W audycji zastanawialiśmy się, dlaczego biografie stają się przedmiotem rozpraw sądowych. Pretekstem do dyskusji były dwie głośne sprawy: Szpilmanowie kontra Tuszyńska oraz Kapuścińska przeciw Domosławskiemu. - Oczywiste jest, że bliscy zmarłej już osoby zawsze będą protestować przeciw przedstawianiu jej w złym świetle - mówił prof. Maciej Mrozowski, medioznawca. - Z jednej strony jest więc nasze prawo do poznania postaci na stałe wpisanych w naszą kulturę, a z drugiej prawo do prywatności tych, którzy nie chcą, by wszystko wypłynęło, bo to może źle rzutować na ich relacje społeczne. Dylemat polega na tym, gdzie postawić cezurę, by nie przekształciła się w cenzurę - powiedział.

- Wszystko w życiu publicznym ma charakter konfliktowy - zauważył literaturoznawca prof. Włodzimierz Bolecki. - To jest bardzo widoczne w konflikcie dwóch różnych norm prawnych: swobody wypowiedzi i ochrony dóbr osobistych. Od systemu prawnego, od kultury społeczeństwa oraz od precedensów zależy, która z tych norm uznana zostanie za dominującą. W USA od dawna przeważa swoboda wypowiedzi. W Europie Wschodniej ta wolność wypowiedzi, nawet osoby mówiącej prawdę, jest kwestionowana poprzez normę, która wiąże się z ochroną wizerunku i tzw. dóbr osobistych - dodał.

Znawca literatury XX w. prof. Andrzej Zieniewicz zwrócił uwagę, że dyskutowany problem swoje korzenie ma przede wszystkim w społecznym funkcjonowaniu gatunków biograficznych. - Dziś biografia nie powstaje w warunkach gabinetowych, w których autor próbuje dogrzebać się do najbardziej głębinowej prawdy o życiu swojego bohatera - powiedział. - Dziś powstaje ona na rynku, wobec presji wydawnictw i całej kultury literackiej. Autor biografii więc znajduje się w położeniu, w którym różnego rodzaju aspekty życia bohatera konfrontowane są z potrzebami tego rynku. Jeśli mamy silny wymóg, by pisarz był wzorem cnót i autorytetem moralnym, to te mniej świetlane elementy jego życiorysu stają się nagle niezwykle ciekawe. Z drugiej strony wzrasta zapotrzebowanie na skandal, co często wykorzystują nawet sami pisarze przedstawiający siebie w autobiografii. Wzory biografii wypracowuje się więc zawsze wobec kultury literackiej danego czasu - mówił.

Audycję prowadził Bartosz Panek.

- Nie sposób pokazać takiego momentu w rozwoju kultury ludzkiej, w której nasz gatunek nie byłby medialnym gatunkiem - powiedział prof. Michał Paweł Markowski. - Nie jest tak, że to wiek XIX lub XX wymyślił mediumiczność czy technologię, bowiem są one od zawsze wyróżnikiem rodzaju ludzkiego. Człowiek jako taki jest stechnicyzowany od samego początku. Pojawił się na ziemi dokładnie w tym samym momencie, w którym wymyślił sobie, jak może się porozumiewać z innymi, a więc gdy sam siebie postawił jako medium komunikacji - dodał.

5. Festiwal Conrada na antenie Dwójki - zobacz program

Literaturoznawca zwrócił uwagę, że uczłowieczanie nie polega na nabywaniu technologii i posługiwaniu się jej narzędziami, gdyż samo w sobie jest jednym wielkim procesem technologizacji gatunku ludzkiego. - Literatura, która pojawiła się w pewnym momencie tego procesu, była zawsze medium niezbędnym do tego, aby człowiek wszedł w przestrzeń wirtualną, a więc taką, która odłącza go od jego jednostkowego istnienia i daje się komunikować - mówił.

Hasło tegorocznego Festiwalu Conrada brzmi "medium doskonałe". - Medium doskonałym jest każdy zbiór znaków, za pomocą którego możemy się komunikować z innymi - stwierdził prof. Michał Paweł Markowski. - Doskonałość tego medium zawsze jednak jest poddawana próbie. Nie jest tak, że komunikacja między ludźmi odbywa się w jakiejś czystej, sterylnej przestrzeni, w której to, co wyartykułujemy, dociera w sposób niezapośredniczony do kogoś innego. Zawsze na tej linii między nami a kimś innym znajdują się zakłócenia aktu komunikacyjnego. Literatura i sztuka zaś daje się podziwiać jako pewien szczególnie intensywny rodzaj takiego zakłócenia, jako coś, co wcale nie ułatwia nam życia, tylko je utrudnia. Paradoks polega na tym, że im bardziej dzieła sztuki utrudniają nam życie, tym bardziej są doskonałe - powiedział.

W audycji wzięli udział również literaturoznawca Grzegorz Jankowicz, dyrektor wykonawczy Festiwalu Conrada, oraz Krzysztof Żwirski, doktorant w Katedrze Porównawczych Studiów Cywilizacji UJ, zajmujący się m.in. badaniami nad kulturą audiowizualną.

Audycję prowadzili Bartosz Panek i Michał Nowak.