30 sierpnia 1997 zmarł Ernest Wilimowski, prawdopodobnie najwybitniejszy piłkarz w historii polskiej piłki nożnej. Postać kontrowersyjna ze względu na postawę po wybuchu II wojny światowej.

Świat usłyszał o nim 5 czerwca 1938 roku. Mecz 1/8 finału świata. Polska gra z Brazylią. Nie jest dobrze. Przegrywamy w pierwszej połowie 1:3. Wtedy na murawę wchodzi Ernest Wilimowski. Z nieodłącznym szelmowskim uśmiechem, rudą czupryną i odstającymi uszami nie sprawia wrażenia sportowego herosa. Dopóki nie zaczyna grać. W zaledwie 6 minut doprowadza do wyrównania wyniku. Spotkanie skończyło się wynikiem 6:5 dla Brazylii. Ostatnie trzy bramki padły w doliczonym czasie gry. Autorem jednej z nich był "Ezi".

Rekord nie do pobicia? 81 lat temu Wilimowski trafił dziesięć razy

Chłopak z Katowic

Ernest Wilimowski, a właściwie Ernest Otton Pradella, przyszedł na świat 23 czerwca 1916 w Katowicach. Rzeczpospolitej nie było wówczas na mapie Europy, była jeszcze tylko marzeniem walczących na frontach I wojny światowej polskich żołnierzy. Konflikt, który pochłonął prawie 40 mln ofiar, zabrał chłopcu ojca. Jego matka wyszła za polskiego urzędnika, Romana Wilimowskiego, i to jego nazwisko przyjął Ernest.

- Wychowywany w domu przez matkę, mówił raczej po niemiecku, doskonale władał śląską gwarą – podkreślał dr Marcin Wiatr w audycji Michała Nowaka "Piłkarze w trybach polityki - nie tylko o Erneście Wilimowskim".

Karierę rozpoczynał w FC Kattowitz. Klub miał charakter ściśle niemiecki, jego zawodnikami i kibicami byli głównie Niemcy. W 1933 roku "Ezi" zmienił barwy. Porzucił FC Kattowitz dla polskiego Ruchu Hajduki Wielkie (ob. Ruch Chorzów).

Chcieli go nawet w Brazylii

- W styczniu 1934 roku zaczął grać dla Ruchu. I to zaczął grać rewelacyjnie. Zdobył tytuł wicekróla strzelców – podkreślał dr Robert Gawkowski, historyk sportu.

Fantastyczny sezon dał mu przepustkę do kadry narodowej. W jej barwach wystąpił 22 razy, strzelił 21 bramek. Jednocześnie grał w Ruchu, z którym czterokrotnie zdobywał mistrzostwo kraju.

- Miałem szczęście chodzić na mecze z jego udziałem przed wybuchem II wojny światowej. Był to chyba najbardziej efektowny polski piłkarz – wspominał Bohdan Tomaszewski, komentator sportowy w reportażu "Legenda trwa".

Do legendy przeszły nie tylko jego osiągnięcia piłkarskie, ale też skłonność do nadużywania napojów wyskokowych. "Napiszcie, że tak gra alkoholik, niech to dotrze do Warszawy" miał krzyknąć do dziennikarzy po meczu Ruchu, w którym zdobył sześć bramek. Podobno to pod wpływem alkoholu miał zgodzić się na występowanie w lidze brazylijskiej. Do wyjazdu do Ameryki Południowej nigdy nie doszło. Wilimowski był zbyt cenny dla PZPN.

Decyzja, która zniszczyła legendę

Po wybuchu wojny Wilimowski podpisał Volkslistę. W 1940 roku wyjechał w głąb Rzeszy, by grać w tamtejszych klubach. "Ezi" utrzymywał, że nie znał się na polityce, chciał tylko grać, a w okupowanej Polsce rozgrywki ligowe były zabronione. W kadrze niemieckiej zagrał osiem razy, zdobył 13 bramek. Z TSV Monachium zdobył Puchar Niemiec.

"Zdrajca – nie do końca nie na miejscu"

Po zakończeniu II wojny światowej Wilimowski pozostał w Niemczech. W piłkę grał do 1959 roku. Zapytany przez Kazimierza Górskiego, dlaczego nie wrócił do kraju, miał odpowiedzieć: "bałem się". Przez propagandę PRL został właściwie zapomniany, jego nazwisko było pomijane. Nigdy nie odwiedził Polski. Na jego pogrzebie, zdaniem córki, zabrakło delegacji PZPN. Jak ocenić Wilimowskiego?

- My tu jesteśmy w Polsce, Armia Krajowa, walka podziemna, a on sobie tam gra w barwach niemieckich. A więc słowo "zdrajca" nie jest całkowicie nie na miejscu, ale niełatwo rzuca się to słowo – podkreślał Bohdan Tomaszewski.

Bez względu na ocenę moralną decyzji Wilimowskiego, nie sposób nie zgodzić się ze słowami autora serii "Encyklopedia Piłkarska FUJI", Andrzeja Gowarzewskiego: - Ponad wszelką wątpliwość był najlepszym polskim piłkarzem w historii. Być może, gdyby doszło do mistrzostw świata w 1942 roku, nie mówilibyśmy dziś o Pelem, ale właśnie o nim.

bm

Początek pasji

Przyszedł na świat w Żółkwi, znajdującej się na terenach dzisiejszej Ukrainy. W 1919 roku zdał maturę i rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Artylerii w Poznaniu. Następnie służył w 1 Pułku Artylerii Górskiej w Nowym Targu, skąd został wysłany na kurs do Oficerskiej Szkoły Aeronautycznej w Toruniu. To właśnie wtedy zafascynował się aeronautyką. ‒ Mój pierwszy lot na balonie wolnym był w 1922 roku. Przy pięknej letniej pogodzie skończył się przedwcześnie. Kosz balonu osunął się wzdłuż stogu siana ‒ wspominał Zbigniew Burzyński w radiowej audycji z lat 70.

Burzyńskiego przepełniała pasja do baloniarstwa, bardzo szybko rozwijał swoje umiejętności. W dość niedługim czasie awansował na porucznika. Brał również udział w montażu pierwszego polskiego sterowca "Lech". Zajmował się także projektowaniem i nadzorowaniem budowy balonów. W tym czasie służył już w Jabłonnie, w II Batalionie Aeronautycznym.

Droga do pucharu Gordona Bennetta

Sport balonowy rozwinął się dopiero pod koniec lat 20. XX wieku. ‒ Ale już w 1931 roku przy dźwiękach hymnu polskiego z lotniska pod Bazyleą w Szwajcarii startuje balon "Warszawa". Piloci Franciszek Hynek i Zbigniew Burzyński. W tym właśnie locie zdobywają pierwsze ostrogi lotnicze, chociaż ten lot nie przyniesie im jeszcze poważniejszego sukcesu ‒ opowiadał Zbigniew Lipiński, autor audycji "Ludzie biało-czerwonych szachownic".

Pomimo że Polacy nie wygrali zawodów, otrzymali nagrodę za najwyższą rozwiniętą prędkość. Na tamte czasy osiągnięcie ok. 68 km na godzinę było wyczynem pionierskim. Umożliwiło im to w 1933 roku wyjazd do USA na prestiżowe zawody Gordona Bennetta. ‒ Wzruszające było powitanie przez Polonię w Chicago. Z góry wiedzieli, że my musimy zwyciężyć ‒ wspominał Zbigniew Burzyński w archiwalnym nagraniu Polskiego Radia.

Dzięki dokładnym obliczeniom i sprytnemu manewrowi, polegającym na obniżeniu wysokości lotu balonu w pierwszej fazie wyścigu, zespół złożony z Franciszka Hynka i Zbigniewa Burzyńskiego wygrał zawody. Jako pierwsi w historii zdobyli puchar Gordon Bennetta dla Polski! Warto dodać, że wyścig ten polegał na pokonaniu balonem gazowym jak największej odległości w linii prostej. Lot musiał odbywać się bez międzylądowań.

Komplikacje po lądowaniu

Burzyński i Hynek nie uniknęli jednak problemów, ich balon wylądował na wzgórzu pośrodku lasu. Mieli ze sobą jedynie skromne zapasy jedzenia. W trakcie lotu wyzbyli się reszty prowiantu, a także innych przedmiotów, w tym radioodbiornika, w celu zrzucenia balastu. Wyczerpujący marsz do najbliższych zabudowań trwał cztery dni. ‒ Usłyszeliśmy szum nadjeżdżającej drezyny, na której siedziało kilkunastu robotników ‒ opowiadał Franciszek Hynek w archiwalnym nagraniu Polskiego Radia. Zawieźli nas do swojego miejsca zamieszkania i zaopiekowali się nami.

Ich historią żyła nie tylko Polonia amerykańska, ale również rodacy w kraju. ‒ Wtedy cała Polska gorąco przeżywała przygody polskiej załogi,  bo po raz pierwszy była szansa, że zajmiemy pierwsze miejsce. Ja również, siedząc przy radio, śledziłam z wielkim niepokojem prowadzone poszukiwania  ‒ wspominała w audycji "Balony" Antonina Burzyńska, żona Zbigniewa Burzyńskiego. Przypuszczano, że balon mógł wylądować nawet w Kanadzie. ‒ W całym kraju wszyscy się cieszyli i ze łzami w oczach się przytulali, kiedy nareszcie przyszła wiadomość, że załoga żyje - mówiła Antonina Burzyńska.

Podniebne rekordy

28 lutego 1933 roku Burzyński wzbił się na wysokość 9762 m, ale dopiero dwa lata później zgłosił oficjalny zamiar pobicia rekordu wynoszącego wówczas 8600 m. Polak osiągnął wtedy 9437 m, tym samym zostając nowym rekordzistą świata. ‒ Pół roku później, w lipcu 1935 roku, poprawił ten rekord, wznosząc się na wysokość 10002 m, a w 1936 roku osiągnął 10853 ‒ mówił autor audycji "Balony" Jerzy Waglewski.

Doskonałe umiejętności i profesjonalizm Zbigniewa Burzyńskiego pozwoliły mu na osiągnięcie najlepszych wyników na świecie. W 1935 roku po raz drugi sięgnął po trofeum zawodów Gordona Bennetta, tym razem w zespole z Władysławem Wysockim. Podczas tych zawodów pobili również dwa dotychczasowe wyniki. ‒ Ustanowili światowe rekordy: długości 1650 km i czasu trwania lotu 57 godzin i 54 minuty ‒ opowiadał  autor audycji "Balony" Jerzy Waglewski.

Żołnierz i społecznik

Po wybuchu II wojny światowej Zbigniew Burzyński brał udział w kampanii wrześniowej. Dowodził kompanią balonów obserwacyjnych. Na początku października 1939 roku trafił do niewoli niemieckiej, w której przebywał do kwietnia 1945 roku.

W latach powojennych ukończył studia na Politechnice Warszawskiej i uzyskał dyplom inżyniera mechanika ze specjalnością balonową. Pracował  przy konstruowaniu balonów. Działał również na rzecz odrodzenia sportu balonowego w Polsce. Został przewodniczącym nowo powołanej w 1956 roku Rady Balonowej Aeroklubu PRL. Zajmował się również organizowaniem zawodów oraz szkoleniem pilotów balonów. ‒ W zawodach brali udział nasi uczniowie. Już w pierwszym starcie w 1961 roku mieliśmy ogromną radość ‒ wspominała Antonina Burzyńska w audycji "Balony". ‒ Nasz młody pilot, mający za sobą tylko 16 lotów wobec innych zawodników, którzy latali ponad 200 razy, wygrał zawody w Holandii. Świadczy to o klasie, jaką było polskie baloniarstwo.

Zbigniew Burzyński zmarł 30 grudnia 1971 roku w Warszawie. 

WP