110 lat temu urodził się Jesse Owens, wybitny lekkoatleta, rekordzista świata, złoty medalista olimpiady w Berlinie.

Igrzyska w 1936 roku miały być pokazem siły nazistowskich Niemiec. Spektakl sportu i propagandy przygotowano z najwyższym pietyzmem. Całość uwieczniała w obiektywie kamery Leni Riefenstahl.

- W perfekcyjnym, realizowanym kosztem 30 mln dolarów scenariuszu, zastosowano najnowsze zdobycze techniki, takie jak użycie fotokomórki, transkontynentalne transmisje radiowe, przekazy dalekopisowe, transmisje telewizyjne - mówił prof. Cezary Król w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Niemcy".

Festiwal propagandy

Hitler i Goebbels chcieli wykorzystać olimpiadę do ukazania światu słuszności swojej rasistowskiej ideologii. Igrzyska miały być tryumfem aryjskiej rasy panów. Udałoby się, gdyby nie genialny występ czarnoskórego lekkoatlety Jessego Owensa. Amerykanin zdobył złoto w czterech konkurencjach: biegu na 100 i 200 metrów, skoku w dal i sztafecie 4 x 100 metrów.

- Zachował się fragment kroniki filmowej, który pokazuje reakcję Hitlera na zwycięstwo Jesse Owensa. Widać wyraźnie, jak Führer żachnął się jakby, po czym rozejrzał się gniewnie naokoło i opuścił trybunę - mówił historyk.

Wódz III Rzeszy nie pogratulował Owensowi zwycięstwa, a ponadto miał w reakcji na zwycięstwo atlety zasugerować, że w przyszłości należałoby wykluczyć czarnoskórych zawodników z rywalizacji z białymi sportowcami.

Najszybszy człowiek świata

W chwili największego tryumfu, Owens miał już na swoim koncie wybitne osiągnięcia sportowe. Rok przed olimpiadą w Berlinie, podczas mistrzostw w Ann Arbor ustanowił 6 rekordów świata. Dokonał tego w godzinę. Przez 25 lat nikt nie był w stanie osiągnąć lepszego wyniku w skoku w dal od ustanowionego przez niego rekordu 8,13 m.

Losy najszybszego człowieka świata nie ułożyły się dobrze po olimpiadzie. Owens imał się różnych zajęć: występował na niemal cyrkowych pokazach, podczas których ścigał się z końmi wyścigowymi, reklamował pralnię chemiczną i pracował przy dystrybutorze paliwa. Ostatecznie odnalazł powołanie jako ambasador wartości olimpijskich i działacz na rzecz równouprawnienia Afroamerykanów.

bm

Pisząc artykuł, korzystałem z książki "Igrzyska w Berlinie. Jak Hilter ukradł olimpijski sen" Guya Waltersa.

Józef Baran-Bilewicz przyszedł na świat 125 lat temu, 4 marca 1899 roku, w Rachwałówce w okolicach Rzeszowa, w wielodzietnej rodzinie kolejarzy. W czasie I wojny światowej służył w armii austriackiej. W 1918 roku ukończył Szkołę Oficerów Rezerwy w Ołomuńcu. Bronił Lwowa w czasie wojny polsko-ukraińskiej. W latach 1919-1920 walczył podczas wojny polsko-bolszewickiej, razem ze swoimi trzema braćmi.

Początki kariery sportowej

Po zakończeniu działań wojennych, rozpoczął roczny kurs podchorążych w Toruniu. Po zdaniu egzaminów pozostał tam jako instruktor artylerii. W 1921 roku został awansowany do stopnia podporucznika. Rok później został przeniesiony do Lwowa. Dowództwo widziało w nim materiał na zdolnego artylerzystę, jednak Baran-Bilewski w tym samym czasie zaczął bardziej pasjonować się sportem. Odbywając służbę wojskową na Kresach, wstąpił do klubu sportowego Pogoń Lwów, w którym trenował w sekcji lekkoatletycznej.

Pierwsze sukcesy

Dzięki intensywnym treningom, kariera sportowa Barana-Bilewskiego rozwijała się bardzo szybko. Już w 1922 roku startując w barwach klubu Pogoń Lwów, wywalczył tytuł mistrza Polski w pchnięciu kulą. W tym samym roku wystąpił w dyscyplinie chodu sportowego na dystansie 2 kilometrów, reprezentując Polskę podczas Słowiańskich Mistrzostw Lekkoatletycznych w Pradze. Także w 1922 roku był jednym z organizatorów zawodów sportowych w Centralnej Szkole Wyszkolenia Gimnastycznego i Sportowego (CSWGiS) w Poznaniu, które miały na celu sprawdzenie tężyzny fizycznej żołnierzy. Przez pewien czas reprezentował także klub RKS Resovia Rzeszów.

O zawodach dla żołnierzy i poczynionych na ich podstawie obserwacjach Barana-Bilewskiego przeczytasz w przedwojennym czasopismie "Żołnierz Wielkopolski" na stronach Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej.

W 1925 roku jako szczególnie uzdolniony sportowo oficer, został skierowany przez dowództwo na roczny kurs do CSWGiS, gdzie po zakończeniu kursu nadzorował wyszkolenie fizyczne żołnierzy.

Igrzyska olimpijskie w Amsterdamie

W 1928 roku wchodził w skład polskiej reprezentacji podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie. Razem z nim do stolicy Holandii pojechała m.in. Halina Konopacka, która zdobyła złoty medal. Niestety, Baran-Bilewski, nie miał tyle szczęścia co koleżanka z drużyny i w konkurencji rzutu dyskiem odpadł jeszcze w fazie eliminacji. Pomimo tego zdołał zjednać sobie sympatię kibiców i wzbudzić zainteresowanie polskich i zagranicznych mediów.

O polskiej drużynie na igrzyskach olimpijskich w Amsterdamie przeczytasz w archiwalnym numerze "Przeglądu Sportowego" na stronach e-Kolekcji Czasopism Polskich Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.

Rekordzista

Po powrocie do Polski został dowódcą kompanii szermierczej w CSWGiS. Ponadto był instruktorem lekkiej atletyki, boksu i gier zespołowych. Nie zważając na porażkę na igrzyskach, wstąpił do Akademickiego Związku Sportowego w Poznaniu. Jako członek tego klubu wielokrotnie został mistrzem Polski w dyscyplinach pchnięcia kulą i rzutu dyskiem. W swojej całej karierze sportowej 13 razy bił rekord Polski, zaś 19 razy był medalistą mistrzostw Polski, w tym 6 razy sięgnął po złoto.

Wykładowca i teoretyk sportu

W 1929 roku przeniósł się do Warszawy. Wraz z przeprowadzką zmienił także klub sportowy - od tej pory reprezentował CWKS Legia Warszawa. W nowoczesnym, jak na warunki doby dwudziestolecia międzywojennego Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego, nabył uprawnienia nauczycielskie, trenerskie i sędziowskie. Od 1932 roku pracował tam jako wykładowca lekkoatletyki i gier sportowych. Odbył także kilkumiesięczny kurs gimnastyczny w Danii. W 1932 roku został awansowany do stopnia kapitana. Często prowadził pomiary dotyczące kondycji zawodników różnych dyscyplin.

Jako wykładowca szczególnie interesował się metodyką sportu. Wyniki swoich badań w tym zakresie publikował w licznych pracach naukowych oraz w podręcznikach do wychowania fizycznego. Baran-Bilewski wykładał także w Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki. W 1931 roku za zasługi na polu rozwijania kultury fizycznej w Polsce otrzymał Srebrny Krzyż Zasługi.

Architekt olimpijskiego sukcesu

Największym osiągnięciem w karierze organizatora sportu był wyjazd w 1932 roku na Letnie Igrzyska Olimpijskie w Los Angeles nie jako zawodnik, ale jako kierownik drużyny lekkoatletycznej. Jego dwójka podopiecznych: Janusz Kusociński i Stanisława Walasiewicz w biegach zdobyli złote medale.

Działacz sportowy

Baran-Bilewski po wycofaniu się z czynnego uprawiania sportu aktywnie zaangażował się w prace Polskiego Związku Lekkiej Atletyki i Polskiego Związku Olimpijskiego. Napisał także wiele artykułów do "Przeglądu Sportowego".

II wojna światowa

Pod koniec sierpnia 1939 roku zgodnie z rozkazem udał się do Włodzimierza Wołyńskiego. Po najeździe ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku, w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach trafił do niewoli sowieckiej. Został umieszczony w obozie w Kozielsku. Pomimo beznadziejnej sytuacji nie załamał się i prowadził dla pozostałych osadzonych żołnierzy wykłady z zakresu teorii sportu. Przypominał także o przedwojennych sukcesach polskich sportowców na różnych mistrzostwach. W kwietniu 1940 roku został przewieziony do Katynia, gdzie na mocy rozkazu Stalina został zastrzelony przez NKWD. W 1943 roku został zidentyfikowany na podstawie posiadanych przy sobie fotografii i listów.

Sportowa rodzina

Warto dodać, że zaangażowany w rozwój życia sportowego II RP był także brat Józefa - Jan. Jako żołnierz doszedł aż do stopnia pułkownika. W 1925 roku opublikował pierwszy polski podręcznik na temat boksu. W 1928 roku wyjechał do Amsterdamu jako jeden z kierowników ekipy i dyskobol, ale przed zawodami musiał zrezygnować ze startu z powodu nabytej na treningu kontuzji. Był kilkukrotnym mistrzem Polski w biegach długodystansowych i pięcioboju nowoczesnym. W 1939 roku trafił do niewoli niemieckiej. W 1944 był organizatorem olimpiady obozowej w Oflagu IIC Woldenberg. Po II wojnie światowej wrócił do Polski i zaangażował się w działalność sportową.

seb

Źródła: M. Blombergowa, Uczeni polscy rozstrzelani w Charkowie, Katyniu i Twerze, [w:] Analecta, nr 9/2 (18), wyd.2000 J. Kisiel, L. Dajerling, W.Szymański, Chód sportowy w meczach lekkoatletycznych w latach 1922-2015, wyd.2016, "Przegląd Sportowy", nr 31-32, wyd.1928, nr 61-65, wyd.1932.

Początek polskiego ruchu olimpijskiego

W 1919 roku niepodległa Polska dostała od Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego zaproszenie do udziału w zbliżających się igrzyskach olimpijskich w Antwerpii, które odbyły się w 1920 roku. Belgowie zostali gospodarzami igrzysk w uznaniu postawy i poświęcenia ich kraju, który został zaatakowany przez Niemców w 1914 roku.

100 lat Polskiego Komitetu Olimpijskiego - serwis specjalny

W odpowiedzi na zaproszenie do udziału w igrzyskach olimpijskich, 12 października 1919 roku w Hotelu Francuskim w Krakowie zebrali się członkowie władz II Rzeczpospolitej oraz działacze tworzącego się polskiego sportu. Tego dnia powstał Komitet Udziału Polski w Igrzyskach Olimpijskich. Dzień wcześniej w Krakowie uczestnicy zjazdu powołali Polski Komitet Lekkiej Atletyki.

1 grudnia 1919 roku w Warszawie odbył się kolejny zjazd, którego uczestnicy wybrali władze związku oraz zmienili jego nazwę na Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich. Na pierwszego prezesa został wybrany książę Stefan Lubomirski, a protektorem stowarzyszenia został sam Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, który prywatnie był miłośnikiem aktywności fizycznej.

Reprezentacja Polski na otwarciu Igrzysk Olimpijskich w Paryżu 1924 roku na stadionie Colombes. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Pierwsze występy polskich sportowców na igrzyskach olimpijskich

Polscy sportowcy wystąpili na igrzyskach olimpijskich w Londynie w 1908 roku. George Gaidzik, który reprezentował Stany Zjednoczone, zdobył brązowy medal w skokach z trampoliny, zaś tenisistka Felicja Pietrzykowska, startująca w reprezentacji Austro-Węgier, nie odniosła większego sukcesu. Na następnych igrzyskach w Sztokholmie w 1912 polscy sportowcy reprezentowali barwy Rosji, Stanów Zjednoczonych oraz Austro-Węgier.

Po odzyskaniu niepodległości Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich zdołał zorganizować kilkumiesięczny obóz przygotowawczy dla lekkoatletów, ale z powodu wybuchu wojny z bolszewikami polscy sportowcy nie wystąpili na igrzyskach olimpijskich w Antwerpii w 1920 roku. Pierwszymi, w których wystąpiła reprezentacja Polski były zorganizowane w 1924 igrzyska w Paryżu.

Nasza reprezentacja na tych igrzyskach zdobyła dwa medale - drużyna kolarzy torowych srebrny medal. W polskim zespole byli Józef Lange, Jan Łazarski, Tomasz Stankiewicz i Franciszek Szymczyk. Z kolei kawalerzysta porucznik Adam Królikiewcz zajął trzecie miejsce w konkursie skoków przez przeszkody.

sa

Hasło po raz pierwszy pojawiło się w słowach hymnu szkoły klasztornej we francuskim Arcueil. Przeorem tamtejszego klasztoru św. Alberta Wielkiego był właśnie Henri Didon. On też zorganizował 7 marca 1891 roku zawody sportowe dla uczniów, które odbywały się pod sztandarem z wyhaftowanymi słowami "Plus vite, plus haut, plus fort".

Gościem na zawodach był Pierre de Coubertin, w którego głowie już narodziła się idea wskrzeszenia igrzysk olimpijskich. Mężczyźni przyjaźnili się i od 1888 roku obaj zasiadali w Komisji Propagującej Wychowanie Fizyczne. Później, podczas ceremonii otwarcia pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich, Didon celebrował mszę w katedrze w Atenach.

Coubertinowi tak spodobało się hasło wymyślone przez Didona, że postanowił uczynić z niego motto przyszłych igrzysk. W 1897 roku słowa uznano za oficjalne hasło Kongresu MKOl, a od 1920 roku oficjalne motto igrzysk. Tego wydarzenia ojciec Didon nie dożył – zmarł w 1900 roku, na krótko przed drugimi nowożytnymi igrzyskami olimpijskimi.

Ksiądz, sportowiec, autor bestsellera

Sport i wiara były dwoma fundamentami, które towarzyszyły Didonowi przez całe życie. W wieku 9 lat zaczął naukę w katolickiej szkole w Grenoble. Tam też osiągał pierwsze sportowe sukcesy. W 1855 roku wziął udział w szkolnej "olimpiadzie" – zawodach sportowych odbywających się co cztery lata, dokładnie tak, jak starożytne igrzyska. Didon zdobył wówczas trzy tytuły.

Pierre de Coubertin - ojciec nowożytnego ruchu olimpijskiego

Niebagatelny wpływ na rozwój duchowy Didona miał Henri-Dominique Lacordaire, dominikanin i popularny kaznodzieja, który dostrzegał zmiany zachodzące w świecie i potrzebę nowoczesnej ewangelizacji. Pod jego wpływem autor słynnego hasła zdecydował się wstąpić do zakonu dominikanów.

Przez siedem lat dominikanin pracował nad swoim dziełem życia – biografią Jezusa Chrystusa. Swoją książkę oparł na dogłębnych badaniach biblistycznych i historycznych. By poczuć atmosferę, w której działał Jezus, wybrał się w podróż do Palestyny. Popularnonaukowe dzieło, jedna z pierwszych książek, którym przyświecało przybliżenie historycznego Jezusa (choć rzecz jasna odległe od negowania jego boskości), stało się światowym bestsellerem przetłumaczonym na wiele języków (z polskim przekładem można zapoznać się na stronie Biblioteki Narodowej). Honoraria za zagraniczne wydania książki pozwoliły mu skupić się na pracy pedagogicznej.

Pedagog sportu

Didon uważał, że podstawą wychowania młodzieży powinno być wyrabianie jej charakteru właśnie poprzez aktywność fizyczną. W przemówieniu "Moralny wpływ sportów lekkoatletycznych" wygłoszonym na Kongresie Olimpijskim w Hawrze, 29 lipca 1897 roku, wyliczał pozytywne skutki uprawiania sportu przez młodzież.

Przede wszystkim dominikanin uznawał aktywność fizyczną za cnotę. W jego opinii należy ją postrzegać jako przedłużenie cnót higieny i czystości. Didon dodawał, że sport wzmacnia ducha walki i współzawodnictwa, dzięki czemu przeciwdziała brakowi wiary w siebie, bojaźliwości i nieśmiałości, które prowadzą do lenistwa. Wykazywał, że atletyka wzmacnia siłę i wytrzymałość – i dominikaninowi nie chodziło tu wyłącznie o aspekt fizyczny, a raczej duchowy. Jako ostatni pozytywny skutek wymienił to, że sport odciąga młodzież od nałogów takich jak palenie papierosów i hazard.   

Strzelanie do gołębi, wyścigi motorówek i przeciągnie liny. Najdziwniejsze dyscypliny olimpijskie

Didon był orędownikiem umożliwienia młodzieży zakładania własnych klubów i stowarzyszeń sportowych. Uznawał bowiem, że to one najlepiej promują ducha współzawodnictwa i opierają się na naturalnie wybranych liderach. System nauczania wychowania fizycznego w szkołach uznawał za zbyt skostniały i scentralizowany.

Szybciej, wyżej, mocniej, razem!

Hasło wymyślone przez dominikanina przetrwało jako motto igrzysk w niezmienionej formie aż do trwających właśnie igrzysk w Tokio. MKOl zdecydował się dodać do niego słowo "Communiter" ("razem", "wspólnie"). Jak argumentuje komitet, cztery przymioty mają oddawać w pełni doskonałość olimpijskiego sportu.

bm