Ku wiośnie!

Za nami pierwszy dzień wiosny, przed – ostatnie dni Wielkiego Postu. Przypomnieliśmy zatem kilka opowieści wiosenno-wielkopostnych z archiwum Mariana Domańskiego: folklorysty Jana Bzdęgi z Domachowa i Stanisławy Puślednik z Żychlewa, ciotki Anny Chudej.

- Wielu ludzi dzisiaj jeszcze opowiada, że istotnie, instrumenty w czasie Wielkiego Postu czy Adwentu same grały. I ja pamiętam, że te pierwsze skrzypce, które miałem, w Poście wiszące w ścianie nad głową w nocy mnie obudziły, bo zabrzękły tak głośno! Coś w tych tradycjach jest. A powiadali też, że dobry duda to musi mieć diablika, bo inaczej jego dudy nie będą dobrze grały – opowiadał Marianowi Domańskiemu Jan Bzdęga z Domachowa

Stanisława Puślednik opowiadała Domańskiemu o zabiegach przyciągania bocianów na dach domostwa. Osiedlenie się bocianiej rodziny miało chronić chatę przed piorunami. Na drzewach kładziono brony drewniane, by bocian miał na czym wić gniazdo, a gdzie nie było bron – kładli koła. Stanisława Puślednik pamiętała także historie rodziców o najbardziej chyba znanym obecnie zwyczaju przywoływania wiosny – topieniu marzanny. Na Biskupiźnie zwana Śmiercichą marzanna była kukłą, którą topiono na znak odejścia zimy. Co ważniejsze, wraz z nią topiono wszelkie choroby nawiedzające ludzi.

Ród Karpieli

Ród Karpieli to nie tylko Bułeckowie, choć to właśnie oni stanowią główny trzpień. Archiwalne rozmowy z Janem Karpielem Bułecką i jego ojcem, Bolesławem, to historia muzyki Skalnego Podhala w pigułce. Dziś wysłuchaliśmy ich fragmentów.

- Nasza rodzina wywodzi się z Kościeliska. Jej rodzinnym gniazdem jest Polana „Karpielówka”, którą w 1811 kupił nasz praprzodek – mówił Jan Karpiel Bułecka – Rozmnożyliśmy się strasznie. A efektem rozmnożenia jest zubożenie. Co ciekawe, w rodzinach bogaczy o muzykę trudno. U nas natomiast zawsze był czas na muzykę.

Ojciec Jana, Bolesław kupił w latach 60. magnetofon Melodia. I nagrał najsłynniejszych wówczas muzykantów, m.in. Władysława Obrochtę czy Stanisława Chotarskiego. Wśród nagranych był także Andrzej Karpiel „Susy”, urodzony w 1886 r., który „znał absolutnie wszystkie melodie”.

Usłyszeliśmy o historię ewolucji rodu Karpieli, ale w opowieści Jana Karpiela Bułecki nie zabrakło też ważnego tła – muzyki Podhala, z jej najlepszymi reprezentantami i historią zmian samych nut. Niektóre z nich – np. wierchowe – różnią się między sobą niuansami, dlatego często były mylone i mieszane przez niektórych prymistów, łączących początek jednej „nuty” z częścią drugiej. Bułecka mówił też o zmieniającej się świadomości muzycznej, wynikającej z braku osłuchania z góralskimi melodiami i „zanieczyszczenia” wszechobecnym, niezróżnicowanym dźwiękiem.

- Dawno to było całkiem inaczej z tym śpiewem, bo śpiewało się na każdym kroku. I śpiewał każdy, młody i stary. Góral, jak mu było wesoło, jak mu było smutno – śpiewał. Śpiewano przy różnych pracach i przy pasieniu owiec. Przepięknie to było! Dzisiaj śpiewu nie ma. Ale dziś, jakby ktoś zaśpiewał w górach na halach, to by musiał mandat zapłacić, bo się boją, że od tego śpiewu niedźwiedzie zemrą na zawał serca – mówił członek rodu Karpieli.

Na przywoływanej dziś płycie “Muzyka Źródeł – Ród Karpieli” możemy usłyszeć także opowieści Bolesława Karpiela – ojca Jana. Zawarto na niej także „krótki leksykon podhalańskich nut”. A któż lepiej wyjaśni czym są nuty wierchowe, ozwodne czy krzesane, jak nie przedstawiciel najsłynniejszego rodu Skalnego Podhala?

W Źródłach Magdalena Tejchma zapraszała także na koncert online: Kayhan Kalhor pamięci Mohammeda Rezy Shajariana, jednego z najznamienitszych głosów Persji.

***

tytuł audycji: Źródła

Prowadziła: Magdalena Tejchma

Data  emisji: 23.03.2021

Godzina emisji: 15.15

mg

- Podręcznik do nauki muzyki góralskiej „Muzyka Skalnego Podhala” to owoc mojej trzydziestoletniej pracy badawczej i pedagogicznej – mówił autor, Krzysztof Trebunia-Tutka. – Wydawnictwo obejmuje cały repertuar uznawany za tradycyjny, grywany przez góralskich skrzypków.

Repertuar ten był tworzony był przez setki lat, skrystalizował się pod koniec wieku XIX. Krzysztof Trebunia-Tutka miał możliwość poznać wiele nut od grających je mistrzów, a także usłyszeć historie melodii.

- Odnoszę się z szacunkiem do pięknej tradycji nazywania poszczególnych melodii nazwiskami ważnych dla kultury góralskiej postaci, które daną melodię traktowali jako swoją ulubioną. To nie tylko muzykanci, ale też zbójnicy, przewodnicy, kurierzy tatrzańscy. Wśród nich byli także nie-górale, którzy sztukę góralską wynosili do rangi sztuki narodowej, jak choćby Karol Szymanowski czy Kazimierz Przerwa-Tetmajer – zaznaczał nasz rozmówca.

Krzysztof Trebunia-Tutka ograniczył się do tematów muzycznych ze ścisłego Skalnego Podhala – historycznego regionu Górali Tatrzańskich i Zakopiańskich – by jak najdokładniej przedstawić kulturę muzyczną i najbardziej klasyczny repertuar, uznawany dziś za tradycyjny. Jak wskazuje autor, podręcznik nie jest monografią muzyki góralskiej, ale w trzech tomach udało się napisać o historii muzyki góralskiej i wspomnieć muzykantów, którzy tę muzykę tworzyli. A przede wszystkim zanotować partie prymu, sekundu i basowania!

- Wiadomo, że górale grają dziś melodie z całych Karpat, z Bałkanów. Ale przyszedł czas, by uporządkować materiał tradycyjny. Dawne nuty, sposób ich interpretacji, by góralski styl nie rozmył się w muzyce współczesnej, która jest ciekawa, dostarcza inspiracji. Jednak dla mnie najważniejsza jest moja muzyka, ta, której słuchałem codziennie w domu rodzinnym.

A w domu rodzinnym Trebuniów-Tutków muzyka brzmiała od rana do nocy. Do ojca Krzysztofa – Władysława – jednego z najwybitniejszych prymistów przychodzili koledzy, by wspólnie pomuzykować i o muzyce porozmawiać. Wyrastanie wśród góralskich nut i emocji towarzyszących spotkaniom muzyków, pozwoliło Krzysztofowi Trebuni-Tutce na bardzo wnikliwe i szerokie podejście do tematu kultury muzycznej Podhala.

Autor przedstawia nuty skategoryzowane w 10 grup melodii podhalańskich. M.in. wierchowe, sabałowe, krzesane, zielone, na pastorałkach kończąc. Integralną częścią podręcznika „Muzyka Skalnego Podhala” są nagrania. Trebunia-Tutka z każdej grupy melodii wybrał te najbardziej typowe, by dobrze oddać charakter nut, wszystkie dostępne są na stronie internetowej Polskiego Wydawnictwa Muzycznego. Na 3 tomy podręcznika składają się: Garść teorii – zapis historii muzyki góralskiej, jej podstawowych cech, Zapis palcowy – rysunki zapisu palcowego, z legendą i Zapis nutowy oraz nagrania audio. Dołączony jest także słowniczek gwary, co pozwala na lepsze zrozumienie tekstów góralskich przyśpiewek.

Co warto zaznaczyć, zapis palcowy to autorski sposób zapisu Krzysztofa Trebuni-Tutki, pozwalający jego uczniom notować motywy muzyczne, warianty i podstawowe ozdobniki w melodii. Zapis zawiera również etapy trudności, dzięki czemu uczeń może próbować swoich sił na każdym poziomie nauki.

- Mam wydany 90 lat temu zbiór góralskich melodii Stanisława Mierczyńskiego. To mała partytura: prym, sekund i bas. To był mój pierwszy zbiór dobrze zanotowanych melodii góralskich. Do dziś nie ukazał się lepszy. Mam nadzieję, że trzytomowy podręcznik zapełni tę lukę. Chcę pokazać, że muzyka góralska warta jest tego, by dogłębnie ją poznać – mówił Krzysztof Trebunia-Tutka.

Krzysztof Trebunia-Tutka i Jan Trebunia-Tutka na Festiwalu Zbliżenia Kultur 2016, Łochów.

W drugiej części audycji fragment koncertu 3MA Nowa Tradycja 2018 niezwykłego tria muzycznego, które tworzyli: Ballaké Sissoko (kora), Driss El Maloumi (lutnia oud) oraz Rajery (valiha) (Mali, Madagaskar i Maroko). 

***

Tytuł audycji: Źródła

Prowadził: Kuba Borysiak

Gość: Krzysztof Trebunia-Tutka

Data emisji: 26.04.2021

Godzina emisji: 15.15

mat. pras./mg