8 maja 1945 roku późnym wieczorem, o godz. 22.43 na berlińskim przedmieściu Karlshorst w siedzibie rosyjskiego marszałka Gieorgija Żukowa Niemcy podpisały akt bezwarunkowej kapitulacji.

Koniec wojny w Europie

Mocarstwa wielkiej koalicji reprezentowali: brytyjski marszałek lotnictwa Arthur Tedder, dowódca amerykańskich strategicznych sił powietrznych, gen. Carl Spaatz i marszałek Gieorgij Żukow. Na uroczystość do Berlina gen. Charles de Gaulle wysłał gen. Jeana de Lattre de Tassigny'ego. Do sali wprowadzono przedstawicieli Niemiec: szefa Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu i Naczelnego Dowódcy Wojsk Lądowych, gen. Feldmarszałka Wilhelma Keitla, Naczelnego Dowódcę Marynarki Wojennej, admirała Hansa-Georga von Friedeburga, gen. płk lotnictwa Hansa-Jürgena Stumpffa oraz gen. Feldmarszałka Roberta von Greima jako reprezentant Naczelnego Dowódcy Sił Powietrznych.

Ostatnie przemówienie Hitlera

Okoliczności tamtych wydarzeń przypomniał Sławomir Szof w audycji z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii Niemiec" z 11 marca 1998. Przypomniał fragment przemówienia wygłoszonego przez Hitlera do narodu w styczniu 1945 roku.

- Oczekuję od każdego Niemca, że wypełni swe obowiązki bez reszty, że poniesie każdą ofiarę, której się od niego będzie żądało, i której żądać się musi – mówił przywódca III Rzeszy. - Oczekuję od mieszkańców miast, że kuć będą broń! Kto może walczyć – walczy! Każdy, kto może pracować, niech pracuje! A naszej wspólnej ofierze niechaj przyświeca jedna myśl – wolność, honor narodu i jego przyszłość!

30 kwietnia 1945 Hitler popełnił samobójstwo, 2 maja wojska radzieckie zdobyły Berlin. Ofensywa niemiecka w Ardenach zakończyła się totalną klęską. Niemcy skapitulowały na Froncie Zachodnim.

Berlin-Karlshorst, 8 maja 1945. Podpisanie aktu kapitulacji III Rzeszy. Wikipedia/cc. Źr.: Bundesarchiv

Dwa akty kapitulacji

7 maja 1945 w kwaterze głównej Alianckich Sił Ekspedycyjnych gen. Dwighta Eisenhowera w Reims we Francji podpisany został akt kapitulacji przed przedstawicielami armii USA i Wspólnoty Brytyjskiej.

Skąd zatem data 8 maja? Stalin kategorycznie zażądał, by powtórzyć podpisanie bezwarunkowej kapitulacji i włączyć przedstawicieli ZSRR. Żądanie zostało spełnione. 8 maja 1945 w siedzibie marszałka Gieorgija Żukowa Niemcy jeszcze raz musieli przełknąć gorycz porażki.

A dlaczego rocznica zakończenia II wojny światowej obchodzona jest w Rosji, a wcześniej w Związku Radzieckim i dawnych krajach bloku wschodniego 9 maja? Odpowiedzi udzielił gość audycji "Rok wojny, rok pokoju" prof. Adam Dobroński.

- Kiedy podpisywano kapitulację w Berlinie, także w Paryżu, Warszawie i Londynie dobiegał końca dzień 8 maja. W Moskwie był to już 9 maja, stąd do dziś utrzymująca się różnica w datowaniu dnia zwycięstwa i zakończenia wojny - stwierdził historyk.

Zobacz serwis specjalny Polacy na frontach II wojny światowej: 

bs

- Działania analogiczne do Planu Pabsta planowano podjąć w większości wschodnioeuropejskich metropolii. Po eksterminacji ludności żydowskiej Niemcy chcieli ograniczyć populację Słowian i uczynić z niej tanią siłę roboczą - wyjaśniała Aleksandra Richie, autorka książki "Warszawa 1944".- Ten plan zaczęto zresztą realizować już w 1939 roku. Proszę pamiętać, że w wyniku bombardowań podczas oblężenia Warszawy ucierpiało 70% budynków, a zginęło 18-19 tysięcy mieszkańców miasta. Choć były to dużo mniejsze zniszczenia niż te z 1944 roku, kiedy praktycznie zrównano Warszawę z ziemią, warto o nich pamiętać - dodała.

Niemcy nigdy nie zrealizowali Planu Pabsta tylko dlatego, że nie zdążyli. "Sprawą Słowian" planowali się bowiem zająć po Holokauście Żydów... Potworne plany wobec całej Europy Wschodniej powstrzymał też, nieprzewidziany przez Hitlera, skuteczny opór Armii Czerwonej. Z drugiej strony to właśnie trudna sytuacja na froncie wschodnim skłoniła Niemców do uczynienia z Warszawy swoistego ideologicznego symbolu. Aleksandra Richie nie bała się porównać w swojej książce stolicy Polski do Kartaginy. A goszcząca również w audycji Sylwia Chutnik błyskotliwie rozwinęła tę metaforę.

Sylwia Chutnik, dr Paweł Ukielski i Aleksandra Richie

Warto pamiętać, że okres okupacji to czas nieodwracalnych zmian nie tylko w architektonicznej, lecz również społecznej tkance Warszawy. - Przecież wymordowano całą ludność żydowską , czyli 30% populacji miasta! A po Powstaniu Warszawskim wypędzono ze stolicy większość mieszkańców. Tylko część z nich potem powróciła - przypomniał dr Paweł Ukielski.

Zachęcamy do serwisy specjalnego poświęconego Powstaniu Warszawskiemu>>>

Audycja poprowadzona przez Barbarę Schabowską to pierwsza odsłona "Miast walczących" - nowego cyklu Dwójki i Muzeum Powstania Warszawskiego poświęconego okupowanym, palonym, terroryzowanym, podzielonym i zwycięskim metropoliom. W kolejnych odsłonach przyjrzymy się traumom społeczności Paryża, Berlina i Nowego Jorku. - Chcemy porównać losy Warszawy i innych miast. Dla nas Powstanie Warszawskiej stało się rodzajem spoiwa. Jak na podobne traumy zareagowały inne miasta? - pyta retorycznie nasz gospodarz, Dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego Jan Ołdakowski.

mm, ei

Prowadząca audycję Barbara Schabowska

Jak podkreślił prof. Jerzy Eisler, dyrektor warszawskiego oddziału IPN, Francja nie kapitulowała, lecz podpisała rozejm, a to zasadnicza różnica. Kapitulacja to akt podpisywany przez naczelne dowództwo wojskowe. – Rozejm jest zaś aktem politycznym podpisywanym przez przedstawicieli rządów – tłumaczył. – Warto zauważyć, że w odróżnieniu od rozejmu z 11 listopada 1918 r., zawartego na 36 dni, rozejm z 22 czerwca 1940 r. był bezterminowy – dodał.

To sprawia, że wojenną sytuację kraju nad Sekwaną trudno zestawiać z kwestią polską w tym okresie. – Sam naiwnie pisałem we wstępie do książki o kolaboracji we Francji, że w Polsce, kraju, który nie wydał własnego Petaina, mamy prawo być dumni. Z czasem zrozumiałem, że to nie tak – opowiadał historyk. – Nam po prostu nie dano szansy kolaboracji. Gdyby Niemcy przedstawili nam taką propozycję, a my byśmy ją odrzucili, mielibyśmy dziś moralne prawo mówić, że odmówiliśmy – oceniał.

Na naszych ziemiach od początku było jednak inaczej. Niemcy często używali wobec Francuzów groźby "polonizacji", czyli okupacji Francji na wzór tego, co robili u nas. Sam Petain przekonywał rodaków, że odmowa kolaboracji to skazanie się na los Polski.

Czy można zestawić powstanie warszawskie z powstaniem paryskim? O tym – i nie tylko – w nagraniu rozmowy, w której udział wzięli także prof. Remigiusz Forycki, literaturoznawca z UW oraz prof. Krzysztof Rutkowski, literaturoznawca, pisarz, tłumacz.

Spotkanie z cyklu "Miasta walczące" prowadziła Barbara Schabowska.

***

Audycja powstała we współpracy z Muzeum Powstania Warszawskiego.

mc/fbi