Gdy ukazały się "Cierpienia młodego Wertera" Goethe miał 25 lat. Książka powstawała przez około 1,5 roku, więc jest zapisem przeżyć 23-latka.

Trzeba pamiętać, że wówczas Niemcy były krajem podzielonym na 300 księstw w trudnej sytuacji ekonomicznej. Młodzież mieszczańska nie miała perspektyw na awans. W najlepszym razie ci ludzie mogli pracować na stanowiskach urzędniczych na dworze. Dlatego kończyli prawo, dokładnie jak Werter i Goethe. Nawet jeśli pochodzili z rodziny majętnej, to byli wypraszani z przyjęć organizowanych przez arystokrację.

- Goethe nie zapoczątkował fali samobójstw, która przetoczyła się wówczas przez całą Europę, on postawił diagnozę sytuacji - ocenia prof. Marta Piwińska. Prof. Andrzej Makowiecki zwraca natomiast uwagę, że postawienie diagnozy sprawia, że wzorzec zaczyna się powielać. A więc w takim samym stopniu Goethe kształtował epokę, co był jej dzieckiem. Niczm Jim Morrison był wytworem swojej epoki i zarazem dawał jej twarz.

Według niego młodzi ludzie wchodzili w świat składający hołd rozumowi, świat feudalny, pełen oczekiwań. Dlatego zrodził się bunt. Jak podkreśla prof. Piwińska, w  czasach oświeconych wszyscy mieli prawo, a wręcz obowiązek być szczęśliwymi. Werter jest krzykiem, że człowiek bywa jednak nieszczęśliwy.  To wołanie o prawo do rozpaczy.

Ale główny bohater "Cierpień…” nie tylko rozpacza, jest też szczęśliwy  z powodu spacerów i spotkań z Lottą. Miota się od euforii do depresji. Z kolei, jeśli chodzi o Lottę, nasz bohater raz mówi, że jest dla niego święta, a innym razem kładzie nacisk na potrzebę bliskości fizycznej. Prof. Makowiecki stawia wręcz tezę, że Werter być może na zimno pisze scenariusz swojej szaleńczej miłości i samobójstwa. Nie robi nic, żeby zapobiec małżeństwu Lotty, tylko odsuwa się od niej i cierpi. To właśnie cierpienia szukał bohater, według uczniów będących gośćmi programu. "Był uzależniony od zakochania”, "Porzuciłby Lottę, gdyby go pokochała", "Tylko Albert coś jej dawał naprawdę, Werter tylko mówił". To tylko część zdań, które padły w dyskusji. Częściej w obronie nieszczęśliwie zakochanego stawała płeć piękna...

W audycji "Te wstrętne lektury" zarejestrowanej w Liceum im. Władysława IV przy ul. Jagiellońskiej na warszawskiej Pradze gośćmi byli: prof. Marta Piwińska i prof. Andrzej Makowiecki oraz młodzież z warszawskich szkół.

Do wysłuchania audycji zaprasza Hanna Maria Giza.

W ciągu całych działań zbrojnych doszło do około 1200 mniejszych lub większych potyczek, a w walkach wzięło łącznie udział co najmniej 150 tysięcy powstańców. Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym i najbardziej masowym ruchem niepodległościowym XIX wieku. Jego bilans był tragiczny - dziesiątki tysięcy poległych lub straconych przez Rosjan (od kilkunastu do 30 tysięcy), zesłania na Syberię (około 40 tysięcy), konfiskaty majątków uczestników powstania i intensywna rusyfikacja ziem polskich.

Eliza Orzeszkowa, która aktywnie włączyła się w pomoc powstańcom (przemycała przez granicę Romualda Traugutta) wróciła pod koniec życia do tematu tragicznych wydarzeń lat 60. XIX wieku. W noweli zatytułowanej "Gloria victis" (łac. "chwała zwyciężonym") ukazała, z punktu widzenia współodczuwającej natury, heroiczną postawę powstańców.
O ocenie powstania styczniowego, o sensie tragicznego zrywu rozmawiali  - w kontekście utworu Elizy Orzeszkowej - goście Hanny Marii Gizy w kolejnej jej audycji z cyklu "Te wstrętne lektury".  
Czy powstanie styczniowe powinno było wybuchnąć? – Badacze twierdzą, że było ono właściwie wydarzeniem nieuniknionym – mówił dr Emil Noiński. Z pragmatycznego punktu widzenia walka z zaborcą była z góry skazana na niepowodzenie, powstanie już na początku nie miało szans na powodzenie. Ale, jak podkreślał gość Dwójki, uczestnicy zrywu, wykarmieni literaturą romantyzmu, kierowali się nade wszystko pragnieiem odzyskania wolności, chcieli zrzucić jarzmo  zaborcy.
Wiele miejsca w audycji poświęcono oczywiście patronującej jej lekturze. – W opowiadaniu Orzeszkowej powstanie zyskuje wymiar uniwersalny, narracja toczy się tu po stronie natury, nie faktów, rozgrywa się w wymiarze kosmicznym – tłumaczyła prof. Ewa Paczoska. Taka formuła przedstawienia historii pozwala na postawienie pytania o sens ludzkich czynów w przestrzeni wartości. Odpowiedź rysuje się tu tylko jedna: chwała zwyciężonym.
"Ci, co zginą, będą siewcami, którzy samych siebie rzucą w ziemię, jako ziarno przyszłych plonów. Bo nic nie zginie. Z dziś zwyciężonych dla jutrzejszych zwycięzców powstają oręże i tarcze”. (E. Orzeszkowa, "Gloria victis")
Zapraszamy do wysłuchania audycji, w której uczestniczyli również uczniowie warszawskich liceów (w ich interpretacji usłyszeliśmy fragmenty opowiadania Orzeszkowej).

Paweł Grajda, Kamil Kanclerz i  Marcel Księżyk. Fot. Grzegorz Śledź/PR2

Goście audycji z cyklu "Te wstrętne lektury" przypomnieli, że przemoc, tak częsta w twórczości Kafki, ma znaczenie symboliczne. Intensywna obecność na kartach praskiego autora refleksji na temat różnych form zniewolenia skłania badaczy do wniosku, że Kafka nawiązywał w pewnym sensie do rozwoju ideologii nacjonalistycznych. – Kafka niemal w każdej powieści naznacza swoich bohaterów tak jak naznaczani byli więźniowie obozów koncentracyjnych – wyjaśniał  profesor Tomasz Wójcik.
Część ekspertów uważa, że obrazy przemocy i atmosfera osaczania obecne w twórczości Kafki mają związek z narodowością  autora "Procesu". – O Kafce nie bez powodu mówi się jako o pisarzu alienacji. W swoim przekonaniu nie był Czechem, Niemcem czy Żydem, mimo że był związany z każdą z tych kultur – mówiła profesor Grażyna Szelągowska.
Spotkanie poświęcone twórczości Franza Kafki odbyło się w warszawskim Liceum im. Adama Mickiewicza. Dyskusję prowadziła Hanna Maria Giza.

>>Posłuchaj audycji z cyklu "Te wstrętne lektury"