Korespondencja zgromadzona w archiwum domowym Gustawa Herlinga - Grudzińskiego odsłoni niejedną tajemnicę autora "Dziennika pisanego nocą" - zapowiedział prof. Mirosław Wójcik po powrocie z Neapolu.

Wójcik w Neapolu przeprowadzał kwerendę materiałów udostępnionych mu przez rodzinę pisarza. W czasie kilkutygodniowej pracy naukowiec zdołał się zapoznać z około 17 tysiącami dokumentów, które stanowią zaledwie wierzchołek góry lodowej, jaką są listy zgromadzone w domu pisarza.

"Poznawane materiały pozwolą precyzyjniej rekonstruować estetyczne i polityczne poszukiwania Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, a nade wszystko dopełniają znany już obraz pisarza-intelektualisty, krytyka sztuki, polityka, a także osoby prywatnej" - powiedział PAP prof. Wójcik.

"W związku z tym, że Herling-Grudziński był nader oszczędny w racjonowaniu czytelnikowi wiedzy o samym sobie, korespondencja zgromadzona w jego archiwum pozwoli nam wyraźniej ujrzeć go w środowisku emigracji polskiej we Włoszech, Anglii, Francji, a także prześledzić warunki twórczości i życia pisarza. Odsłoni też niejedną jeszcze jego tajemnicę" - uważa historyk literatury polskiej z Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Sowieckie łagry.

Jak zaznaczył, wertując zasoby neapolitańskiego archiwum, koncentrował się na dokumentach obrazujących działalność publicystyczną i artystyczną autora "Innego świata" w późnych latach 40., 50. i 60. Jest to materiał kontekstowy dla powstającego drugiego tomu "Dzieł zebranych" pisarza, który - zgodnie z zapowiedzią Wydawnictwa Literackiego - powinien się ukazać w tym roku.

Z lektury dokumentów pozostawionych przez pisarza wyłania się bardzo ciekawa "rzymska", "londyńska", "paryska" i "neapolitańska" perspektywa polskiej kultury. Perspektywa "emigracyjna", która niesłychanie wzbogaca naszą wiedzę o motywach, decyzjach artystycznych i politycznych polskiej emigracji powojennej - ocenił profesor.

W jego opinii, imponujący jest krąg osobistości świata literatury, kultury i polityki wśród korespondentów młodego Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (m.in. Graham Greene, Bertrand Russell, Arthur Koestler), cenne są dokumenty intelektualnej pracy pisarza intensywnie uczestniczącego w kulturalnym i politycznym (Gustaw Herling-Grudziński jest wówczas członkiem PPS Adama Ciołkosza) życiu emigracji, a także wartościowe są dowody bardzo dobrej znajomości literatury krajowej, realiów i kulisów kultury PRL.

W korespondencji widoczna jest troska pisarza o właściwe realizowanie misji emigranta i pamięć o czytelniku krajowym, skazanym na indoktrynację ideologiczną nowej władzy - relacjonuje swoje wrażenia z lektury neapolitańskich archiwaliów badacz twórczości Herlinga Grudzińskiego.

W publicystyce autora "Innego świata" ciągle obecna jest więź łącząca politykę z literaturą; wydarzenia polityczne, decyzje polityków komentowane są w kontekście wielkiej, moralistycznej literatury światowej (Conrad, Dostojewski). "Literatura - artystyczny wyraz wiedzy o człowieku - staje się dla Herlinga-Grudzińskiego miarą ocen wydarzeń politycznych, bo wprowadza perspektywę etyczną" - podkreślił literaturoznawca z Kielc.

Na badany zespół epistolarny składa się obszerna korespondencja (z okresu lat 40.-70.) z Adamem Ciołkoszem, Aleksandrem Watem, Jerzym Giedroyciem, Józefem Wittlinem, Jerzym Stempowskim, Wojciechem Żukrowskim, Zbigniewem Herbertem, Sławomirem Mrożkiem, Mieczysławem Grydzewskim, Marią Dąbrowską i wielu innymi.

Widać też intensywną współpracę pisarza z różnojęzycznymi czasopismami, m.in. polskimi ("Kultura", "Wiadomości"), włoskimi ("Aretusa", "Tempo Presente"); z Radiem Wolna Europa w Monachium. "W tym okresie Gustaw Herling-Grudziński dysponuje bogatymi i szczegółowymi informacjami dotyczącymi wydarzeń politycznych i kulturalnych, o których w PRL można było tylko śnić" - twierdzi prof. Wójcik.

Według niego, w latach pierwszej Solidarności do paryskiej "Kultury" z całego świata docierały podobnie obfite materiały, dotyczące sytuacji w kraju - słowem: ta wiedza czyniła z autora "Dziennika pisanego nocą" komentatora wielce kompetentnego, świetnie poinformowanego, potrafiącego z odległego Neapolu śledzić i wnikliwie komentować wydarzenia krajowe.

Do całościowej publikacji pism Gustawa Herlinga-Grudzińskiego sukcesywnie wykorzystywane ma być archiwum domowe pisarza znajdujące się w domu jego rodziny w Neapolu. Zawiera ono około 13 metrów bieżących archiwaliów (420 teczek formatu A-4).

(PAP)

Koncepcja wyprawy Long Walk Plus Expedition opiera się na bestsellerowej książce Sławomira Rawicza pt. „Długi marsz”. Autor opisał prawdziwą historię Witolda Glińskiego, który wraz  z sześcioma towarzyszami w 1941 roku uciekł z łagru. Po 11 miesiącach wędrówki dotarł do Kalkuty, w której stacjonowały brytyjskie wojska.

„Długi marsz”, który przetłumaczono na 25 języków, zajmuje 53. miejsce na liście 100 przygodowych książek wszech czasów wg National Geographic.

Organizatorzy wyprawy pragną przywrócić pamięć o ucieczce z syberyjskieg piekła w imię wolności, bohaterstwie i niezwykłej przygodzie. Podróż rozpoczęła się 14 maja. Biorą w niej udział młodzi podróżnicy: Tomasz Grzywaczewski, Bartosz Malinowski i Filip Drożdż.

Podzielona została na cztery etapy: wodny (spływ statkami rzecznymi od punktu startowego w okolicach Jakucka aż do wschodniego brzegu Bajkału), pieszy (od wschodniego brzegu Bajkału do granicy rosyjsko-mongolskiej), konny (przez Mongolię do granicy z Chinami) i rowerowy (przez Chiny, Tybet i Nepal do Kalkuty). Podróż powinna zakończyć się po 6 miesiącach.

Podróżnicy będą dzielili się swoimi przeżyciami ze słuchaczami Trójki w każdą sobotę od 22 maja do końca wyprawy o godz. 15.55.

Przebyły drogę przez Bliski Wschód i Afrykę, a w końcu osiedliły się w Kanadzie 

"Ta historia ma wielką moc, pokazuje siłę ludzkiego ducha. Te dzieci po 10 latach tułaczki potrafiły sobie stworzyć w Kanadzie nowe życie. Skontaktowałam się z 14 osobami z tej grupy - wszystkie ułożyły sobie życie, są szanowanymi obywatelami" - opowiadała Taylor na konferencji prasowej.

Na nieludzkiej ziemi

Rodziny dzieci, których losy opisuje Taylor, w latach 1940 i 1941 przymusowo wysiedlono z Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej w głąb Związku Sowieckiego, gdzie doświadczyły tułaczki i głodu. Nadzieję na odmianę ich losu przyniósł układ Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 roku, który miał otworzyć nowy rozdział w stosunkach pomiędzy polskim rządem w Wielkiej Brytanii a Związkiem Sowieckim - konflikt datujący się od napaści ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku miała zastąpić sojusznicza współpraca w walce z Niemcami. W sierpniu 1941 roku ogłoszono "amnestię" dla setek tysięcy Polaków uwięzionych w łagrach i zesłanych w głąb ZSRR po 1940 roku, wegetujących na granicy śmierci głodowej m.in. na Syberii i w Kazachstanie.

Dzieci, których losy opisuje Taylor, to część z grupy 20 tysięcy polskich sierot, które przeżyły zesłanie. Los tych dzieci, nękanych chorobami, pozbawionych opieki i dostępu do edukacji, znalazł się w rękach polskiego rządu na uchodźstwie i jego zachodnich sojuszników. Dzięki współpracy kilku rządów i tysięcy osób dobrej woli w wielu krajach polskie dzieci i ich opiekunowie znaleźli się w bezpiecznych miejscach w różnych krajach świata. Największe ośrodki dla polskich dzieci powstały w Nowej Zelandii, Meksyku, RPA, Indiach i Iranie, gdzie doczekać miały końca wojny.

Bliski Wschód 

Ponad setka dzieci, których los opisuje Taylor, po tułaczce w ZSRR znalazła się w obozie dla uchodźców w Pahlawi niedaleko Teheranu. Część z nich wprost z Iranu została w 1943 roku przewieziona do Afryki, część trafiła najpierw do Indii, a stamtąd do Tengeru. W brytyjskich koloniach w Afryce istniała wówczas sieć 22 obozów, w których powstało kilka sierocińców (m.in. w Ugandzie, Kenii, RPA). Obóz w Tengeru, położony w dzisiejszej Tanzanii, należał do największych - znalazło w nim schronienie 5 tys. uchodźców.

"Na początku było bardzo ciężko, ale po pewnym czasie dzieci poczuły się tam jak w raju. Nie brakowało jedzenia, dostępne były nieznane wcześniej dzieciom owoce, blisko obozu znajdowała się tajemnicza dżungla. Szybko założono też tam szkołę" - opowiadała Taylor podczas wtorkowej konferencji prasowej. Dzieci nie zdawały sobie sprawy, że od 1945 roku o ich losy toczył się poważny międzynarodowy spór. Rząd komunistyczny w Warszawie twierdził, że dzieci te powinny wrócić do Polski, przedstawiciele rządu londyńskiego i część przedstawicieli aliantów próbowali je przed tym uchronić.

Po wojnie

W 1949 roku część dzieci z obozów w Afryce przerzucono do Włoch. 123 sieroty z obozu w Salerno zakwalifikowały się do programu prowadzonego przez katolickie Towarzystwo Pomocy Imigrantom, które zorganizowało ich przyjęcie w Kanadzie. W sierpniu 1949 roku znalazły się one w Montrealu, gdzie zaopiekował się nimi Kościół katolicki. Komunistyczne władze Polski oskarżyły władze Kanady o porwanie polskich sierot, które podobno miały stać się niewolniczą siłą roboczą na kanadyjskich farmach i w fabrykach. Władze Kanady odmówiły jednak wydania sierot. Polskie dzieci w Kanadzie ukończyły szkoły, założyły rodziny i wrosły w otoczenie.

Autorka, Lynne Taylor, jest profesorem Wydziału Historii Uniwersytetu Waterloo w Kanadzie, badaczką historii II wojny światowej. Książka "Polskie sieroty z Tengeru" ukazała się nakładem wydawnictwa Rebis.

(PAP)