5 września 1869 roku rozpoczęła się budowa zamku Neuschwanstein.

Jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków świata i zarazem jedna z najchętniej odwiedzanych atrakcji turystycznych Niemiec powstał jako spełnienie zachcianki jednego człowieka – Ludwika II Wittelsbacha.

Ekscentryczny król Bawarii (panował w latach 1864-1886) zasłynął jako budowniczy bajkowych zamków, z których najsłynniejszy był właśnie "Nowy łabędzi kamień", bo tak można tłumaczyć nazwę Neuschwanstein. Poza tą budowlą powstały jeszcze dwa podobne pałace, trzeci pozostał w sferze planów. Król, który zyskał sobie przydomek "Szalony" osobiście doglądał budowy. 

- Ludwik II wtrącał się w każdy szczegół budowy. Jeśli mu się coś nie podobało, żądał nowych rysunków. Był grymaśny – mówił gość audycji z 1997 roku.

Budynek był hołdem dla romantycznej wizji niemieckiego średniowiecza, która fascynowała Ludwika. To też skutek inspiracji Ludwika dziełami jego słynnego protegowanego – Ryszarda Wagnera.

Szalony Król zamieszkał na krótko w niedokończonym jeszcze zamku. Faraoniczny projekt pochłaniał gigantyczne koszty, co stało się jedną z przyczyn zamachu stanu, wskutek którego Ludwik musiał abdykować.

Zamek zainspirował Walta Disneya, który wzorował na nim obecny w każdym Disneylandzie oraz w logo wytwórni Zamek Śpiącej Królewny.

W bajkowym budynku jest też polski akcent. Jaki? Posłuchaj w audycji z cyklu "Szkiełko i oko".

bm

108 lat temu, 5 września 1915 roku zmarł Stanisław Witkiewicz, malarz, pisarz, krytyk i teoretyk sztuki, twórca stylu zakopiańskiego w architekturze.

Przez malarstwo do pisarstwa

Rodzina Witkiewiczów uczestniczyła w Powstaniu Styczniowym, co wpłynęło na późniejsze życie Stanisława, który urodził się 8 maja 1851 roku w Poszawszu na Żmudzi.

W 1869 roku rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, które następnie kontynuował w Monachium. Przez swoją sztukę starał się jak najbardziej pomóc narodowi przetrwać zniewolenie pod zaborami. W malarstwie często korzystał z historycznych inspiracji, w tym Powstania Styczniowego.

W latach 80. XIX wieku, kiedy ugruntował swoją renomę malarza, zadebiutował na łamach czasopisma "Wędrowiec" tekstami o malarstwie naturalistycznym. Szybko został uznany również jako wybitny krytyk sztuki.

Zafascynowany górami

Stanisław Witkiewicz fascynował się kulturą ludową, co szczególnie objawiło się w jego działalności w Zakopanem. Przyjechał do niego za radą lekarzy, którzy zalecili pobyt w górach jako sposób na walkę z gruźlicą. Oczarowany przyrodą Tatr i kulturą Podhalan postanowił zostać na dłużej.

W 1890 roku osiadł na stałe w Zakopanem. Wtedy szczególnie rozwinął się jako pisarz, który popularyzował dawne zwyczaje góralskie. W 1891 roku opublikował zbiór opowieści o dawnych Tatrach oraz na poły legendarnych zbójnikach, zatytułowany "Na przełęczy".

Twórca stylu zakopiańskiego

Stanisław Witkiewicz w Zakopanem zainteresował się architekturą podhalańską. Podjął wówczas próbę stworzenia tzw. stylu narodowego na podstawie zakopiańskiego budownictwa. Witkiewicz doszukiwał się w góralskiej sztuce elementów charakterystycznych dla dawnej kultury polskiego ludu.

– Trzeba pamiętać, że te lata w architekturze europejskiej charakteryzowały się zmęczeniem stylami historycznymi, a rozpowszechnienie się świadomości narodowej sprzyjało rozpowszechnianiu się form narodowych w architekturze. Witkiewicz uważał, że formy stylu zakopiańskiego były kiedyś w całej Polsce i zostały wyparte w ciągu stuleci, ale przechowały się w tym zakopiańskim zaścianku. Oczywiście były to poglądy utopijne – mówił historyk sztuki prof. Andrzej Kazimierz Olszewski w audycji Polskiego Radia z 1985 roku.

Pierwszym budynkiem zaprojektowanym przez Witkiewicza w stylu zakopiańskim była wzniesiona w 1893 roku willa Koliba. W ślad za nią podążyły następne projekty, takie jak dom pod Jedlami i kaplica na Jaszczurówce.

Witkiewicz nie miał wykształcenia architektonicznego, dlatego jedynie szkicował projekty elewacji budynków, które następnie były wdrażane przez fachowych góralskich cieśli. Uważał, że zakopiańscy artyści powinni inspirować się regionalnymi wzorami.

Styl zakopiański ostatecznie nie został uznany za narodowy. Przylgnął głównie do zakopiańskich budowli, chociaż została nawet podjęta próba przeszczepienia go do wielkomiejskiej przestrzeni na fasadzie warszawskiej kamienicy na ulicy Chmielnej 30.

Ojciec i syn

24 lutego 1885 roku urodził się jego syn, Stanisław Ignacy, znany później jako Witkacy. Ojciec samodzielnie zajął się edukacją dziecka. Uważał, że system szkolnictwa niszczy indywidualność.

– Witkiewicz ojciec skazał swojego syna niemal u kolebki na wielkość i temu celowi podporządkował cały proces wychowania. Stawiał mu niebywale wysokie zadania i cele etyczne. Na podstawie tego pojawił się między nimi konflikt na temat tego, kim ma być artysta i jakie ma obowiązki – mówił literaturoznawca, prof. Janusz Degler w audycji Doroty Gacek i Anny Lisieckiej z cyklu "Strefa słowa".

Stanisław Witkiewicz zmarł 5 września 1915 roku w Lovranie w dzisiejszej Chorwacji. W uzdrowisku bezskutecznie leczył się na gruźlicę. W tym czasie jego syn walczył na froncie I wojny światowej.

sa