokumentacja dotycząca działań podejmowanych w 1960 r. przez władze partyjne i MO. Na razie nikomu nie przedstawiono zarzutów.

We wtorek w 50. rocznicę obrony krzyża w Nowej Hucie odbędzie się inscenizacja wydarzeń sprzed lat przygotowana przez Muzeum PRL-u wraz z Kołem Naukowym Historyków Studentów UJ. Na placu kościelnym przed Arką Pana otwarta zostanie wystawa "Miasto bez Boga? Miasto Kościołów" przygotowana przez krakowski oddział IPN, a o godz. 17 w kościele na os. Teatralnym odprawiona zostanie msza św.

rk,PAP