Czasami jednak warto zaczekać. Film Krauzego okazał się być pięknym zwieńczeniem bogatej aktorskiej kariery Krystyny Feldman, którą artystka zaczęła jeszcze przed wojną, i przyniósł jej wiele nagród na całym świecie. Na Festiwalu w Karlovych Varach nagrodę dla najlepszej aktorki wręczał jej osobiście były prezydent Czach Vaclav Havel.

Lwów

Urodzona w 1916 roku we Lwowie w rodzinie znanego aktora Ferdynanda Feldmana i śpiewaczki operowej Katarzyny Feldman, była skazana na aktorstwo.

– Dziś już nikomu to nazwisko nic nie mówi, a ja się jeszcze uczyłam o ojcu – mówiła Krystyna Feldman w wywiadzie udzielonym Polskiemu Radiu w 2004 roku.

Jednak ojca nie mogła pamiętać – zmarł, gdy miała zaledwie 3 lata – za to zawsze podkreślała, że bardzo wiele zawdzięcza matce.

Przed wojną, po ukończeniu szkoły aktorskiej, Krystyna Feldman zdążyła zadebiutować na deskach teatru miejskiego we Lwowie i w teatrze w Łucku. W czasie wojny była łączniczką AK i jednocześnie występowała na deskach Teatru Robotniczego w Zimnej Wodzie (1939-1941), czy Polskiego Teatru Dramatycznego we Lwowie (1944-1945).

Niekończąca się tułaczka

W okresie PRL Krystyna Feldman występowała niemal we wszystkich ważnych, zwłaszcza dla Kresowiaków, ośrodkach na Ziemiach Odzyskanych i w centralnej Polsce. Zaraz po wojnie występowała w Teatrze Śląskim w Katowicach (1945-1946), Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu (1946-1947), Teatrze Miejskim w Jeleniej Górze (1947-1948), Teatrze Polskim w Szczecinie (1948-1950), Teatrze Nowym w Łodzi (1950-1952 i 1953-1963), Teatrze Powszechnym w Łodzi (1963-1968), Teatrze Ludowym w Nowej Hucie (1968-1972), Teatrach Dramatycznych w Szczecinie (1972-1975) czy Teatrze im. Kochanowskiego w Opolu (1975-1976).

Od 1976 roku związana była z teatrami poznańskimi: Polskim (1976-1983) oraz Nowym (od 1983 roku aż do śmierci).

Teatr

Specjalnością Krystyny Feldman były charakterystyczne epizody. Na ogół grała postaci praczek, sprzątaczek, służących, ale nie tylko. Z racji nietypowej fizjonomii często wcielała się w postaci męskie. W teatrze miała okazję pracować między innymi z takimi reżyserami jak Kazimierz Dejmek, Jerzy Antczak, Mikołaj Grabowski, Izabella Cywińska, Krzysztof Zaleski, Krzysztof Warlikowski, Erwin Axer czy Robert Gliński.

Film

Role filmowe Krystyny Feldman również nie były duże objętościowo, ale wiele z nich zostało zapamiętanych. Zagrała między innymi w "Wolnym mieście" (1958) Stanisława Różewicza, "Wspólnym pokoju" (1959) i "Lalce" (1968) Wojciecha Jerzego Hasa, "Chłopach" (1972) Jana Rybkowskiego, "Zabiciu ciotki" (1984) Grzegorza Królikiewicza, "Nad rzeką, której nie ma" (1991) Andrzeja Barańskiego, "Łagodnej" (1995) Mariusza Trelińskiego, "Ogniem i mieczem" (1999) Jerzego Hofmana czy w pamiętnym epizodzie z filmu "To ja, złodziej" (2000) Jacka Bromskiego. Wcieliła się też w liczne postaci w serialach telewizyjnych, z których najbardziej zapamiętana pozostanie pewnie postać babki Kiepskiej z serialu "Świat według Kiepskich", w którym występowała przez wiele lat.

Nikifor

Rola w "Moim Nikiforze" – opus magnum aktorki – przyszła do niej w niemal magiczny sposób.

– Na początku nie wiedzieliśmy, kto zagra Nikifora. Mieliśmy nadzieję, że ktoś taki się pojawi i rzeczywiście został jakby zesłany – wspominał reżyser Krzysztof Krauze w audycji Polskiego Radia. – Podczas jednej z dokumentacji w Krynicy wpadliśmy na pomysł, że może zagrałaby to Krystyna Feldman, i okazało się, że pani Krystyna w tym czasie jest w Krynicy, gdzie kręciła "Boże skrawki".

Na spotkanie z aktorką razem z reżyserem i Joanną Kos, współscenarzystką filmu, udał się Marian Wosiński – malarz, który przez lata opiekował się wybitnym malarzem prymitywistą.

– Pan Marian był oniemiały, jak ją zobaczył. Szepnął: to jest Nikifor. Krysia nas zaprosiła do swojego pokoju – wspominał dalej Krzysztof Krauze na antenie Polskiego Radia. – W tym pokoju leżała książka i jabłko, jakby nie było śladu człowieka. I okazało się, że mamy tu do czynienia nie tylko z niezwykłym podobieństwem – bo Pani Krysia wygląda nie jak siostra, ale jak brat Nikifora – ale do tego mamy do czynienia z jakimś rysem charakteru niesłychanie pokrewnym. Nikifor był człowiekiem bardzo praktycznym, nic nie gromadził. Krysia jest taka sama. Potem się okazało, że Krysia w domu w Poznaniu nie ma lodówki, nie ma pralki, nie ma garnczków, jest po prostu absolutnym Nikiforem – mówił reżyser. 

Oglądając film Krauzego, ma się wrażenie, że Krystyna Feldman urodziła się do tej roli. Nie inaczej myśleli mieszkańcy rodzinnego miasta malarza, którzy mogli go jeszcze pamiętać.

– No podobieństwo jest tak niezwykłe, że Krynica to zaakceptowała – wspominał Krzysztof Krauze. Pani Krystyna weszła w postać niemal zupełnie: – Musiałam stworzyć Nikifora w sobie. Jakoś cudnie się stało, że się z nim tak zżyłam – wspominała Krystyna Feldman w wywiadzie udzielonym Polskiemu Radiu.

– Pewnego dnia Krysia tak dla zabawy poszła sobie pożebrać w kostiumie na stołówkę w domu zdrojowym. Goście wołali: a poszedł, dziadu! – wspominał reżyser okres krynickich zdjęć do filmu.

Aktorka cieszyła się ze swojej późnej roli. – Warto było na nią czekać. Dała mi wielkie zadowolenie, satysfakcję i poczucie, że nie na darmo była ta droga epizodów. Miałam pokorę i mam ją do dziś – mówiła Krystyna Feldman. – Nic mi nie uderzyło do głowy, może dlatego, że te sukcesy spadły na mnie w późnym wieku. Od samego początku zgodziliśmy się z Krzysztofem Krauzem, że Nikifora nie wolno grać. Nikiforem trzeba być. Gdybym nie znalazła w sobie Nikifora, człowieka nawiedzonego, pełnego, spełnionego, który nie zwracał uwagi na brud – chociaż ja jestem czyścioszka – nie byłoby takiej postaci. On miał swój świat.

Za rolę w filmie "Mój Nikifor" Krystyna Feldman otrzymała nagrody między innymi na festiwalach w Karlovych Varach, Kijowie, Rabacie czy w Zimbabwe, nie licząc nagród polskich, w tym przede wszystkim nagrody dla najlepszej aktorki na Festiwalu Filmowym w Gdyni w 2004 roku.

Ostatnia rola

W 2006 roku Krystyna Feldman zagrała w monodramie "I to mi zostało…" , na podstawie własnych wspomnień spisanych przez Tadeusza Żukowskiego w książce pod tytułem "Krystyna Feldman albo festiwal tysiąca i jednego epizodu".

– Bardzo się boję tego przedstawienia. Nie wcielam się w żadną postać, nie buduję roli. Natomiast odkrywam się przed publicznością, dotykam granic prywatności. To taka spowiedź dziecięcia wieku – mówiła aktorka w jednym z wywiadów przedpremierowych.

Krystyna Feldman zmarła nieco ponad miesiąc po premierze monodramu. Zdążyła go zagrać 4 razy. Zgodnie ze swoim życzeniem została pochowana w stroju, w którym występowała w spektaklu. Był on bardzo skromny, tak jak całe życie Krystyny Feldman.

az

kor-wm

W rolach głównych widzowie zobaczyli i podziwiali jako Cześnika Jana Nepomucena Nowakowskiego, a w roli Rejenta Witalisa Smochowskiego. Tych trzech bohaterów prapremiery tworzyło zgrany zespół Lwowskiej sceny teatralnej, na wskroś polskiej i wybitnie klasycznej. Klasycy jednak nie bronili dostępu na scenę sztukom ówczesnym, a tym bardziej wychodzącym spod pióra mistrza Fredry.

Jan Nepomucen Kamiński był uznanym polskim reżyserem, aktorem, dramatopisarzem, tłumaczem, poetą, redaktorem i autorem pism filozoficznych i językoznawczych, ale nade wszystko był wspaniałym dyrektor teatru polskiego we Lwowie. Dbał o ten teatr jak mało kto, rozwinął go repertuarowo z dużym naciskiem na kunszt inscenizacyjny i aktorski. Dlatego też nazywany jest Ojcem galicyjskiej sceny polskiej. Dwaj główni aktorzy, po śmierci Kamińskiego, zaopiekowali się teatrem lwowskim, zostając jego zgodnymi dyrektorami, kontynuując z powodzeniem dzieło poprzednika.

Zarówno Nowakowski jak i Smochowski zasłynęli jako aktorzy komiczni najczęściej będąc odtwórcami ról w komediach Fredry i Moliera. Nowakowski "zaprzyjaźniony był z Aleksandrem Fredrą, który osobiście udzielał mu wskazówek, był także pierwszym Cześnikiem w inscenizacji Zemsty. (...) Jako aktor wywarł znaczny wpływ na rozwój aktorstwa polskiego; w historii teatru uchodzi za twórcę jednego z dwóch nurtów tradycji fredrowskiej, kontynuowanego potem przez Józefa Rychtera" (tyle Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965). W swoim dorobku ma wiele ról Fredrowskich – oprócz Cześnika, także Łatkę ("Dożywocie"), Geldhaba  ("Pan Geldhab"), Radosta ("Śluby panieńskie") czy Jowialskiego ("Pan Jowialski").

"Zemsta" zdawała się być wymarzonym dziełem scenicznym dla dyrektora i reżysera oraz dla dwu wspaniałych aktorów. Całość ciekawa w treści i spisana piękną, ówczesną polszczyzną skrzyła się od dowcipów. Natomiast scena z dyktowaniem listu to prawdziwy majstersztyk komediowy w całej dramaturgicznej twórczości polskich autorów. Z tą sceną zmagali się najwięksi polscy aktorzy w wielu teatrach, równie znamienitych jak ten we Lwowie. Jednym z najsłynniejszych wystawień było to krakowskie, w Teatrze im. Juliusza Słowackiego, a w scenie pisania listu zasłynęli Ludwik Solski jako Dyndalski (ten piszący) i Jerzy Leszczyński jako Cześnik (ten dyktujący).

Sztuka Fredry, oprócz licznych wystawień, była także ekranizowana dwukrotnie w latach powojennych. W 1956 wyreżyserowali ją Antoni Bohdziewicz i Bohdan Korzeniewski, a w 2002 Andrzej Wajda. "Zemstę" trzy razy przeniesiono też na ekran Teatru Telewizji. W 1960 roku Jerzy Kreczmar, w 1972 Jan Świderski i w 1994 Olga Lipińska. Na szczególną uwagę zasługuje ekranizacja Jana Świderskiego, a cały spektakl na lata zapadł w pamięci telewidzów jako najbardziej brawurowe odegranie wszystkich ról tej sztuki. Obsada była wyśmienita: w roli Cześnika Raptusiewicza wystąpił sam Jan Świderski z niesamowicie długimi, spiczastymi wąsami – takimi na wskroś sarmackimi; w roli Rejenta Milczka kapitalny Czesław Wołłejko; Klarę zagrała Joanna Jędryka; Podstolinę dostojna Emilia Krakowska; Papkina po mistrzowsku przedstawił Wojciech Pokora; Dyndalskiego natomiast dość safandułowato odegrał Aleksander Dzwonkowski.

Co ciekawe w przypadku "Zemsty" jest to, że sztuka ma swój wcześniejszy rys historyczny. Fredro otrzymawszy w posagu żony stary zamek Kamieniec w Odrzykoniu dość uważnie go spenetrował. Znalazł tamże dokument opisujący historię wcześniejszych właścicieli. Właścicielami były dwa skłócone ze sobą rody Firlejów i Skotnickich. Historia ich kłótni i pogodzenia się została prawie w całości ukazana w sztuce Fredry. Całość zakończył ślub zawarty w 1630 roku między wojewodzicem Mikołajem Firlejem i kasztelanką Zofią Skotnicką.  Fredro, z kilku historycznych zapisków, ze wzmianek o kłótni i procesie sądowym, po mistrzowsku zbudował cała treść komedii, wypełniając ją piękną polszczyzną. Pierwsza wersja "Zemsty" dzieje się w wieku XVII – wiemy to z daty umieszczonej w testamencie Papkina – 4 czerwca 1664 roku.

Dopiero druga wersja sztuki wprowadza znanych powszechnie bohaterów, a akcja zostaje przesunięta pod koniec XVIII wieku. Czas ten wyznaczają wskazówki zawarte w samej sztuce – dowiadujemy się, że Cześnik w dawnych latach uczestniczył w konfederacji barskiej (zakończonej w 1772 roku). Na czas fabuły wskazują także charaktery i zachowanie poszczególnych bohaterów – na wskroś płynące z kultury sarmackiej.

Jak pisze Jarosław Marek Rymkiewicz w książce "Aleksander Fredro jest w złym humorze": "Zemsta dzieje się w Polsce, czyli wszędzie". Ta polskość sztuki Fredry nie dotyczyła jedynie miejsca zdarzeń, lecz przede wszystkim istoty charakterów poszczególnych bohaterów, tego jak się do siebie odnosili, jak kłócili się i udawali, że chcą się pogodzić, ale każde na swoich warunkach. Tak było w prawdziwej historii, z której Fredro czerpał zdarzenia, tak było w jego sztuce i tak też rzecz się miała nieskończenie wiele razy w przypadku skłóconych Polaków, którzy muszą godzić się na egzystencję obok swojego wroga. Wszak sam Fredro napisał bajkę dla dzieci pod znamienitym tytułem "Paweł i Gaweł", gdzie jeden z drugim robili sobie przykrości wzajemne zmuszeni żyć w jednym domu. Wcześniej taką polskość swarów opisał Wacław Potocki (XVII wiek) w wierszu "Golono, strzyżono". Powiastkę tę znamy znacznie lepiej z późniejszej wersji Adama Mickiewicza i pod tym samym tytułem (XIX wiek).

A z naszej niedalekiej przeszłości przywołać możemy Pawlaka i Kargula – bohaterów filmu "Sami swoi" - którzy jak żywo przypominają Cześnika i Rejenta z "Zemsty" Aleksandra Fredry. Fredro zdaje się sugerować to, co Rymkiewicz nazwał wprost - "tacy właśnie jesteśmy"... mocium panie!

PP

Młode lata i niemal całą wojnę Hanuszkiewicz spędził we Lwowie, gdzie jego rodzice prowadzili sklep. W lipcu 1944 roku przebywał w Rzeszowie, gdzie wstąpił do zespołu teatralnego Wojska Polskiego. Był to teatr Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Rok później pracował już w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. Następnie występował w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze, gdzie zadebiutował rolą Wacława w "Zemście" Aleksandra Fredry w reżyserii Stefanii Domańskiej.

Samouk

Hanuszkiewicz nie ukończył żadnej szkoły aktorskiej, za to w 1946 roku zdał w Łodzi egzamin eksternistyczny przed komisją złożoną z takich sław przedwojennego teatru polskiego jak: Leon Schiller, Edmund Wierciński, Jacek Woszczerowicz i Aleksander Zelwerowicz.

- Ja z aktorstwa i reżyserii zdawałem egzamin eksternistyczny. Więc ja nie byłem w żadnej szkole z tym związanej - mówił Adam Hanuszkiewicz w audycji Anny Retmaniak w Polskim Radiu w 1970 roku. - W związku z tym przyzwyczaiłem się do tego, że się uczę. Studenci na ogół uczą się do dyplomu, a potem niestety przestają się uczyć. Ja się uczę do dziś. Myślę, że to zdrowa postawa – dodawał artysta. 

Kraków, Warszawa, Poznań 

Po egzaminie aktorskim do 1949 roku występował w zespole wielkiego Juliusza Osterwy w Teatrze Dramatycznym w Krakowie. Kolejnym przystankiem był Teatr Rozmaitości w Warszawie, gdzie grał do 1950 roku oraz Teatr Polski w Poznaniu (do 1955). Tutaj w 1951 roku Hanuszkiewicz wyreżyserował swój pierwszy spektakl - "Niespokojną starość" Leonida Rachmanowa. W 1955 roku wyreżyserował z kolei swoją pierwszą sztukę w Teatrze telewizji. Był to "Złoty lis" według Jerzego Andrzejewskiego.

Teatr Powszechny

Od 1956 do 1968 Hanuszkiewicz pracował jako reżyser i dyrektor w Teatrze Powszechnym w Warszawie, co w latach 1957-1963 łączył z pełnieniem funkcji naczelnego reżysera Teatru Telewizji.

W tym okresie wykrystalizował się styl teatru Hanuszkiewicza. Polegał on z jednej strony na szukaniu nowego języka dla teatru poprzez liczne odniesienia do współczesności, z drugiej strony zaś Hanuszkiewicz starał się być zrozumiały dla szerokiej grupy odbiorców. Jednocześnie artysta był tym reżyserem, który niezwykle chętnie sięgał po utwory klasyczne, w szczególności polskie.

- Dla mnie istotą tego, co robię, jest chęć podzielenia się wzruszeniami, zachwytem, mądrością, troską wielkich naszych pisarzy, które znajduję w ich utworach - mówił Adam Hanuszkiewicz w archiwalnej wypowiedzi, którą Anna Stempniak wykorzystała w nadanej w 2011 roku audycji Polskiego Radia.

Teatr Narodowy

Wspomniane powyżej cechy teatru Hanuszkiewicza zaowocowały propozycją objęcia funkcji dyrektora Teatru Narodowego po usunięciu ze stanowiska Kazimierza Dejmka w 1968 roku. Dejmek stracił stanowisko w związku z głośną aferą wokół wystawionych przez niego "Dziadów" Adama Mickiewicza, które swoją wymową wzmocniły siłę ówczesnych protestów studenckich na tle politycznym. Mimo więc licznych kontrowersji związanych z propozycją złożoną Hanuszkiewiczowi - ten postanowił ją przyjąć.

Po latach tłumaczył powody swojej decyzji tym, że gdyby nie zgodził się objąć stanowiska dyrektora Narodowego, funkcję tę pełniłby urzędnik lojalny wobec politycznej grupy twardogłowych kierowanej przez Kazimierza Moczara. Niemniej jednak wiele osób zarzucało Hanuszkiewiczowi brak lojalności wobec Dejmka, z samym zainteresowanym na czele. Obaj panowie nigdy nie darzyli się sympatią, ale wspomniane wydarzenie przerodziło się w silny, dozgonny konflikt między nimi.

Hanuszkiewicz pełnił funkcję dyrektora Teatru Narodowego w Warszawie do 1982 roku, kiedy to stracił zaufanie władz. Przez 14 lat jego kierownictwa Teatr Narodowy cieszył się dużą popularnością wśród widzów, do czego przyczyniła się spora różnorodność prezentowanych spektakli. Jednocześnie Hanuszkiewicz wzbraniał się przed sformułowaniem jakiejkolwiek linii programowej, co niektórzy mieli mu za złe. Jeszcze inni zarzucali twórcy pewną "przezroczystość" prezentowanych spektakli, którą interpretowano czasem jako oportunizm wobec partyjnej linii mocodawców. Na pewno jednak oddać należy Hanuszkiewiczowi, że nie stracił odwagi do poszukiwań formalnych.

Najlepszym przykładem opisanej postawy reżysera jest spektakl "Balladyna" według Juliusza Słowackiego z 1970 roku, w którym w jednej ze scen bohaterowie wjeżdżają na scenę na motorach marki Honda. Wywołało to spore kontrowersje, mimo że z dzisiejszej perspektywy tego typu zabieg nikogo już nie razi.

Po Narodowym

W 1982 roku, w czasie stanu wojennego, Hanuszkiewicz włączył się do bojkotu telewizji organizowanego przez środowisko aktorskie. W związku z tym w latach 80. reżyserował spektakle w warszawskich teatrach Ateneum i Studio oraz w Łodzi i zagranicą.

W latach 1989-2007 Hanuszkiewicz był dyrektorem Teatru Nowego w Warszawie. 

Aktor

Mimo poświęcenia większości uwagi pracy reżyserskiej i prowadzeniu przez lata kolejnych teatrów, Hanuszkiewicz cały czas był czynnym aktorem, pojawiając się w wielu przedstawieniach w teatrze i w Teatrze Telewizji oraz w filmach.

Spośród tych ostatnich ról na szczególną uwagę zasługuje jego kreacja w wybitnym filmie Jerzego Skolimowskiego z 1967 roku pt. "Ręce do góry", w którym Hanuszkiewicz stworzył doskonały kwartet z Bogumiłem Kobielą, Jerzym Skolimowskim i Tadeuszem Łomnickim. Jedyną rolę kobiecą w filmie zagrała natomiast Joanna Szczerbic.

Troska o przyszłość

Adam Hanuszkiewicz zmarł w Warszawie, 4 grudnia 2011 roku. W ostatnich latach życia niepokoił się o przyszłość polskiego teatru.

- Niebezpieczeństwo seriali jest takie, że seriale są rozwiązywane w ramach mentalności przeciętnego tatusia, przeciętnej mamusi, przeciętnych dzieci w Polsce - mówił Adam Hanuszkiewicz w audycji Michała Nowaka w Polskim Radiu w 2005 roku. - I jeżeli to będzie normą, to za chwileczkę takie postacie jak Antygona czy Julia, które idą na śmierć, bo nie mają wyjścia, będą uznane za wariatki, ludzie powiedzą, że powinny się leczyć. Ginie cała metafizyka. Ja nie jestem przeciwko serialom, ale jeżeli nie będzie przeciwwagi w teatrze, to to grozi nieszczęściem. Trzeba bić na alarm - dodawał. 

Zapytany o istotę ukochanego przez siebie zawodu reżysera teatralnego, Hanuszkiewicz wypowiadał się w ten sposób:

- Reżyserii nie można się nauczyć. To za każdym razem jest oparte na wyobraźni, na skojarzeniach, na samotności - mówił Adam Hanuszkiewicz w audycji Anny Retmaniak w Polskim Radiu w 1970 roku. – I co najtrudniejsze, nie można korzystać z dorobku. Dlatego, że każde przedstawienie powinno być na innej zasadzie zrobione po to, żeby było żywe, żeby było zaskakujące, żeby było przekonujące. A jak się korzysta w sztuce z własnego doświadczenia, to znaczy, że się powtarza. A każda kopia jest martwa. 

az

Twórca "Podwieczorka przy mikrofonie" 

Od 1958 roku przez kolejne trzydzieści jeden lat Zenon Wiktorczyk był konferansjerem, reżyserem, autorem tekstów i jednym z wykonawców audycji "Podwieczorek przy mikrofonie". Był to niezwykle popularny wówczas program kabaretowy, podczas którego w krzywym zwierciadle ukazywano polską obyczajowość – wyśmiewano pustki w sklepach, parodiowano szkolne lekcje, czy stosunki panujące w peerelowskich zakładach pracy.

Wiktorczyk był także twórcą ponad dwudziestu słuchowisk, które były emitowane w siedmiu zagranicznych rozgłośniach radiowych.

Irena Heppen, dziennikarka Polskiego Radia, wspominała w audycji "Dwie do setki", że dziennikarz był prawdopodobnie najlepszym szefem, jakiego miała. Praca z nim była "lekka, miła i przyjemna". Mimo wszystko należał do grona osób niezwykle pracowitych – w studiu potrafił siedzieć całą noc, a gdy czuł się zmęczony, to przysuwał sobie drugi fotel i tak zasypiał.

– Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku straciliśmy pracę w radiu, a Pan Zenon przeszedł na emeryturę. Nie zerwaliśmy jednak kontaktu. Nasza przyjaźń została do końca, bo Pan Wiktorczyk był nie tylko wspaniałym szefem, ale również przyjacielem – opowiadała Irena Heppen.

"Szpak", "Miś" i Buffo

Działalność Wiktorczyka nie ograniczała się jedynie do pracy w Polskim Radiu. I tak w 1954 powołał do życia kabaret "Szpak", w którym pełnił rolę autora tekstów i konferansjera.

– Był świetnym fachowcem. Facetem, który na scenie kupował publiczność już swoimi pierwszymi kilkoma zdaniami. Miał też niesamowitą umiejętność tworzenia żartów, a na zupełnie nieprzewidzianą sytuację reagował perfekcyjnym dowcipem. Publiczność to kochała – wspominał Czesław Majewski, kompozytor, pianista i aktor kabaretowy, w audycji "Dwie do setki".

W "Szpaku" występowały takie gwiazdy, jak Hanka Bielicka, Alina Janowska, Barbara Wrzesińska, Mieczysław Czechowicz, czy Andrzej Szczepkowski. Prócz Wiktorczyka, teksty do kabaretu tworzył także Jeremi Przybora i Sławomir Mrożek.

Radiowiec wystąpił również na dużym ekranie – w 1980 roku wcielił się w rolę ministra Władka Złotnickiego w filmie "Miś" Stanisława Barei. Wypowiadane przez Wiktorczyka zdanie "Wszystkie Ryśki to porządne chłopy" do dziś jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych cytatów z filmu.

Wiktorczyk związany był także z teatrem – w 1956 roku założył warszawski Teatr Buffo, którego był zresztą pierwszym dyrektorem.

Jak "dziecko Warszawy" trafiło do radia?

Urodził się 17 lipca 1918 roku w austro-węgierskim Stanisławowie. Obecnie miasto nosi nazwę Iwano-Frankiwsk i leży na terenie Ukrainy. Przyszły radiowiec maturę zdał jednak już w Warszawie. Tam też studiował medycynę, której jednak nigdy nie ukończył.

Jak opowiadała Danuta Żelechowska w audycji "Wspomnienia pisane dźwiękiem", Wiktorczyk we wrześniu 1939 roku jako kapral podchorąży rezerwy dostał przydział do 21 Warszawskiego Pułku Piechoty "Dzieci Warszawy", dowodzonego przez pułkownika Stanisława Sosabowskiego. W czasie niemieckiej okupacji natomiast przyszły dziennikarz pracował jako szklarz i ślusarz, a także prowadził firmę "Handel, papier i opakowania".

Podczas Powstania Warszawskiego Wiktorczyk początkowo dowodził Oddziałem II "Georga", wchodzącym w skład IV Kompanii, a następnie kierował 8. kompanią batalionu "Bełt". 1 października Wiktorczyk – pseudonim Wik oraz Wiktor – awansował na stopień porucznika. Za swoje poświęcenie dla kraju został odznaczony Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Walecznych i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Ostatnie miesiące II wojny światowej przyszły radiowiec spędził w niemieckiej niewoli. Początkowo został skierowany do Stalagu 344 Lamsdorf, czyli obozu jenieckiego dla szeregowców i podoficerów, znajdującego się w dzisiejszych Łambinowicach pod Opolem. Następnie został przeniesiony do obozu Oflag X-C w niemieckiej Lubece. Co ciekawe tam właśnie w 1945 roku wraz z kolegami założył kabaret.

Wiktorczyk powrócił do Polski dopiero w 1946 roku i zamieszkał w Katowicach. Tam też zdobył posadę w radiu. W Boże Narodzenie tego samego roku ukazał się pierwszy odcinek jego audycji "Wesoła antena". Trzy lata później powrócił jednak do stolicy, gdzie w 1954 roku ukończył studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim.

jb

Źródła:

Zenon Wiktorczyk, Powstańcze Biogramy, https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/zenon-wiktorczyk,48526.html, data dostępu: 26.03.2021.