1 czerwca 1926 urodziła się Marilyn Monroe, amerykańska aktorka filmowa, modelka i piosenkarka. Najpopularniejsza gwiazda Hollywood w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku. W komediach i melodramatach kreowała typ prostolinijnej i bezbronnej kobiety-dziecka uosabiającej seks, a zarazem poszukującej wielkiego uczucia.

Postać Marilyn Monroe została zawłaszczona przez popkulturę. Wielbiona jako wzór urody, w życiu prywatnym od wczesnego dzieciństwa zmagała z trudnym losem. Nie miała domu, wychowywała się w rodzinie zastępczej. Matka była schizofreniczką, nie wiadomo do końca, kto był jej ojcem. Przeżyła wiele nieudanych związków. Nie potrafiła odnaleźć się w rodzinie ani w społeczeństwie. Wielkie marzenie o karierze aktorskiej zrealizowała, ale słono za nie zapłaciła. Samotność osoby poszukującej akceptacji wpędziła Marilyn w rozmaite schorzenia nerwowe. Pod koniec kariery sprawiała ogromne problemy na planie filmowym.

Nie dane jej było, jak przepowiadał Andy Warhol, 15 minut sławy dla każdego. Marilyn Monroe dano ponad pięćdziesiąt lat życia po śmierci, a z pewnością przetrwa znacznie dłużej. – Jest kilka twarzy, które na zawsze zostaną w historii kina. Jedną z nich będzie Marilyn Monroe – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Żyła krótko, umarła w wieku 36 lat, a wokół jej śmierci narosło wiele legend i nieporozumień. – To typowa postać dla środowiska rządzącego Stanami Zjednoczonymi za prezydentury Kennedy’ego. Tam było wszystko: mafia, narkotyki, ogromne przekręty finansowe – stwierdził Marek Urbański w audycji z cyklu "Piękny i bestia".

Marilyn Monroe z nizin społecznych weszła na sam szczyt, ale na skutek niekorzystnych okoliczności i złego świata skończyła fatalnie - to narracja, którą masowa publiczność, szczególnie amerykańska, wręcz uwielbia.

mjm

Emigracja

Przyszedł na świat 17 sierpnia 1879 roku w Warszawie jako Szmul Gelbfisz. Pochodził z ubogiej żydowskiej rodziny. Jako młody chłopak postanowił, podobnie jak wówczas wielu Żydów i Polaków, szukać swojego szczęścia w emigracji do Ameryki. Miał wówczas zaledwie 17 lat.

Droga młodego Szmula do Stanów Zjednoczonych okazała się wyjątkowo długa, ponieważ trwała aż trzy lata. Najpierw dotarł do Hamburga, w którym spędził kilka miesięcy i uzbierał pieniądze na bilet na statek do Wielkiej Brytanii.

W Wielkiej Brytanii zmienił nazwisko na Samuel Goldfish. Stamtąd trafił przez Kanadę do Stanów Zjednoczonych. Dzięki swoim zdolnościom do interesów szybko zdobył pracę w sprzedaży rękawiczek.

Współtwórca sławy Hollywood

Za pieniądze zarobione na rękawiczkach postanowił wejść w prężnie rozwijającą się branżę filmową. Jego wspólnikiem został szwagier, Jesse Lesky.

Razem zajęli się produkcją filmów i wspólnie nakręcili "Męża Indianki", który wszedł na ekrany w 1914 roku. Był to pierwszy film fabularny nakręcony w raczkującym Hollywood. Filmowcy uciekli ze wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych do Los Angeles w obawie przed Thomasem Edisonem, który opatentował kilka wynalazków niezbędnych do produkcji filmów. Używał prawa patentowego do szantażowania konkurencji. Przemysł filmowy zaczął przenosić się do Kalifornii, która nie uznawała patentów Edisona.

"Mąż Indianki" okazał się przełomowym dziełem dla kinematografii również z powodu swojej wielowątkowej narracji. Akcja rozgrywała się na rozległej przestrzeni od Wielkiej Brytanii po Dziki Zachód, a film łączył w sobie cechy westernu i romansu.

Amerykański sen

Samuel Goldfish odniósł sukces w przemyśle filmowym. W 1918 roku ponownie zmienił nazwisko, które zaczął uważać za niepoważne. Odtąd stał się znany jako Samuel Goldwyn. Zaczerpnął je od nazwy swojej nowej wytwórni, którą założył w 1916 roku jako Goldwyn Pictures Corporation.

W 1924 roku została połączona z przedsiębiorstwami Marcusa Loewa oraz Louisa Meyera i dała początek słynnej wytwórni filmowej Metro-Goldwyn-Meyer.

Tak samo jak Goldwyn byli środkowoeuropejskimi Żydami, podobnie jak wielu współtwórców Hollywood.

Posłuchaj, co o tym środowisku opowiedział w Polskim Radiu Andrzej Krakowski, autor książki "Pollywood. Jak stworzyliśmy Hollywood".

Filmy Samuela Goldwyna zdobyły popularność dzięki wysokiej jakości. W swojej karierze wyprodukował 139 filmów, które dostały aż 48 nominacji oskarowych i zdobyły dziewięć statuetek.

sa

Źródła: A. Krakowski, Pollywood. Jak stworzyliśmy Hollywood, Warszawa 2011.

Nawet małżonkowie śpią osobno

"Kodeks Haysa" jasno określał, jakich wątków nie należy pokazywać w filmach. I tak nagość, "obsceniczne, wulgarne zachowania i słowa", homoseksualizm, związki międzyrasowe, alkohol, niemoralne tańce (takie jak kankan), a także sceny ukazujące porody były zakazane. Nie można było również dokładnie przedstawiać włamań, zabójstw, podpaleń i innych zbrodni, ponieważ uznano, że mogą one zachęcić widzów do popełniania przestępstw. Dobro i zło musiały być jasno i wyraźnie zdefiniowane - tak, aby nikt nie miał wątpliwości, które czyny są właściwe, a które nie. Nawet w filmach komediowych nie należało żartować z "dobra, niewinności, moralności i sprawiedliwości".

Ponadto filmowcy musieli unikać wplatania "cudzołóstwa" w fabułę – był to czyn uznany za niemoralny, godzący w rodzinę. Nie można było również żartować z religii i – co ciekawe – wspominać imienia Jezusa Chrystusa.

Karolina Pasternak, dziennikarka filmowa, w audycji "Inne twarze miłości" opowiadała, że kodeks przez lata ograniczał przemysł filmowy i tworzył naprawdę komiczne sytuacje w filmach. I tak nie można było nawet pokazać, że małżonkowie śpią razem, dlatego w scenach kręconych w sypialni często widniały dwa łóżka. 

Kryzys, który wymusił cenzurę

Aby dowiedzieć się, jak doszło do powstania "Motion Picture Production Code", należy cofnąć się do 1922 roku. To właśnie wtedy Will H. Hays, amerykański polityk związany z partią republikańską, został pierwszym przewodniczącym nowo założonego związku zawodowego "Motion Picture Producers and Distributors of America (MPPDA)". Organizacja miała na celu uspokojenie grup religijnych, które coraz częściej i intensywniej wzywały do cenzury filmów. Ponadto stowarzyszenie dążyło do poprawy wizerunku branży filmowej, który znacząco ucierpiał dzięki emisji produkcji uznanych za "kontrowersyjne". Dobrym przykładem jest tu "Maroko" z Marlene Dietrich, gdzie ukazano pocałunek dwóch kobiet.

Również liczne skandale z udziałem hollywoodzkich gwiazd – mowa tu chociażby o tragicznej śmierci aktorki Virginii Rappe, w którą zamieszany był niezmiernie wówczas popularny komik Roscoe Arbuckle - wymusiły reakcję związku zawodowego.

I tak Hayes przystąpił do pracy nad kodeksem, który miał regulować, co może, a co nie może znaleźć się w filmach. "Motion Picture Production Code" wszedł w życie pod koniec marca 1931 roku, jednak początkowo zasady w nim zawarte nie były respektowane przez wytwórnie filmowe. Sam Hayes nie dysponował jeszcze odpowiednim personelem i nie miał wystarczającej mocy prawnej i siły przebicia, aby wymusić na producentach stosowanie autocenzury.

Sytuacja zmieniła się dopiero 13 czerwca 1934 roku, gdy wprowadzono poprawkę do kodeksu, ustanawiającą "Production Code Administration (PCA)". Od tego momentu każdy film wydany po 1 lipca musiał otrzymać certyfikat z PCA – bez tego nie mógł być nigdzie wyświetlany. Ponadto do "Motion Picture Production Code" zostały dodane nowe, bardziej restrykcyjne zasady regulujące treści ukazywane w filmach.

"Kodeks Haysa" obowiązywał aż do 1968 roku, gdy został zastąpiony przez nowy system oceny filmów – "Motion Picture Association of America (MPAA)". Każda produkcja była przypisana do konkretnej kategorii: filmy w grupie "G" były dostępne dla wszystkich, a w grupie "M" dla osób powyżej 12. roku życia. Te z kategorii "R" widzowie poniżej 16. roku życia mogli oglądać jedynie w obecności dorosłych, natomiast z grupy "X" były dostępne dla ludzi, którzy ukończyli 18 lat. Co ciekawe MPAA do tej pory zajmuje się klasyfikacją produkcji filmowych, chociaż od lat 60. XX wieku ich system znacząco się zmienił.

jb

Źródła:

The Motion Picture Production Code of 1930, http://www.umsl.edu/~gradyf/theory/1930code.pdf, data dostępu: 30.03.2021

Temi Adebowale, How the Hays Code – as seen in "Hollywood" – censored Hollywood, Men’s Health, https://www.menshealth.com/entertainment/a32290089/hollywood-hays-code/, data dostępu: 30.03.2021.