Wielki Maluszek
Juliusz Osterwa to pseudonim urodzonego w 1885 roku pod Krakowem Juliusza Maluszka. Przyszły artysta przyszedł na świat w domu ludzi ubogich, którzy szybko go osierocili. Już w swoim debiutanckim przedstawieniu w 1904 roku wielki aktor i reżyser przybrał pseudonim, którym posługiwał się aż do śmierci.
Pomysł, aby przybrać nazwisko od nazwy niezwykle trudnego szczytu w Tatrach słowackich podsunął mu kolego ze szkolnej ławki Leon Schiller. Rodzice Schillera pomagali sierocie w jego pierwszych gimnazjalnych latach, a przyjaźń Osterwy i Leona Schillera przetrwała całe życie, mimo, że aż do śmierci Osterwy, polska widownia teatralna musiała stale rozstrzygać, który z nich jest większym reżyserem i wniósł większy wkład do historii polskiego teatru. Utarło się przekonanie, że tym pierwszym inscenizatorem był Schiller, lecz należy pamiętać, że Osterwa wybrał inną mniej spektakularną i trudniejszą drogę. Ponad to pozostała po nim sława reżysera, który najlepiej prowadził aktorów, co jednak w pełni docenić potrafili jedynie bardzo wyrobieni widzowie.
Osterwa przez całe zawodowe życie łączył pracę reżysera, aktora, pedagoga i reformatora teatru, choć nie lubił, gdy go tak nazywano. Uważał, że artystyczne poszukiwania nie służą obalaniu tego, co było, ale pogłębianiu rozumienia istniejących już zjawisk teatralnych.
Zbieranie doświadczeń
Do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku Osterwa przede wszystkim doskonalił rzemiosło aktorskie, grając głównie postacie amantów i fircykowatych lekkoduchów w lekkim repertuarze farsowym, co przysporzyło mu sporej popularności. Ponad to doskonalił umiejętności reżyserskie. Pracował w teatrach Krakowa, Warszawy, Wilna, Poznania.
Jednocześnie, dzięki wsparciu zamożnych przedstawicieli ziemiaństwa mógł odbyć liczne podróże, które pozwoliły mu poznać najnowsze prądy teatralne Europy. Najważniejszym doświadczeniem, które miało duży wpływ na teatralne koncepcje Osterwy było zapoznanie się z niemieckim teatrem kameralnym (Kleines theater).
Od 1914 roku podróżował również w związku z działaniami wojennymi, które wymusiły na nim miedzy innymi pobyt w Samarze. Obecność na terytorium carskiej Rosji zaowocowała z kolei zaproszeniem do Moskwy, gdzie nie tylko pracował w Teatrze Polskim, ale również miał okazję osobiście poznać Konstantina Stanisławskiego i Aleksandra Tairowa i zapoznać się z ich poglądami. To doświadczenie również miało ogromny wpływ na kształtowanie się jego przyszłych założeń artystycznych.
Reduta
Wybuch niepodległej Polski w listopadzie 1918 roku powitał Osterwa rolą w "Księciu Niezłomnym" Słowackiego w Teatrze Polskim w Warszawie. Był już wtedy czołową postacią polskiego teatru i bardzo popularnym aktorem. Jego silna pozycja umożliwiła mu (razem z Mieczysławem Limanowskim) powołanie w Warszawie Teatru Reduta, który okazał się być największym dziełem jego życia.
33:39 Osterwa.mp3 "Kiedy Juliusz Osterwa przyjechał do Warszawy". Audycja Andrzeja Matula z cyklu "Rozdroża kultury". (PR, 30.04.2012)
Teatr Reduta funkcjonował niemal przez całe dwudziestolecie międzywojenne w Warszawie (1919 – 1924 oraz 1931 – 1939) i Wilnie (1925 – 1929). Był to nie tylko teatr repertuarowy, ale przede wszystkim laboratorium teatralne, które spełniało rozmaite funkcje. Miało na celu edukację przyszłych artystów teatru, w szczególności aktorów, poszukiwanie nowych metod pracy oraz nowych form teatralnych.
Naczelną ideą, która przyświecała Osterwie, było stworzenie podwalin pod przyszły teatr "ogromny", zapowiadany przede wszystkim przez wielkiego przyjaciela Osterwy – Leona Schillera, poprzez rozwój zespołu oparty na polskiej dramaturgii klasycznej i współczesnej. Reduta odkryła dla polskiego teatru wielu współczesnych pisarzy ze Stefanem Żeromskim i Jerzym Szaniawskim na czele.
17:37 Prawda i legenda 1.mp3 "Juliusz Osterwa - Reduta - prawda i legenda cz.1". Audycja Marii Jasińskiej. (PR, 12.02.1985)
13:59 Prawda i legenda 2.mp3 "Juliusz Osterwa - Reduta - prawda i legenda cz.2". Audycja Marii Jasińskiej. (PR, 12.02.1985)
Duchowość przede wszystkim
Jednak tym, co było dla Osterwy najważniejsze, było oparcie myślenia o teatrze na głębokich duchowych podstawach. Artysta teatru miał nie tylko doskonalić warsztat, ale również intensywnie rozwijać siebie samego przede wszystkim w sensie etycznym. Żeby to osiągnąć, Osterwa uczynił z Reduty coś na kształt eksperymentalnej komuny opartej na surowej, niemal zakonnej regule określającej każdy moment wspólnego życia zespołu, który razem mieszkał, pracował, żywił się i spędzał czas wolny. Aktorzy współtworzący Redutę musieli wyzbyć się indywidualnych ambicji, wszystko poświęcając zespołowi tak w sensie zawodowym jak i życiowym. Każdy mógł grać główne role, jak i te epizodyczne, wszyscy, łącznie z samym Osterwą, zajmowali się również pracami technicznym.
Misja społeczna
Jednym z ważnych celów Reduty było też jak najszersze propagowanie teatru w społeczeństwie. W tym celu przez całe lata artyści Reduty jeździli z przedstawieniami po całej Polsce, wystawiając je również w wielu małych miejscowościach.
Idee, które Juliusz Osterwa wdrażał w życie w Reducie i w ogóle charakter działalności tego teatru-laboratorium stanowią zjawisko wyjątkowe, które nie znajdowało w Polsce swojego odpowiednika. Po latach, twórcami, którzy w największym stopniu odwoływali się do zdobyczy Reduty w tworzonych przez siebie zespołach teatralnych, byli Jerzy Grotowski i Włodzimierz Staniewski.
Osterwa łączył pracę w Reducie z licznymi aktywnościami w innych polskich teatrach jako aktor, reżyser czy dyrektor. Występował i reżyserował na najważniejszych scenach Warszawy, Krakowa, Wilna i Lwowa.
Przemianie uległ charakter kreowanych przez niego ról. Tak jak przedtem specjalizował się w repertuarze lekkim, tak teraz jego specjalnością stały się wielkie role dramatyczne, przede wszystkim z polskiej klasyki romantycznej.
Okupacja
W czasie wojny Osterwa przebywał głównie w Krakowie gdzie współtworzył niepodległościową organizację polityczno-wojskową. Federacja Organizacji Narodowo-Katolickich "Unia" zrzeszała takie osobistości okupacyjnego Krakowa jak Pola Gojawiczyńska, Stefan Jaracz, Leopold Kielanowski, Zofia Kossak–Szczucka, Kazimierz Kumaniecki, Kazimierz Studentowicz, Jerzy Turowicz, Karol Wojtyła oraz Kazimierz Wyka.
Osterwa zmarł w 1947 roku. Dopóki mógł, pozostawał czynny zawodowo. Grał, reżyserował, uczył, kierował i spisywał wspomnienia. Do dziś jest uważany za jednego z najwybitniejszych polskich aktorów i reżyserów teatralnych i jednego z wielkich twórców polskiego teatru.
az
