Księstwo Burgundzkie jako samodzielne państwo było jedynie epizodem w historii Europy – istniało bowiem nieco ponad 100 lat – do 1477 roku. Powstało w wyniku kaprysu króla Francji Jana Dobrego, który darował Burgundię swemu najmłodszemu synowi Filipowi. Księstwo rychło zaczęło obrastać na drodze dynastycznych małżeństw ale i podbojów, w przyległe ziemie (w tym – Flandria, Zelandia, Brabancja, północne ziemie francuskie), stając się ważnym graczem, biorącym aktywny udział w wydarzeniach Wojny stuletniej. Książęta Filip Dobry i Karol Śmiały (panujący w XV w.) byli traktowani jak królowie, coraz bardziej niezależni od swych francuskich kuzynów Walezjuszy.

Księstwo Burgundzkie było ostatnim bastionem feudalnej ideologii rycerskiej, ze swymi turniejami i zakonami rycerskimi, ale też –prawdziwymi bitwami, z których jedna zakończyła się śmiercią Karola Śmiałego (1477 r) oblegającego Nancy. Burgundia była ucieleśnieniem marzenia o sławie rycerskiej i honorze, o szlachetnych dziełach i wielkich czynach na miarę Cezara czy Aleksandra Macedońskiego. Książęta burgundzcy prawdziwie kochali sztukę i piękno, które było nierozerwalnie wplecione w wydarzenia życia dworskiego. Nie przypadkiem na ich dworze działali wielcy malarze, choćby genialny Jan van Eyck, blisko związany z Filipem Dobrym oraz znakomici muzycy, najwybitniejsi w całej Europie. Karol Śmiały sam próbował komponować i na wszystkie liczne pola bitew zabierał ze sobą członków swej kapeli. Tak się szczęśliwie złożyło, że to w Księstwie Burgundzkim (w jego północnej części) rodzili się wówczas znakomici polifoniści, zapraszani na świetne dwory europejskie. Nieśli ze sobą nie tylko wspaniałe umiejętności warsztatowe, charakterystyczne dla muzyki zza Alp, ale także jakąś część wysokiej dworskiej kultury, z której słynęła Burgundia.

Takiej muzyki słuchaliśmy w audycji "Między dźwiękami" – zarówno czarujących pieśni, reprezentujących konwencję miłości dwornej, jak wielkich imponujących dzieł sakralnych. Te pierwsze to pełne uroku melodycznego i elegancji miniatury, mające w sobie coś z atmosfery barwnych, kunsztownych flamandzkich gobelinów. Te drugie to głównie monumentalne cykle mszalne (ich niedoścignionym autorem był Guillaume Dufay), o zawrotnej wielości detali poddanych porządkującej sile intelektu, tutaj nieodparcie na myśl nasuwają się porównania z obrazami Jana van Eycka. To muzyka o intensywnym pięknie czysto dźwiękowym, wyszukana i wyrafinowana, prawdziwa sztuka "jesieni średniowiecza", która przekształca się już w świt renesansu, zapraszamy, Ewa Obniska i Magdalena Łoś.

***

Tytuł audycji: Między dźwiękami 

Prowadziły: Ewa Obniska i Magdalena Łoś

Data emisji: 10.02.2018

Godzina emisji: 21.00

bch

Madrygał jako najważniejsza forma muzyki świeckiej doby renesansu odegrał bardzo istotną rolę w postulowanym zbliżeniu pomiędzy poezją najwyższej rangi i muzyką. Sonety (wciąż uwielbianego) Petrarki, fragmenty z Orlanda szalonego Ariosta, pasterskie idylle Sannazara, a wreszcie liryki Tassa stanowiły trzon twórczości madrygałowej. Szczególne miejsce w tym "katalogu" zajęła "Jerozolima wyzwolona" Tassa – genialne dzieło o nowatorskim charakterze. Poemat heroiczny mieszający swobodnie wątki sakralne (I wyprawa krzyżowa) i świeckie – miłosne przygody, epizody bitewne i czarodziejskie, a także rozważania (nieledwie filozoficzne) na temat kondycji ludzkiej. Nowością był język poematu – gwałtowny, namiętny, patetyczny, to znów pełen zmysłowego, nostalgicznego liryzmu. Trzeba było wielkiej wrażliwości, by sprostać takiej poezji i zawrzeć w muzyce wszystkie te barwne, różnorodne, pełne niekiedy żarliwej emocji, obrazy. A także subtelne rozważania psychologiczne, pozwalające wniknąć w stan ducha bohaterów i zrozumieć racje ich postępowania.

Jako pierwszy sięgnął po te strofy Flamand Giaches de Wert, kapelmistrz księcia Gonzagi w Mantui, który już w 1581 r. opracował słynny Lament Tankreda. Kontynuował pracę na szerszą skalę w 1586, kiedy to Tasso dzięki wstawiennictwu księcia Gonzagi został zwolniony ze szpitala–więzienia w Ferrarze. Poeta nie odzyskał jednak już nigdy zdrowia psychicznego, zmarł mając zaledwie 51 lat, miotany niepewnością i wahaniami, z trudem znosząc ciśnienie kontrreformacji, która rzucała cień na życie schyłku wielkiej epoki renesansu.

W Mantui uwielbienie dla poezji Tassa przejawiał także Claudio Monteverdi, z czasem - następca Werta na stanowisku kapelmistrza dworskiego. Obok licznych, uroczych madrygałów do drobnych liryków poety wspomnieć trzeba dwa wielkie lamenty (Armidy i Tankreda) do fragmentów z "Jerozolimy wyzwolonej". Absolutnie genialne dzieło oparte na tej poezji napisze Monteverdi znacznie później, w Wenecji (1624 r.). Będzie to słynne "Combattimento di Tancredi e Clorinda" (XII pieśń z poematu), gdzie Monteverdi stworzy swój oryginalny "stile concitato" (styl wzburzony), odmalowujący z wielkim realizmem afekty batalistyczne: gniew, wściekłość, żądza zemsty, ale też odwagę i wolę zwycięstwa.

Z czasem jednak kompozytorzy przestali sięgać po oryginalną poezję Tassa i jego "Jerozolimy", koncentrując się na librettach, tworzonych na kanwie słynnego dzieła, wykorzystujących główne jego wątki. Opery powstałe w ten sposób są bardzo liczne, zwłaszcza wielką popularnością cieszył się wątek miłości czarodziejki Armidy i chrześcijańskiego rycerza Rinalda (Renaud). To typowy dla wyobraźni Tassa nierozwiązywalny konflikt pomiędzy gorącą namiętnością i poczuciem obowiązku wobec wiary i lennej powinności. Inspirował on dzieła różnych epok w różnych kręgach kulturowych aż po wiek XX. My jednak skupiliśmy się na dwóch tylko – to "Rinaldo", brawurowa opera młodziutkiego Haendla, którą podbił Londyn w 1711 r. Druga to "Armida", ostatnie dzieło Lully’ego (1686 r.), kwintesencja jego stylu dramatycznego, gdzie dworski koturn i patos łączą się z głębokim liryzmem i subtelnością kolorystyczną.

***

Tytuł audycji: Między dźwiękami 

Prowadziły: Ewa Obniska i Magdalena Łoś

Data emisji: 24.02.2018

Godzina emisji: 21.00

jp/pg

Dziś od dawna ma obywatelstwo francuskie, jest kawalerem wielu zaszczytnych orderów, a także członkiem francuskiej Akademii Sztuk Pięknych. We Francji otacza go rodzaj kultu, który łatwo zrozumieć – rozsławił bowiem na świecie francuski repertuar teatralny i religijny XVII – XVIII w. W tym przypadku zbiegły się w szczęśliwy sposób indywidualne rysy osobowości Christiego i główne cechy francuskiej estetyki "wielkiego wieku".

Jego chłodny, precyzyjny, oszczędny sposób dyrygowania, skłonność do cyzelowania detali, precyzja rytmiczna, subtelne wyczucie kolorystyki – wszystko to znakomicie harmonizuje z francuskim esprit. Rozumie  doskonale francuską elegancję i wykwintny smak, ale także dworski koturn i patos, właściwy dla muzyki czasów Ludwika XIV. Wiele jego dawnych nagrań do dziś nie traci aktualności, przeciwnie – stanowi wzorzec stylowości . Trudno dziś wyobrazić sobie światową fonografię bez jego kreacji tragedii lirycznych, oper-baletów, czy wielkich motetów dworskich. Posłuchamy kilku przykładów – poczynając od pamiętnego nagrania Atysa Lully’ ego (1987 r.), wystawionego z wielkim pietyzmem w barokowej scenografii i choreografii. Od tego zaczęło się to wspaniałe odrodzenie francuskiego teatru muzycznego, które obserwujemy dzisiaj.

Osobne miejsce w tym dorobku zajmują dzieła Rameau z Hipolitem i Arycją na czele, gdzie oglądamy Christiego jako rasowego człowieka teatru, znakomitego dramaturga, kreatora wielkich emocji. Nie zapomnimy też o muzyce Charpentiera (patrona zespołu, od którego sztuki bierze on swą nazwę). Trzeba koniecznie wspomnieć wiele innych – niezwykle cennych – nagrań dokonanych przez Christiego z jego ukochanym zespołem (to dzieło mojego życia – jak powiada),  choćby świetne kreacje oper i oratoriów Haendla (jak Orlando, Alcina, czy Baltazar). Ostatnio artysta sięga coraz częściej po dzieła Bacha – by przywołać nagranie Mszy h-moll, wydane w ubiegłym roku. Niech stanowi ono zaproszenie na bliski już koncert Les Arts Florissants z Pasją Janową Bacha w Gdańsku.

***

Tytuł audycji: Między dźwiękami 

Prowadziły: Ewa Obniska i Magdalena Łoś

Data emisji: 24.03.2018

Godzina emisji: 21.00

mko/pg