Krzysztof Penderecki. Zobacz serwis specjalny

Krzysztof Penderecki był nie tylko kompozytorem, z którym Anne-Sophie Mutter współpracowała (to dla niej stworzył II Koncert skrzypcowy), lecz także przyjacielem. – Poznaliśmy się w 1984 roku w Stuttgarcie. Ta znajomość to jeden z największych prezentów od losu – mówiła skrzypaczka. – Miałam szczęście większość 2018 roku spędzić z jego muzyką. Jego kompozycje wypełniały nawet 70 procent moich koncertów. Prywatnie zaś można było odczuć, że był po prostu wspaniałym człowiekiem, który intensywnie odbierał świat i który utrzymywał bardzo bliski związek z młodymi muzykami. Świat tęskni za Krzysztofem Pendereckim i potrzebuje jego muzyki – dodała.

Kompozytor zmarł w momencie, gdy świat pochłonięty był dramatycznymi początkami pandemii, która wymusiła wprowadzenie daleko idących ograniczeń publicznych wydarzeń i zgromadzeń. – Najbardziej fatalne jest to, że teraz żyjemy w świecie, w którym tracimy ludzi i nie możemy ich i jego uczcić, grać jego muzyki. Ale nadejdzie czas na dużą uroczystość ku czci Pendereckiego w Polsce. Znów będę mogła przyjechać do Polski i przyczynić się do tej uroczystości, znów przeżyć jego muzykę – powiedziała.

Anne-Sophie Mutter. Fot. Polskie Radio

"Nie umiałem czytać ani pisać, a już znałem nuty". Rok temu zmarł Krzysztof Penderecki

Andrzej Bauer, wiolonczelista i prezes Towarzystwa im. Witolda Lutosławskiego, wspominał Krzysztofa Pendereckiego jako artystę wolnego, w pełni niezależnego od mód kulturalnych i przyzwyczajeń krytyków oraz publiczności. – Szedł za swoją ideą muzyczną często pod prąd. Był skrajnym awangardzistą w latach 60., bo robił rzeczy, których nikt nie robił wówczas na świecie. Spotykał się często z oporem zespołów wykonawczych, które mówiły, że to jest niemożliwe, za trudne, że to zaszkodzi instrumentom, że to są tylko efekty. Czas pokazał inaczej – mówił muzyk.

A przecież Penderecki zaskakiwał nie tylko jako bezkompromisowy awangardzista. – Pan Krzysztof był twórcą opozycyjnym, kiedy w późniejszych latach zwrócił się w kierunku muzyki neoromantycznej. To również budziło opory czy wątpliwości, ale znalazł w tym stylu tworzenia swój niezwykle oryginalny język i pozostawił ogromną ilość wspaniałej, napisanej z niezwykłym kunsztem muzyki - powiedział Andrzej Bauer.

Aleksander Laskowski: Penderecki zaczął od zaszokowania świata [WIDEO]

Muzykiem współpracującym z Krzysztofem Pendereckim był także Piotr Iwicki. – Miałem zaszczyt od drugiego roku studiów przecinać swoje drogi z Maestro. Grałem w orkiestrach, którymi dyrygował. Za każdym razem było to dla mnie wielkie przeżycie – wyznał w Polskim Radiu 24.

– Jego muzyka stawała się z upływem czasu coraz bardziej komunikatywna. Dorastała do niej też publiczność. Gdy dzieła trafiały do niej po raz pierwszy, budziły zdziwienie. Potem już nie – powiedział muzyk. – Fenomenem było dla mnie jego wejście w muzykę chóralną. To było coś niezwykłego. Operować ludzkim głosem w tak dużej masie ludzkiej. Nie używał wtedy batuty, tylko zgodnie z tradycją dyrygował dłońmi – dodał.

Krzysztof Penderecki. Fot. Bartek Barczyk / www.bartbarczyk.com / dzięki uprzejmości Europejskiego Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego

Kompozytor i dyrygent Ignacy Zalewski, uczeń Krzysztofa Pendereckiego, także zwrócił uwagę, na to, że muzyczne etapy w artystycznym życiu jego profesora świadczą o zupełnej swobodzie w tworzeniu. – Nie był niewolnikiem obranej estetyki – zauważył. – On zawsze pozostawał kompozytorem awangardowym, tylko awangarda się zmieniła. W momencie przesytu awangardą, który on wyczuł, zwrot  ku tradycji stał się czymś prawdziwie awangardowym – ocenił.

– Krzysztof Penderecki powiedział mi kiedyś, że najważniejsze w życiu kompozytora to, żeby pisać, jak się chce, jeśli się oczywiście umie. To jest najważniejsze przesłanie, jakie od niego otrzymałem. W muzyce nie chodzi o to, żeby pisać tak, jak wypada – wspominał artysta.

Ogrodnik, przemytnik i twórca uszek. Nieznane oblicza Krzysztofa Pendereckiego

Kompozytor jako twórca tak bardzo autonomiczny i niepokorny – zarówno jako awangardzista, jak i jako tradycjonalista – stanowił nie lada wyzwanie dla organizatorów życia kulturalnego w okresie PRL, w którym lansowano zupełnie inne stylistyki i kierunki muzyczne. W Polskim Radiu wspomniał o tym reżyser Krzysztof Zanussi, autor nakręconego w 1968 roku dokumentu zatytułowanego po prostu "Krzysztof Penderecki".

– Nie był jeszcze wtedy twórcą uznanym i władze miały z nim spory kłopot, ponieważ zrobił oszałamiającą karierę poza granicami Polski bez udziału władz, czyli wymknął się spod ręki, nie musiał być im za nic wdzięczny. Wahali się więc, czy go popierać, czy przemilczać. W końcu stanęło na tym, że powinien o nim powstać film dokumentalny. I trafiło na mnie, świeżo upieczonego absolwenta wydziału reżyserii – opowiadał Krzysztof Zanussi.

Autor dokumentu opowiadał, że było to dla niego niezwykłe doświadczenie. Penderecki był człowiekiem bardzo młodym, jednak miał ogromną wiedzę o świecie muzyki swoich czasów. – Był już przedmiotem dyskusji, związanych z jego kontrowersyjnym debiutem. Ale potem, kiedy napisał "Pasję", część jego wielbicieli poczuła się zawiedziona. Chcieli, by trwał w awangardowym tonie, a on się odwołał do niemodnej muzyki religijnej i form, które uprawiał Jan Sebastian Bach. W tamtych czasach nie było takiej muzyki na warsztacie współczesnych kompozytorów – mówił reżyser.

Janusz Marynowski, dyrektor orkiestry Sinfonia Varsovia, stwierdził, że muzyka Krzysztofa Pendereckiego "to dowód na istnienie Stwórcy". – Największym przeżyciem było dla mnie wykonanie "Siedmiu Bram Jerozolimy". Nie mogłem uwierzyć, że połowa publiczności była we łzach. To sprawił niesamowity przekaz tego utworu i siła tej muzyki. Dla mnie to dowód, że Stwórca przekazał część swoich plenipotencji temu wielkiemu artyście, żeby nas wzruszał przez lata – powiedział w dniu śmierci Krzysztofa Pendereckiego.

• Maestro Jacek Kaspszyk poprowadził Narodową Orkiestrę Symfoniczną Polskiego Radia w Katowicach w czasie koncertu w ramach 27. Wielkanocnego Festiwalu Ludwiga van Beethovena.
• W programie utwory Beethovena, Pendereckiego i Mahlera.
• W Filharmonii Narodowej wystąpili także m.in. dwaj niemieccy śpiewacy: Thomas Mohr i Thomas E. Bauer, z którymi w przerwie rozmawiał Michał Dębski. 

Baryton liryczny, a potem tenor

Tenor to nie jedyne określenie, jakiego używano w trakcie kariery Thomasa Mohra. - Do 2005, 2006 roku byłem barytonem lirycznym i śpiewałem np. jako hrabia Luna w "Trubadurze" oraz oczywiście jako Papageno i inne postaci z operowych dzieł Mozarta. Jest wielu śpiewających wysoko barytonów lirycznych, którzy podążyli tą drogą. Faktycznie są osoby, które to zrobiły, inne sobie na tyle nie zaufały. Ja też byłem wobec tego nieufny - opowiadał artysta.

Iść z głosem do góry

- Kiedy jako Hrabia Luna śpiewałem tercet w pierwszej części "Trubadura", zauważyłem, że mój głos nie jest tak silny w porównaniu do pozostałych osób. Wtedy pomyślałem, że muszę zacząć iść z moim głosem do góry. Zacząłem wykonywać partie głosów znajdujących się pomiędzy, np. śpiewałem jako Gabriel von Eisenstein w "Zemście Nietoperza" czy Danilo w "Wesołej Wdówce". One wymagały głosu pomiędzy barytonem i tenorem. Następnie przyszedł czas na wagnerowskich Siegmunda, Parsifala, a także Siegfrieda, ostatnio debiutowałem nawet w Lipsku jako Lohengrin. To był późny debiut, ale sprawiło mi to dużo radości i czekam na kolejne zapytania związane z tą rolą - opisywał Thomas Mohr.

Czytelny motyw natury

Thomas E. Bauer porównał "Pieśń o Ziemi" Mahlera z VI Symfonią Krzysztofa Pendereckiego i zwrócił uwagę na rolę śpiewaków w obu utworach. - W utworze Pendereckiego istnieje analogia do "Pieśni o ziemi", ponieważ w obu bardzo czytelny jest motyw natury. Myślę, że wątek azjatycki jest pewnego rodzaju szablonem, ale w zasadzie chodzi tu o naturę. Krzysztof Penderecki pasjonował się roślinami, kolekcjonował je w swoim wielkim w ogrodzie. Kiedy patrzysz na życie przez pryzmat odkrywania świata natury, to jego elementy zaczynają opowiadać o stawaniu się i rozwoju - mówił śpiewak.

Coś z rozwagi i melancholii Pendereckiego

Dodał, że dlatego VI Symfonia została napisana retrospektywnie, po VIII Symfonii. - Krzysztof Penderecki podjął ten temat ponownie, kiedy zauważył, że jest coraz słabszy, że się starzeje. Uważam, że jest to w jakiś sposób bardzo wzruszające. Znałem bardzo dobrze maestra Pendereckiego i ten utwór ma w sobie coś z jego rozwagi i melancholii. W przypadku wielu kompozytorów spójrzmy chociażby na Franciszka Liszta czy żyjącego Wolfganga Rihma, ich utwory stają się coraz bardziej spokojne, coraz bardziej zadumane, coraz bardziej melancholijne. I tak jest też z VI Symfonią Pendereckiego - zaznaczył Thomas E. Bauer.

Głos jako element brzmienia całej orkiestry

- Jeżeli chodzi o umieszczenie głosu w tym utworze, to jest on zintegrowany z partią orkiestrową, często śpiewa się w nim wspólnie z wiolonczelami. U Mahlera też tak czasami jest, ale u Pendereckiego dość charakterystyczne jest to, że głos jest nie tylko czynnikiem melodycznym, ale elementem brzmienia całej orkiestry. I to uważam za bardzo piękne. W jakiś sposób głos wtapia się w tę całą grupę, jako część całości. I on to zrobił, moim zdaniem, bardzo pięknie - podkreślił baryton.

***

Program:

Ludwig van Beethoven Uwertura Ruiny Aten op. 113, Krzysztof Penderecki VI Symfonia "Pieśni chińskie", Gustav Mahler Das Lied von der Erde

Wykonawcy: Thomas Mohr - tenor, Thomas E. Bauer - baryton, Joanna Kravchenko - erhu, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach, dyr. Jacek Kaspszyk

27. Wielkanocny Festiwal Ludwiga van Beethovena (transmisja z Filharmonii Narodowej)

***

"Beethoven - pomiędzy Wschodem a Zachodem" - to hasło przewodnie 27. Wielkanocnego Festiwalu Ludwiga van Beethovena. Oprócz dzieł mistrza z Bonn będziemy słuchali kompozycji Krzysztofa Pendereckiego, którego trzecia rocznica śmierci przypada 29 marca, a także utworów m.in. Wolfganga Amadeusza Mozarta, Fryderyka Chopina, Henryka Wieniawskiego, Gustava Mahlera, Heitora Villa-Lobosa, Maurice'a Ravela, George'a Gershwina, Benjamina Brittena, Witolda Lutosławskiego, Leonarda Bernsteina, Mieczysława Weinberga, Walentyna Sylwestrowa, Toshio Hosokawy i Faustasa Latėnasa.

Zaproszenie Elżbiety Pendereckiej, dyrektora generalnego festiwalu, przyjęła plejada znakomitych solistów i zespołów, wśród których pojawili się laureaci znanych konkursów muzycznych - w tym Chopinowskiego i Wieniawskiego.

Program 2 Polskiego Radia jest patronem medialnym 27. Wielkanocnego Festiwalu Ludwiga van Beethovena.

***

Tytuł audycji: Filharmonia Dwójki

Rozmawiał: Michał Dębski

Goście: Thomas E. Bauer (baryton), Thomas Mohr (tenor)

Data emisji: 2.04.2023

Godzina emisji: 20.25

pg/mo