Łacińska sentencja mówi "habent sua fata libelli" - "książki mają swoje losy". Można powiedzieć, że dotyczy to nie tylko sagi o dziejach Garrenów, którą autor uważał za swoje najważniejsze dokonanie literackie, lecz także odzwierciedla losy samego Sándora Máraiego. Teresa Worowska, tłumaczka "Maruderów", stwierdziła, że zdanie to odnieść można też do całej literatury węgierskiej XX w., która nie mogła dokonać prawdziwego rozrachunku ze swoją nieodległą przeszłością. Pisarz, który chciał to zrobić bezkompromisowo, nie mógł tego dokonać po zakończeniu II wojny światowej, gdy na Węgrzech powstał nowy reżim polityczny.

- To była wielka strata dla literatury węgierskiej - mówiła tłumaczka w "Sezonie na Dwójkę". - Nawet ci pisarze, którzy zostali w kraju i starali się zawrzeć możliwie małą liczbę kompromisów, tłumnie poszli zupełnie inną drogą niż Márai. Pisarz ten, znalazłszy się w 1948 r. ostatecznie na emigracji, wybrał własną ścieżkę, wierny kilku ważnym dla niego wartościom i niewzruszonym przekonaniom - powiedziała.

>>Posłuchaj rozmowy o wcześniejszych tomach cyklu "Dzieło Garrenów"<<

W kolejnych tomach cyklu o Garrenach odzwierciedlone są ważne zagadnienia dotyczące społeczeństwa węgierskiego, historii Węgier, wielu traumatycznych przeżyć dziejowych od początku XX w. do czasów wojny. - To bardzo specyficzne, odważne i bezkompromisowe ukazanie całej tej złożonej problematyki było dla węgierskiego czytelnika w całości w zasadzie niedostępne do 1990 r. - opowiadała Teresa Worowska. - Wskutek tego czytelnicy i wszyscy trudniący się refleksją na temat tego, co się z nimi dzieje, nie otrzymali czegoś, co można nazwać bardzo ważną pomocą literacką w przyjrzeniu się własnym losom. Mogły to uczynić właściwie dopiero ich dzieci, a przede wszystkim wnuki - dodała.

- Márai miał rzadki dar zobaczenia przyszłości i dogłębnego spojrzenia w jej kierunku, jak mówią Węgrzy: "zobaczenia przyszłego owocu w dzisiejszych ziarnach" - powiedziała Teresa Worowska. - Dlatego czytamy go z takim podziwem, kiedy w latach 40. w dzienniku porównuje oba systemy totalitarne, które narodziły się w Europie w XX w. Wiele rzeczy widział z góry, i na dodatek potrafił to wyrazić bardzo celnie, jasno, w krótkiej, aforystycznej formie - mówiła.

Audycję przygotowały Dorota Gacek i Elżbieta Łukomska.

mc

Sandor Marai. Fot. Wikipedia/domena publiczna

Próba usystematyzowania twórczości Hanocha Levina niesie za sobą, jak przypominali goście "Sezonu na Dwójkę" , ryzyko uproszczenia. – Warto jednak spojrzeć na Levina w sposób całościowy – podkreślała Justyna Biernat, która przywołała za jednym z krytyków trzy etapy w dorobku izraelskiego twórcy. – Kabarety satyryczne czy farsy rodzinne, komedie męczarni i dramaty mityczne, metafizyczne – opowiadała.

O uniwersalnym charakterze dzieła literackiego Levina mówili również pozostali rozmówcy Jacka Wakara. Podkreślano wielość gatunków, w których objawiał się kunszt tego pisarza: dramaty, piosenki, skecze, opowiadania. Wskazywano na aktualność opowiadanych przez Levina historii – w tych zawsze scenicznych obrazach może się przeglądać zarówno czytelnik (widz) izraelski, jak i również właśnie polski.

Pretekstem do rozmowy o Hanochu Levinie była niedawno wydana książka "Królestwo Wszechwanny, proza, skecze, piosenki, poezja". Publikacja ta zawiera nieznane dotychczas w Polsce teksty pisarza. Takiego Hanocha Levina, czytamy w notce redakcyjnej książki, widzowie teatralni i czytelnicy jeszcze nie znają: jest śmieszny, przerażający, pociągający i odpychający, zaskakujący i wzruszający. To materiał na nowoczesny kabaret, nie tylko żydowski, a także propozycja szczerego i radykalnie egzystencjalnego dialogu.

Fragment okładki książki Hanocha Levina "Królestwo Wszechwanny, proza, skecze, piosenki, poezja". Wyd. ADiT

Gośćmi Jacka Wakara byli znawcy sztuk Levina: Ana Nowicka, Justyna Biernat, Artur Tyszkiewicz oraz tłumacz literatury hebrajskiej Michał Sobelman. (jp)

Zadanie, którego ma się podjąć nowy dyrektor Biura Kultury, można określić jako "kwadraturę koła". - Powiedziałbym półserio, że skoro jest tak źle, to wystarczy zrobić cokolwiek, a już będzie lepiej - stwierdził Tomasz Thun-Janowski. - Mówiąc jednak całkiem poważnie: gdybym nie wierzył, że możemy wspólnie wymyślić coś, co przyniesie jakąś korzyść widzom czy uczestnikom wydarzeń kulturalnych, nie podejmowałbym się pewnie tego zadania. Pozostaję optymistą i trzy miesiące pracy, które mam już za sobą, nie zmieniły tego nastawienia - powiedział.

W teatralnym "Sezonie na Dwójkę" rozmawialiśmy o stanie warszawskich teatrów, problemie ich finansowania oraz konkursach na stanowiska dyrektorów scen. W dyskusji wzięli udział także prof. Barbara Osterloff, która przypominała m.in. historię finansowania warszawskich teatrów., oraz Jacek Wakar, który zastanawiał się, czy na stanowisku dyrektora Biura Kultury musi przeważać punkt widzenia menedżera czy punkt widzenia mecenasa wspierającego artystów.

Zapraszamy do wysłuchania audycji, którą prowadził Tomasz Mościcki.

mc