Bezpośrednim powodem wystąpień robotniczych w czerwcu 1956 r. był trwający od dłuższego czasu konflikt w Zakładach im. Stalina (wcześniej Zakłady Hipolita Cegielskiego) – największym zakładzie pracy w Poznaniu. Jego załoga domagała się zwrotu niewłaściwie naliczanych podatków od premii, obniżenia wyjątkowo wysokich norm produkcyjnych, poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz lepszej organizacji, która zlikwidowałaby wielogodzinne przestoje. Wśród robotniczych postulatów pojawiły się także żądania podwyżki płac i obniżenia cen. Zaczęto grozić strajkiem ostrzegawczym.

Średnia płaca w Poznaniu była niższa o 8 proc. od średniej krajowej. Ogromnym problemem był brak mieszkań.

Negocjacje w Warszawie

26 czerwca 1956 r. do Warszawy na rozmowy w Ministerstwie Przemysłu Metalowego i Zarządzie Głównym Związku Zawodowego Metalowców wyjechała delegacja, którą przyjął minister Roman Figielski. W rozmowach z przedstawicielami robotników poznańskich zgodził się z wieloma przedstawionymi mu postulatami. 27 czerwca, podczas wizyty w Zakładach im. Stalina w Poznaniu, nie potwierdził jednak wobec zgromadzonej załogi swoich deklaracji.

Strajk i demonstracje

Wczesnym rankiem 28 czerwca 1956 r. rozpoczął się strajk. Robotnicy "Cegielskiego" w pochodzie ruszyli w kierunku Miejskiej Rady Narodowej, która mieściła się przy placu Adama Mickiewicza (wówczas noszącego imię Stalina). W trakcie marszu przyłączali się do nich pracownicy innych zakładów.

Demonstranci skandowali hasła: "Chcemy żyć normalnie", "Precz z normami",  "My chcemy chleba dla naszych dzieci", "Precz z czerwoną burżuazją", "Precz z komunistami", "Wolności", "Precz z niewolą, precz z Ruskami, precz z siedemnastoma latami niewoli", "Precz z Rokossowskim", "Chcemy Polski katolickiej, a nie bolszewickiej".

Śpiewano hymn, "Rotę" i pieśni religijne. Pod budynkami Miejskiej Rady Narodowej i Komitetu Wojewódzkiego PZPR zebrał się tłum. Demonstranci weszli także do budynku Komendy Wojewódzkiej MO. Szacuje się, że na ulice wyszło ok. 100 tys. mieszkańców Poznania.

Eskalacja

W tłumie pojawiła się plotki o aresztowaniu delegatów, którzy prowadzili w imieniu robotników negocjacje w Warszawie i przetrzymywaniu ich w więzieniu przy ul. Młyńskiej. Grupa demonstrantów opanowała zakład karny. Strażnicy nie stawiali oporu. Wypuszczono ponad 250 więźniów i zabrano broń z więziennej zbrojowni.

Inni demonstranci wtargnęli do sąsiadującego z więzieniem budynku Sądu Rejonowego i prokuratury. Wyrzucaną przez nich dokumentację palono na ulicy. Część protestujących przeszła również na teren Międzynarodowych Targów Poznańskich.

Pierwsze strzały w Poznaniu padły tego dnia przy ul. Kochanowskiego, gdzie mieścił się Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP), który około południa został oblężony przez tłum. Byli zabici i ranni, według świadków z budynku WUBP strzelano do kobiet i dzieci.

Walki wokół WUBP stawały się coraz bardziej zaciekłe, dochodziło do wymiany strzałów. Przysłana z pomocą kompania z Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych została rozbrojona. W innych częściach miasta również dochodziło do starć.

W zaistniałej sytuacji Biuro Polityczne KC PZPR zatwierdziło decyzję o pacyfikacji miasta przy wykorzystaniu wojska. Dowodzenie akcją powierzono wiceministrowi obrony narodowej gen. Stanisławowi Popławskiemu. Do Poznania wysłano również delegację partyjno - rządową z Warszawy z Józefem Cyrankiewiczem, Wiktorem Kłosiewiczem i Jerzym Morawskim.

Wojsko na ulicach

28 czerwca 1956 r. około godziny 14.00 po przylocie do Poznania gen. Popławski wydał rozkaz opanowania sytuacji pod budynkiem WUBP. Dwie godziny później do centrum miasta weszła 19. Dywizja Pancerna Śląskiego Okręgu Wojskowego. Wieczorem dołączyły do niej jednostki Sudeckiej 10. Dywizji Pancernej oraz  4. i 5. Dywizji Piechoty.

Dowódcy przekonywali żołnierzy, że będą tłumić rozruchy wywołane przez zachodnioniemieckich agentów.

W mieście skoncentrowano ponad 10 tys. żołnierzy, 359 czołgów, 31 dział pancernych i blisko 900 samochodów i motocykli.

W krwawej demonstracji obok wojska brali udział funkcjonariusze UB, MO i żołnierze KBW. W trakcie walk bojownicy poznańscy zniszczyli lub uszkodzili kilkadziesiąt czołgów.

Ostatnie walki zakończyły się rankiem 30 czerwca. Ich bilans był tragiczny. Śmierć poniosły co najmniej 73 osoby, rannych było ponad 600. Zginęło również 5 żołnierzy WP, 1 żołnierz KBW, 3 funkcjonariuszy UB oraz 1 funkcjonariusz MO.

Represje

W mieście jeszcze 28 czerwca rozpoczęły się zatrzymania na masową skalę. Nad podejrzanymi o udział w walkach znęcali się funkcjonariusze UB i MO, maltretując ich fizycznie i psychicznie. Na lotnisku Ławica utworzony został punkt filtracyjny, do którego skierowano  ponad 700 zatrzymanych. Spośród nich około 300 aresztowano pod zarzutem napadów lub kradzieży.

Po zakończeniu krwawej pacyfikacji  w przemówieniu radiowym premier Józef Cyrankiewicz stwierdził: "Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że mu tę rękę władza odrąbie w interesie klasy robotniczej, w interesie chłopstwa pracującego i inteligencji ".

Poznański Czerwiec 1956 r. był pierwszym w Polsce masowym wystąpieniem robotniczym przeciwko komunistycznym władzom i w bardzo poważnym stopniu przyspieszył zmiany polityczno-gospodarcze w PRL.

WIĘCEJ W RAPORCIE SPECJALNYM "POZNAŃ `56" ------> KLIKNIJ

Mezo, Owal - Czerwiec 1956

 - Plan 6-letni doprowadził do poważnego zubożenia społeczeństwa – tłumaczy prof. Rafał Habielski z Uniwersytetu Warszawskiego. Czerwiec 56 roku tlił się od kilku miesięcy. Robotnicy Zakładów Cegielskiego (wówczas Stalina) od dawna zgłaszali postulaty płacowe – z roku na rok zarabiali coraz mniej, krytykowali tryb produkcji i marnotrawstwo. Na dodatek naliczono im podatki za trzy lata wstecz.

- Podobne wydarzenia miały miejsce w NRD w czerwcu 1953 roku. Impulsem stało się kolejne podniesienie norm produkcji – opowiada prof. Habielski. - Tam także protesty krwawo stłumiono - dodaje.

>>>Pełny tekst rozmowy

W lutym 56 roku miał miejsce słynny zjazd KPZR, na którym Chruszczow potępił Stalina. W Polsce zarządzono amnestię. – Ludzie byli ośmieleni tym, że władza odpuszcza, staje się słabsza. Zaczęli coraz głośniej zgłaszać swoje postulaty – tłumaczy Habielski.  

Przez kilka miesięcy toczyły się rozmowy, ale bez żadnych konstruktywnych efektów. Strona rządowa starała się negocjacje przeciągać. Trwały Targi Poznańskie, nie chciano, by doszło do "awantury" przed 30 czerwca, kiedy miały się zakończyć.

- To bardzo charakterystyczne: władze PRL były całkowicie nieporadne, gdy szło o negocjacje z robotnikami. Nie reagowały, choć agentura donosiła, że ludzie są zdesperowani – podkreśla prof. Habielski.

Gdy robotnicy wyszli na ulicę pojawiły się postulaty polityczne: domagano się nie tylko chleba, ale także wolności. Zdaniem Habielskiego Czerwca’56 nie można nazwać powstaniem, gdyż nie było żadnego planu, za wystąpieniami nie stała żadna organizacja.

- W państwie ludowym nie mogło być takiej sytuacji, ze robotnik występuje przeciwko władzy ludowej, bo to było ideologicznie nie do przyjęcia. Dlatego przypisano inspirację imperialistycznej agenturze – mówi prof. Habielski.

W konfrontacji siłowej władza ludowa potrafiła reagować bardzo sprawnie. Sprowadzono 10 tys. żołnierzy i prawie 400 czołgów. Po stronie protestujących, 57 osób zginęło i zmarło wskutek odniesionych ran.

Portal polskieradio.pl w rocznicę wydarzeń uruchomił serwis specjalny Czerwiec'56.

(lu)

 - Plan 6-letni doprowadził do poważnego zubożenia społeczeństwa – tłumaczy prof. Rafał Habielski z Uniwersytetu Warszawskiego. Czerwiec 56 roku tlił się od kilku miesięcy. Robotnicy Zakładów Cegielskiego (wówczas Stalina) od dawna zgłaszali postulaty płacowe – z roku na rok zarabiali coraz mniej, krytykowali tryb produkcji i marnotrawstwo. Na dodatek naliczono im podatki za trzy lata wstecz.

- Podobne wydarzenia miały miejsce w NRD w czerwcu 1953 roku. Impulsem stało się kolejne podniesienie norm produkcji – opowiada prof. Habielski. - Tam także protesty krwawo stłumiono - dodaje.

W lutym 56 roku miał miejsce słynny zjazd KPZR, na którym Chruszczow potępił Stalina. W Polsce zarządzono amnestię. – Ludzie byli ośmieleni tym, że władza odpuszcza, staje się słabsza. Zaczęli coraz głośniej zgłaszać swoje postulaty – tłumaczy Habielski.  

Przez kilka miesięcy toczyły się rozmowy, ale bez żadnych konstruktywnych efektów. Strona rządowa starała się negocjacje przeciągać. Trwały Targi Poznańskie, nie chciano, by doszło do "awantury" przed 30 czerwca, kiedy miały się zakończyć.

- To bardzo charakterystyczne: władze PRL były całkowicie nieporadne, gdy szło o negocjacje z robotnikami. Nie reagowały, choć agentura donosiła, że ludzie są zdesperowani – podkreśla prof. Habielski.

Gdy robotnicy wyszli na ulicę pojawiły się postulaty polityczne: domagano się nie tylko chleba, ale także wolności. Zdaniem Habielskiego Czerwca’56 nie można nazwać powstaniem, gdyż nie było żadnego planu, za wystąpieniami nie stała żadna organizacja.

- W państwie ludowym nie mogło być takiej sytuacji, że robotnik występuje przeciwko władzy ludowej, bo to było ideologicznie nie do przyjęcia. Dlatego przypisano inspirację imperialistycznej agenturze – mówi prof. Habielski.

W konfrontacji siłowej władza ludowa potrafiła reagować bardzo sprawnie. Sprowadzono 10 tys. żołnierzy i prawie 400 czołgów. Po stronie protestujących, 57 osób zginęło i zmarło wskutek odniesionych ran.

Portal polskieradio.pl w rocznicę wydarzeń uruchomił serwis specjalny Czerwiec'56.

(lu)