150 lat temu, 13 sierpnia 1873, przyszedł na świat gen. Józef Haller, dowódca II Brygady Legionów Polskich i Armii Polskiej we Francji, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej.
28:39 Haller ku niepodległej.mp3 O postaci generała Józefa Hallera w audycji Wacława Holewińskiego z cyklu "Ku Niepodległej" mówią prof. Janusz Odziemkowski oraz dr Krzysztof Kaczmarski. (PR, 1.06.2018)
Krakowska elita
Józef Haller pochodził z zamożnej krakowskiej rodziny o niemieckich korzeniach. Protoplastą rodu był Jan Haller, który w końcu XV wieku osiedlił się w Krakowie i założył w mieście drukarnię.
Młody Józef dorastał w atmosferze patriotyzmu i wojskowych tradycji – jego ojciec brał udział w powstaniu styczniowym, a dziadek walczył w powstaniu listopadowym. Postanowił kontynuować rodzinne tradycje i po ukończeniu studiów na wiedeńskiej Akademii Technicznej wstąpił w 1895 roku do armii austro-węgierskiej. Karierę w wojsku wybrał również brat cioteczny Józefa – Stanisław Haller, który w okresie II Rzeczpospolitej był generałem.
Dowiesz się więcej z serwisu www.bitwa1920.gov.pl [Kliknij obrazek poniżej]
Józef Haller opuścił armię austro-węgierską w stopniu kapitana w 1911 roku. Zaangażował się w działalność w ruchu spółdzielczym oraz w paramilitarnych formacji strzeleckich, powstających w tym czasie w Galicji.
– Idea przygotowania młodzieży do służby wojskowej, rzucona najpierw przez socjalistów i Piłsudskiego, początkowo była traktowana z rezerwą. Kiedy okazało się, że młodzież się do nich garnie to rozmaite inne ruchy, od narodowców do ludowców, zaczęły tworzyć własne formacje – mówił prof. Janusz Odziemkowski w audycji Wacława Holewińskiego z cyklu "Ku Niepodległej".
Legiony Polskie
Po wybuchu I wojny światowej Haller był jednym z organizatorów formowanego we Lwowie Legionu Wschodniego, który jednak został rozwiązany przed wzięciem udziału w walce. Część jego żołnierzy razem z Józefem Hallerem, który został awansowany na pułkownika, przeszła do utworzonych pod koniec 1914 roku Legionów Polskich i weszła w skład powołanej w połowie 1915 roku II Brygady Legionów.
105 lat temu powstała I Brygada Legionów Polskich
– Haller w Legionach zyskał miano solidnego dowódcy, ale w społeczeństwie nie był znany. Był jednym z wielu legionistów. Jeżeli o kimś mówiono w kontekście Legionów, to o Piłsudskim, uważając go za dowódcę Legionów, co zresztą nie było prawdą – powiedział prof. Janusz Odziemkowski w audycji Polskiego Radia z 2018 roku.
Józef Haller wsławił się jesienią 1914 i zimą 1915 roku podczas walk w Karpatach Wschodnich. Legioniści w korpusie generała Pflanzera-Baltina wsparli obronę granicy węgierskiej przed rosyjską ofensywą. Kariera Hallera została zatrzymana przez wypadek samochodowy, któremu uległ w maju 1915 roku. Powrót do zdrowia trwał rok. Powrócił do służby latem 1916 roku i został mianowany dowódcą II Brygady Legionów Polskich.
Po kryzysie przysięgowym 1917 roku znalazł się grupie legionistów, która ślubowała wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier i wraz ze swoimi żołnierzami kontynuował służbę w Polskim Korpusie Posiłkowym.
Zmiana stron
Józef Haller wypowiedział jednak posłuszeństwo Austro-Węgrom, kiedy na jaw wyszły postanowienia traktatu brzeskiego, w którym państwa centralne zobowiązywały się oddać należącą do Królestwa Polskiego ziemię chełmską Ukraińskiej Republice Ludowej. W nocy z 15 na 16 lutego 1918 pod Rarańczą legioniści pod dowództwem Józefa Hallera przebili się przez front austriacko-rosyjski w celu połączenia z oddziałami polskimi tworzonymi w Rosji.
– Polacy byli oburzeni, właściwie skończyła się opcja austro-polska. Haller ze swoją brygadą doskonale wszedł w te nastroje społeczne i dzięki temu stał się jednym z najpopularniejszych dowódców. Mówiono, że on i jego żołnierze z bronią w ręku zaprotestowali przeciwko temu kolejnemu rozbiorowi Polski – mówił prof. Janusz Odziemkowski w audycji Polskiego Radia z 2018 roku.
Józef Haller objął dowództwo nad operującym w Rosji II Korpusem Polskim i stawił czoło niemieckim wojskom w bitwie pod Kaniowem 11 maja 1918 roku. Starcie zakończyło się porażką, ale Józef Haller zdołał jednak wyjść z okrążenia razem z częścią żołnierzy.
Dowódca Błękitnej Armii
– Haller pod pseudonimem przemykał się przez ogromny kraj ogarnięty rewoltą. Nawiązał kontakt z działaczami polskimi i w Moskwie, tuż pod bokiem bolszewików, zawiązał porozumienie o współpracy i tworzył komisję wojskową. Dopiero potem trafił do zajętego przez Brytyjczyków Murmańska, w którym powstawał polski legion – powiedział prof. Janusz Odziemkowski.
Armia Polska we Francji - dzieło polskich emigrantów
Józef Haller z Murmańska wyruszył do Francji, w której powstawała Armia Polska. Po dotarciu do Paryża latem 1918 roku wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego, który był reprezentował przyszłe polskie państwo na arenie międzynarodowej. 4 października 1918 roku generał Józef Haller został wodzem tworzonej u boku państw Ententy Armii Polskiej we Francji.
Wojsko pod dowództwem Józefa Hallera w kwietniu 1919 roku przybyła do Polski. Dobrze wyposażona jednostka wzięła udział w wojnie o Galicję z Ukraińcami i przeważyła szalę zwycięstwa na polską stronę.
– Błękitna Armia dała możliwość skoncentrowania większych sił przeciwko Ukraińcom i zduszeniu tej wojny zanim dojdzie do rozprawy z bolszewikami na północy – mówił prof. Janusz Odziemkowski w audycji z cyklu "Ku Niepodległej". – Gdyby ta armia nie przybyła, nie mielibyśmy w kwietniu 1919 roku wyprawy na Wilno, ponieważ te siły by musiały pójść na front ukraiński.
Zimą 1920 roku armia generała Hallera wzięła udział w pokojowym przejęciu Pomorza, przyznanego Polsce na mocy postanowień traktatu wersalskiego.
Wczasy nad Bałtykiem? Podziękuj Hallerowi
W niepodległej Polsce
Generał Józef Haller odegrał również istotną rolę podczas bitwy warszawskiej 1920 roku. W lipcu został Generalnym Inspektorem Armii Ochotniczej. Mobilizacja społeczeństwa polskiego okazała się ogromna, szybko zgłosiło się aż sto tysięcy ochotników. W sierpniu generał Haller wziął udział w bitwie warszawskiej jako dowódca Frontu Północnego.
Józef Haller w okresie dwudziestolecia międzywojennego odgrywał dużą rolę. Był posłem na Sejm z ramienia Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, a po zamachu majowym w ramach chadeckiego Frontu Morges, a następnie Stronnictwa Pracy, współtworzył opozycję wobec rządów piłsudczyków.
Na emigracji
Józef Haller we wrześniu 1939 roku zdołał przekroczyć granicę z Rumunią i przez Jugosławię ewakuował się do Francji. Wszedł w skład emigracyjnego rządu Władysława Sikorskiego jako minister bez teki oraz pozostawał w służbie czynnej do dyspozycji Naczelnego Wodza.
Po ewakuacji rządu do Wielkiej Brytanii pełnił stanowisko ministra edukacji. Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Był częstym gościem Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
sa
