W 1940 roku, po zlikwidowaniu Uniwersytetu Jagiellońskiego, Niemcy utworzyli w jego miejsce Institut für Deutsche Ostarbeit (IDO, Instytut Niemieckich Prac na Wschodzie). Nadrzędnym celem tej instytucji była wszechstronna analiza historycznych, antropologicznych i gospodarczych zasobów ziem polskich. Część projektów i analiz IDO dotyczyła celów, które władze niemieckie chciały realizować w Europie Środkowej i Wschodniej po wojnie. Chodziło zarówno o politykę ekonomiczną, jak i etniczną: wydzielenie grup etnicznych oraz segregację podbitej ludności.
Pracami antropologiczno-etnograficznymi zajmowała się Sektion Rassen- und Volkstumsforschung (SRV, sekcja rasowa i ludoznawcza). Analizowała różnorodność antropologiczną, przeprowadzała badania rasowe, w tym wywiady medyczne, ankiety psychologiczne i socjologiczne, poszukiwała genetycznych dowodów na germańskość pewnych grup, a tym samym uzasadnienia dla zniemczenia zajętych terenów. Głównym obszarem jej działań była Polska południowo-wschodnia. Odbywały się one w miejscu zamieszkania wyselekcjonowanych społeczności i udział w nich był przymusowy.
Wykorzystana dokumentacja – odnosząca się głównie do górali podhalańskich i Łemków – pochodzi z Archiwum UJ oraz zbiorów Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ. Zdjęcia Łemków z materiałów ludoznawczych zostały wkomponowane w symboliczną formę ikonostasu karpackiego, co nadało każdej z postaci stygmat świętości. Fotografie Rusinów i górali podhalańskich poddanych badaniom rasowym przetworzono w technice ambrotypii na szkle. Umieszczono je za ikonostasem, w prezbiterium – miejscu najświętszym, niedostępnym dla wiernych. To wyraz szczególnej czci dla ukazanych na nich osób.
Praca jest pięknym przykładem empatii historycznej. Z jednej strony przywołuje pamięć zapomnianego, z drugiej ostrzega przed hierarchizacją etniczną, a z trzeciej – osobom poddawanym takim segregacjom nadaje status świętej ofiary.
mat. prasowe/mko
