- Miałem obraz, który mnie prześladował - opustoszały krakowski rynek w czasach pandemii, a Jerzy zawsze mówił: "Słuchaj rynek krakowski w czerwcu, rzecz niezapomniana, niezwykła" - mówił Witold Bereś. - Jerzy odchodził w maju 2020 roku, na początku pandemii i ten rynek krakowski na przełomie maja i czerwca był kompletnie martwy i pusty. Bar Vis a Vis, w którym zawsze siedzieliśmy, był zupełnie opustoszały. I tak się zastanawiałem, co by to było, gdyby Jurek teraz siedział na tym rynku, jakby to wyglądało? Co by powiedział? To był obraz, który stanął na początku tej książki, a wraz z nim stanęły też słowa Jurka, które są najważniejsze. Tę książkę utkałem z jego opowieści.

Jerzy Pilch o sobie, życiu i literaturze

Słuchaj także:

• Ustrzelić Gomułkę z kuszy, czyli "Tysiąc spokojnych miast" Jerzego Pilcha
• Jerzy Pilch: w dzieciństwie marzyłem, że jestem sam w sklepie

Jak mówił gość Dwójki, jest to książka również o przemijaniu i o samotności. - Trzeba powiedzieć, że artyści mają inne, bardziej czułe postrzeganie świata. Takie niezadowolenie z życia, drżenie istnienia: "Po co ja jestem?", "Co ja robię?", "Czy to ma sens?". My wszyscy się z tym męczymy. Artyści zażegnują tę obojętność świata tworząc - opowiadał publicysta. - Pilchu pod koniec życia był, owszem, chory, cierpiał, ale on w gruncie rzeczy jakoś cierpiał całe życie. Całe życie szukał. Zażegnywał tę swoją osobność, tę obojętność świata, tę swoją nadwrażliwość, tymi demonami, ale też tworząc i pisząc. 

Przyjaciele wspominają Jerzego Pilcha >>>

Podtytuł książki - "na rogu Wiślnej i Hożej" - odnosi się do nieistniejącego skrzyżowania ulic. - To jest książka trochę fantasmagoryczna, to prawda. Przez to, że rynek jest pusty, a ja próbuję go zaludnić, a te dwie ulice się nie krzyżują, ale się krzyżują. I Pilch był też postacią, która była prawdziwa i bardzo fizyczna, a jednocześnie on tak się kreował jak bohater literacki. Od stroju aż do piór, które pasjami nosił i się nimi chwalił - mówił prof. Witold Bereś. - Ale jest to książka o wolności, bo ta Hoża i ta Wiślna, krzyżujące się w przestrzeni, której nie ma, to też takie ulice wolności. Ta wielka Warszawa, w której on robi karierę od roku 2000, kiedy przez krótki czas jest na ustach wszystkich ludzi, mimo że pisze trudne książki. To jest niezwykłe, ale przecież jest to wielki przejaw wolności, którą dostaliśmy. Ci, którzy mają ciut więcej lat, odnajdą w tej książce swoją młodość i swoją wolność, a ci, którzy są za młodzi, zauważą co innego - zachwyt życiem: życie, wolność, młodość, no i walkę ze złymi demonami.

***

Tytuł audycji: Wybieram Dwójkę

Rozmawiała: Dorota Gacek

Gość: Witold Bereś (dziennikarz, publicysta) 

Data emisji: 29.04.2021

Godzina emisji: 16.11

aw

Otoczony legendą, uznawany za obrazoburcę, prowokatora przez wiele lat był czytany w kontekście tej ostatniej decyzji o śmierci z własnej ręki. W wierszu "Pieśń ostateczna" Rafał Wojaczek napisał: "nie bojąc się, bo przecież czegóż może się bać ten, co zaznał wszystkiego, co tylko można zaznać".

Poeta zmarł w nocy z 10 na 11 maja, a zatem od śmierci autora "Innej bajki" minęło równo 50 lat. Jego tragiczna, samobójcza śmierć w wieku niespełna 26 lat, a wcześniej głośny debiut w miesięczniku "Poezja" w roku 1965 oraz aura życia niekonwencjonalnego i żywiołowo twórczego sprawiła, że Wojaczek stał się poetą otoczonym literacką legendą.

Jak dziś - pół wieku po jego śmierci - możemy patrzeć na tę twórczość? Czy pojawiają się w tych odczytaniach nowe konteksty i czy warto i trzeba te interpretacje oddzielać od biograficznych wątków?

O tym w "Rozmowach po zmroku" dyskutowali prof. Paweł Próchniak  - historyk literatury i  krytyk, prof. Dariusz Pachocki – historyk literatury i edytor m.in. wydanego w ubiegłym roku tomu Rafała Wojaczka "Źrenica. Wiersze dla Teresy" oraz dr Konrad Wojtyła, literaturoznawca, krytyk, poeta, edytor tomu "Nie te czasy. Utwory nieznane Rafała Wojaczka" i autor książki "Anty antychryst. Wojaczek religijny". 

Czytaj też:

• "Nie te czasy". Nieznane utwory Rafała Wojaczka
• Maciej Melecki: czytanie jest moim życiowym tlenem

Paweł Próchniak podkreślił, że Rafał Wojaczek był przede wszystkim świetnym poetą, kimś, kto buduje siebie z wiersza na wiersz, z tomu na tom. - To, że Wojaczek był poetą przeklętym, raczej otwiera kwestię niż ją zamyka. U niego jest to pragnienie czegoś przepastnego, niemożliwego, co nie sposób nazwać. On na różne sposoby akcentuje względność "ja", nieokreśloność podmiotowości, wskazuje na puste miejsce w samym centrum tego, co uważamy za własną tożsamość - dodał.

Dariusz Pachocki zwrócił uwagę na siłę jego poezji. - Historia literatury zna takie przypadki, kiedy to legenda napędzała recepcję dzieła, a po latach zostawała już jedynie legenda. Utwory Wojaczka bronią się cały czas bez kontekstu biografii, jest w nich piękno, chociaż konstrukcyjnie i słowotwórczo mogą one niektórych odrzucać. Na przykładzie tomu niewydanego za jego życia chciałem zobaczyć, w jaki sposób pracował nad wierszami. Ważna dla niego była taka nietypowa muzyczność, śpiewność poezji - trochę jak u Czechowicza, to musiało grać - zaznaczył gość Dwójki. 

Według Konrada Wojtyły Rafał Wojaczek był wzorcowym przedstawicielem literatury ekstremalnej, u niego trudno rozdzielić to, co literackie od tego, co przynależy do życia. Jednocześnie wiele aspektów jego twórczości jest jeszcze niezbadanych. - Brakuje omówienia pierwszych wierszy Wojaczka z poetyką Tadeusza Różewicza, Czesława Miłosza, Bruno Schulza, ta lista jest naprawdę długa - zauważył krytyk.

***

Tytuł audycji: Rozmowy po zmroku

Prowadziła: Dorota Gacek

Goście: Paweł Próchniak (historyk i krytyk literatury), Dariusz Pachocki (historyk literatury), Konrad Wojtyła  (literaturoznawca, krytyk, poeta)

Data emisji: 11.05.2021

Godzina emisji: 21.30

mo