Księżyc w Remoncie

Przy Remoncie, warszawskim klubie studenckim (m.in. tam odbywały się pierwsze miejsko-wiejskie potańcówki), działał teatr. Trochę uliczny, trochę dziwny, eksperymentujący, trochę nie wiadomo jaki. Poga – zawieszony miedzy tańcem Boga a tańcem pogo. W teatrze Poga kipiało od wielokierunkowej energii. Przez to w końcu rozpadł się, lecz na jego miejscu, z kiełkujących wcześniej eksperymentalnych działań muzycznych, pojawił się Księżyc.

W latach 80. Hanaj słuchał awangardowych, poszukujących kapel. Słyszał w nich fascynację światem starej kultury, bliskiej tej śródziemnomorskiej, dla niego samego – dość swojskiej. Ślady rdzennej, niestylizowanej muzyki in crudo znalazł właśnie tam, nie w środowisku zainteresowanym folklorem. W latach 80. „folklor” najczęściej był estradową postkomuną.

Klucz

- Dostałem taką płytę „Key” (ang. Klucz). To zupełnie wywróciło moje pojęcie o piosence i o śpiewie. Dziecięce piosenki, mające wszelkie znamiona sztuki, a będące niezobowiązującym śpiewaniem, bawieniem się dźwiękiem. Czegoś takiego  w naszej koturnowej kulturze nie było! – wspomina Hanaj pierwsze spotkanie z muzyką Meredith Monk.

Amerykanka śpiewała bez tekstu, uniwersalnymi komunikatami. Dotykała „uniwersum poza tekstem” – zauważa Remek Hanaj. To amerykańscy minimaliści, awangardziści rozbudzili w muzykach Księżyca pasję poszukiwań w kulturach pierwotnych. Kulturach, które miały uporządkowany światopogląd, jak kultura aborygeńska, która przykładała dużą wagę do działań podtrzymujących istnienie świata. Muzyk Księżyca wskazuje:

- Dzięki dźwiękom świat istnieje. Dzięki temu, że śpiewamy, gramy – podtrzymujemy to życie, z czego sobie nie zdajemy sprawy.

Przeciąg

Zanim muzyka tradycyjna stała się dla dwojga z Księżyca (Agaty Harz i Remka Hanaja) sferą intensywnych działań, każdego wiódł do niej inny proces. Sama Harz urodziła się w Afryce, kołyski śpiewała jej niania z Sudanu. Babcia, po której odziedziczyła wysoki, przenikliwy głos, była Białorusinką. W Poga pojawiały się elementy folkloru, czasem w „wulgarnej wersji” turystycznych piosenek łemkowskich. Harz, Smoluk i Nakoneczna śpiewały pieśni ukraińskie, bułgarskie, litewskie „na owe czasy prawie że in crudo”. Hanaj, choć korzenie ma wiejskie, długo z wsią nie miał głębokiego kontaktu.

- W latach 80. usłyszałem z kasety Walerię Żarnochową. To mnie tak trzepnęło mocno. To był dla mnie zagadkowy komunikat. Fascynujący, ale jeszcze zamknięty.

Do muzyki tradycyjnej doprowadził Remka Hanaja, jak mówi, przeciąg. „Bo człowiek jest w przeciągu znajomości. Jedne są trwalsze, drugie bardziej ulotne”. One układają się w jakiś ciąg-przeciąg, który pcha w daną stronę.

Dla Hanaja ważna jest „cielesność muzyki tradycyjnej”. W mocno zintegrowanym świecie kultury tradycyjnej odkrył swoją „matczyznę i ojcowiznę”.

- U tych dawnych artystów, z którymi my jeszcze mogliśmy zetknąć się osobiście, wszystko było zintegrowane. Było zespoleniem z naturą, blisko lasu, blisko ziemi.

Być może zaczynając swoją przygodę w eksperymentalnym teatrze, Remek Hanaj już dawno stał w przeciągu, pchającym go do muzyki tradycyjnej. Sam mówi, że „rzeczy mają z początku żywot niewidzialny, dopiero wypływając na powierzchnię, dojrzewają”.

***

Tytuł audycji: Źródła

Prowadził: Adam Strug

Gość: Remigiusz Mazur Hanaj (członek zespołów: Księżyc, Wędrowiec, recenzent i felietonista RCKL)

Data emisji: 28.01.2021

Godzina emisji: 15.15

mg

Z profesor Violettą Wróblewską Maria Baliszewska rozmawiała o Słowniku Polskiej Bajki Ludowej już rok temu. Jak ma się Słownik dzisiaj?

- Rozpoczął błyskotliwą karierę już w roku wydania – 2019. Dostał nagrodę Literatury Na Świecie. Od tego czasu cieszy się popularnością. Ma też swojego bliźniaka internetowego. Ten rozwija się jeszcze intensywniej – pojawiają się nowe hasła. Do tego pojawiła się jeszcze trzecia komórka w postaci fanpage’u – mówiła o swoim projekcie Violetta Wróblewska.

Na fanpage’u, poza skrótowymi definicjami, pojawiają się także fragmenty baśni ludowych. Zespołowi Wróblewskiej przyświeca bowiem idea popularyzowania folkloru polskiego, z naciskiem na baśni.

- Uznajemy tutaj w Toruniu, w Pracowni Badań nad Folklorem, że ta polska bajka jest słabo wypromowana. Pieśń ludowa jest obecna w różnych źródłach, chętnie wykorzystywana przez artystów w różnego rodzaju projektach. W wypadku bajki ludowej ta obecność jest słabo zaznaczona. Baśnie braci Grimm zdominowały nasz rynek, a uważam, że i my mamy się czym pochwalić – zauważyła rozmówczyni Marii Baliszewskiej.

Polska bajka ludowa zawiera w sobie także ludową religijność, dlatego w Słowniku nie brakuje haseł takich jak: Matka Boska, Bóg, Jezus, Diabeł czy Święty Piotr. W dniu dzisiejszego święta – Matki Boskiej Gromnicznej – Violetta Wróblewska wyjaśniała charakterystykę figury Maryi w baśni ludowej.

Polska bajka jest słabo wypromowana. Pieśń ludowa jest obecna w różnych źródłach, chętnie wykorzystywana przez artystów w różnego rodzaju projektach. Baśnie braci Grimm zdominowały nasz rynek, a uważam, że i my mamy się czym pochwalić prof. Violetta Wróblewska

- Matka Boska jest ciekawą postacią. Występuje w dwojakich rolach. Z jednej strony jest donatorką, pomagającą sierotom i potrzebującym. Zastępuje postać Dobrej Wróżki w bajce magicznej. W drugiej grupie tekstów – legendach, bajkach religijnych, wywodzących się z nauk kościelnych – Maryja jest prezentowana jako matka Jezusa, która nie tylko jest opiekunką potrzebujących, ale i surową matroną – wyjaśniała profesor Wróblewska – Jednak Matka Boska karze zawsze po to, by zachować ład świata. Jest reprezentantką Boga na ziemi i dba o to, by zachować boski porządek.

Zapomniani Wiejscy Muzykanci

Stanisław Budzisz – skrzypek i bębnista. Za grę na skrzypcach zdobył basztę w 1989 r. Wtedy Maria Baliszewska miała okazję rozmawiać z nim o muzykanckim losie. Stanisław Budzisz był samoukiem. Już jako mały chłopiec przejawiał zdolności nie tylko muzykanta, ale i wynalazcy! W wieku 7 lat robił sobie „skrzypce z deseczki”, za struny służył mu kabel z rozkręconego telefonu. „Skrzypeczki brzęczały, jak latające jaskółki” – mówił Budzisz. Następne skrzypce również zrobił sam, tym razem z kołeczkami, by można było je stroić.

Budzisz nie miał łatwego życia, został sierotą za młodu. Szybko trafił na służbę do bogatego ziemianina. Za zarobione tam pieniądze udało mu się kupić prawdziwe skrzypce. Do tego zrobił bębenek obręczowy – na sitku i z króliczej skórki – i założył swoją pierwszą kapelę z jednym z sąsiadów.

Muzyka świata

Jako muzyczna wisienka na torcie zabrzmiały nagrania z płyty “The Best of Transglobal Chart Music 2020”. Usłyszeliśmy m.in.: Aynur, Dżambo Agusevi Orchestra, Damira Imamovica i Bab L’Bluz.

***

Tytuł audycji: Źródła

Prowadziła: Maria Baliszewska

Gość: prof. Violetta Wróblewska

Data emisji: 2.02.2021

Godzina emisji: 15.15

mg