Michał Tabaczyński: "Anatomia melancholii" to próba uzdrowienia świata

400 lat temu ukazała się "Anatomia melancholii" – jedna z najważniejszych książek w dziejach literatury. Jej autorem jest Robert Burton – angielski pisarz, duchowny i bibliotekarz. To osobliwe i ogromne dzieło liczy ponad 1200 stron (w wydaniu z 1948 roku). Stanowi swoiste kompendium wiedzy o świecie i człowieku.

"Anatomia melancholii" odegrała ogromną rolę w dziejach kultury – zaczytywali się w niej m.in. Lawrence Sterne, John Keats czy Samuel Johnson. Psychiatra Antoni Kępiński uważał Burtona za jedną z najbardziej zasłużonych dla historii melancholii postaci. Do tego dzieła odwołują się tez współcześni twórcy popkultury – Nick Cave czy zespół Paradise Lost, a twórcy literatury postmodernistycznej odkryli w Burtonie swojego prekursora.

Czytaj też:

• Michał Tabaczyński i literackie spojrzenie na depresję
• Melancholia w literaturze – poznanie i terapia

Zdaniem Michała Tabaczyńskiego, Robert Burton w swoim dziele chciał pokazać samą naturę tej przypadłości i jednocześnie naturę świata. Czyni to, odwołując się m.in. do Demokryta.

- Być może to podszycie się pod Demokryta jest jego najważniejszym gestem w całej książce, ponieważ ustawia nam całą lekturę. Ta część, która nosi tytuł "Demokryt Junior do czytelnika" jest ogromnym, ponad stustronicowym wstępem do tego dzieła. I jest też najpiękniejszy literacko - mówił tłumacz.

Czytaj też:

• Literackie eksperymenty
• Stanisław Łubieński: przyroda to wielka otucha

Burton w "Anatomii melancholii" przedstawia siebie jako Demokryta Juniora z kilku względów. Jak wyjaśnił Michał Tabaczyński, przede wszystkim tak nakazuje literacka konwencja maski. 

- Ale to nie wystarcza. Otóż najważniejszą i najpiękniejszą przyczyną jest znalezienie się od razu w samym jądrze melancholijnej utraty. Ponieważ Demokryt napisał, bądź też chciał napisać, dzieło o melancholii, w związku z tym Burton wykonuje w ten sposób gest nadpisania tekstu Demokryta. Odtworzy Utratę, której przecież nie sposób odtworzyć. Bo "Anatomia melancholii" jest właśnie o tych, którzy swojej Utraty nie odnajdą. To jest sedno melancholijnego myślenia.

Robert Burton w swojej rozprawie o melancholii nie odnajduje jednak gotowej recepty na uleczenie tej przypadłości. - Różni badacze podkreślali ten wątek stwierdzenia o nieuleczalności. Stanley Fish poświęcił swoje rozważania udowadnianiu, że Burton uważał melancholię za nieusuwalną część świata, mimo że rozpisuje lekarstwa na kilkuset stronach. Nie ma złudzeń, że to tylko środki łagodzące. Remedium na to szaleństwo jest mądrość. Ale ona paradoksalnie też nic nie daje, bo napisanie tego dzieła wcale go z melancholii nie uleczyło - mówił Michał Tabaczyński.

***

Rozmawiała: Dorota Gacek

Gość: Michał Tabaczyński (tłumacz "Anatomii melancholii" Roberta Burtona)

Data emisji: 2.02.2021

Godzina emisji: 17.20

Materiał wyemitowano w audycji Wybieram Dwójkę.

Josif Brodski. Zobacz serwis specjalny

Sam Josif Brodski esej poświęcony Wystanowi Hugh Audenowi - poecie, którego uważał za największy umysł dwudziestego wieku zatytułował "Sprawić przyjemność cieniowi". Dla wielu osób - przyjaciół i znajomych Brodskiego, ale także dla czytelników, którzy go nigdy nie spotkali - to ten poeta właśnie, jego dramatyczne życie, los wygnańca, niezwykła osobowość i bogata twórczość stały się ważnym punktem odniesienia. 

Goście audycji kłaniali się "Cieniowi Josifa Brodskiego" - wspominając spotkania z poetą, opowiadając o wędrówce po jego śladach i czytając dedykowane mu wiersze. Z nagrań archiwalnych przypomnieliśmy wiersze Brodskiego czytane przez autora, m.in. podczas jego spotkania z Czesławem Miłoszem w Krakowie w 1990 roku.

O poecie opowiadali: Irena Grudzińska-Gross, Natalia Woroszylska, Adam Zagajewski, Andrzej Mietkowski, Ryszard Krynicki, Marek Zagańczyk i Adam Szczuciński. Usłyszeliśmy również archiwalne wspomnienia Julii Hartwig. 

***

Tytuł audycji: Strefa literatury

Prowadziła: Dorota Gacek

Data emisji: 12.02.2021

Godzina emisji: 21.30

Antoni Libera: Rilke chodził za mną już od dłuższego czasu

"Sztuka jest kwestią sumienia, w pracy artystycznej niczego nie potrzeba tak bardzo jak sumienia – to jedyne kryterium" - pisał w jednym z listów Rainer Maria Rilke. Z drugiej strony, jak zauważył Tomasz Ososiński, Rilke sztukę łączył z ciężką pracą. - Ten aspekt był dla niego bardzo istotny. Miało na to wpływ spotkanie z rzeźbiarzem Augustem Rodin'em, którego filozofia polegała właśnie na zanurzeniu w pracy i na tym, żeby żaden dzień i żaden moment nie był jałowy - wyjaśnił gość audycji.

- Rilke nie chciał, żeby twórczość wiązała się z jakimś momentem natchnienia, lecz by w jakiś organiczny sposób wynikała z codzienności twórcy. Na co dzień narzucał sobie reżim pracy i nawet jeśli nie miał konkretnego utworu na warsztacie, to poświęcał ileś godzin dziennie na czytanie i korespondencję. To nie była taka egzystencja poety, który robi to, co akurat mu przyjdzie do głowy. Czasem w odosobnieniu spędzał całe tygodnie, miesiące, obcując tylko z książkami i swoim pisaniem - opowiadał autor opracowania "Listów o sztuce".

Czytaj też:

• "Trzeba spojrzeć na Rilkego jak na czułego psychologa"
• Jest Paryż, nie ma rozwodu. Listy Rilkego do żony

Rilke korespondował z pisarzami, malarzami, bliskimi sobie kobietami, wielbicielami swojej twórczości. Jednym z pisarzy, którzy mieli na niego największy wpływ, był bez wątpienia Lew Tołstoj.

- Tołstoj był dla niego ważny, zwłaszcza we wczesnym okresie. Spotkanie z Tołstojem w Jasnej Polanie, podczas podróży do Rosji, było dla Rilkego istotnym momentem w życiu. On twierdzi, że właśnie wtedy postanowił zostać poetą. Oczywiście jest to jakiś rodzaj mitologizacji, ale na pewno ta chwila była dla niego istotna.

Lektura tej korespondencji odsłania nam też przede wszystkim portret samego autora – pisarza ceniącego samotność i skupionego na pracy. W innym liście autor "Sonetów do Orfeusza" pisał: "Trzeba samotność brać na poważnie i zawsze, kiedy przychodzi, traktować jako coś dobrego".

- On najlepiej dogadywał się z kobietami, które nie chciały podejść zbyt blisko - mówił Tomasz Ososiński. - Wtedy układało się najlepiej, gdy nie było presji bliskości, istniała swoboda odejścia i spędzenia czasu w samotności. To zdecydowanie były też najciekawsze listy z jego korespondencji: najswobodniejsze i najgłębsze.

***

Rozmawiała: Dorota Gacek

Gość: Tomasz Ososińki (tłumacz i autor opracowania tomu "Listów o sztuce" Rainera Marii Rilkego)

Data emisji: 10.02.2021

Godzina emisji: 17.10

Materiał wyemitowano w audycji "Wybieram Dwójkę".

Akcja jej kryminałów rozgrywa się głównie na południu, choć wspomina także miejsca bliższe polskiemu kręgu kulturowemu. Książki ma w zwyczaju dzielić na dobre i niedobre, nie biorąc pod uwagę klucza gatunkowego.

Jakie są jej literackie zamiłowania? Co czyta w dobie pandemii?

Nowe światy

Poza marginesem (do)świadczeń

- Wydaje mi się, że dziś szczególnie ważnym jest, by poznawać więcej niż tylko świat własnej kanapy - mówiła pisarka, dzieląc się lekturami ostatniego okresu. Wśród nich pojawiły się pozycje, o których głośno ostatnio na rynku księgarskim.

Marta Guzowska wspomina o Nomadland - książce opowiadającej o ludziach, którzy nie posiadają miejsca, w pogodni za dorywczą choćby pracą wybierają przyczepy kempingowe za lokum. - To jest książka wstrząsająca, która otwiera oczy na zupełnie nowy świat - komentowała pisarka.

Adam Pluszka: przyroda jest w stanie zainteresować czytelników

Autorka kryminałów poleca także nowy "bestiariusz" Hau. Psy w baśniach, mitach i wierzeniach ludowych z całego świata, który oczarował miłośników nie tylko psów, ale również innych zwierząt domowych.

Pisarka opowiadała również o rozmiłowaniu się w książkach Arthura Conana Doyle’a. - Stałam się wtórną wielbicielką Conana Doyle’a - mówiła. - Tkwiłam w przekonaniu, że jego książki się przestarzały. Tymczasem są to fenomenalne historie, napisane świetnym językiem, to klasyczne intrygi kryminalne, z dużą dozą psychologii, ze świetnym rozwiązaniem, często fascynujące - tłumaczyła autorka.

Podróże

Marta Guzowska jest wielbicielką zbioru przewodników Podróż Nieoczywista. Sama z resztą jest autorką książki o Wiedniu w tejże serii. Jednak to inny twórcy prawdziwie rozbudzili jej wyobraźnię.

-Zakochałam się w książce Katarzyny Tubylewicz o Sztokholmie. Szalenie podobała mi się książka Manueli Gretkowskiej o Wenecji. Cudowną książką jest także Gozo Piotra Kalwasa - wspaniała książka o maleńkiej wysepce koło Malty. Owoce, słońce, upalne, pyliste drogi, które opisuje autor - człowiek czuje, że musi tam pojechać - tłumaczyła pisarka.

***

Tytuł audycji: Literackie witaminy

Prowadziła: Dorota Gacek

Gość: Marta Guzowska (pisarka)

Data emisji: 10.02.2021

Godzina emisji: 16.45

Artur Daniel Liskowacki zdradził również, że w przeciwieństwie do niektórych osób, które gościły w cyklu "Literackie witaminy", nie ma on takiej odskoczni, gdzie mógłby szukać schronienia w trudniejszych chwilach. - Może dlatego, że nie mam nocnego stolika, na którym, jak mówią pisarze, leżą książki, do których się wraca - tłumaczył.

Dodał on jednak, że jest kilka książek, do których chciałby wrócić. - Poprzestaję na tym myśleniu, dlatego że wydaje mi się, że jak już do nich wrócę, tak ostatecznie, będzie to już znak, że ich nie przeczytam. Ja na bieżąco czytam bardzo dużo. Zarówno książki nowe, jak i takie, które odkryłem przy wertowaniu biblioteki ojca. Mój ojciec, pisarz Ryszard Liskowacki, nie żyje już od lat, ale dopiero teraz będę się przeprowadzał do jego mieszkania - opowiadał gość audycji.

W dalszej części rozmowy m.in. o książkach, na jakie Artur Daniel Liskowacki natrafił w bibliotece swojego ojca.

Czekamy również na Państwa opowieści o książkach, które w tym czasie są "literackimi witaminami". Nasz adres mailowy literackiewitaminy@polskieradio.pl.

***

Tytuł audycji: Literackie witaminy

Prowadziła: Dorota Gacek

Gość: Artur Daniel Liskowacki (prozaik, eseista, poeta, autor słuchowisk radiowych i krytyk)

Data emisji: 11.02.2021

Godzina emisji: 16.45