Dariusz Kosiński w książce "Grotowski. Profanacje" pisał o gorzkim paradoksie, polegającym na tym, że dzieło człowieka tak lubiącego igrać niebezpiecznie z innymi, zamieniło się w kaplicę grobową, do której wyznawcy wchodzą w ciszy, by ucałować świętą podłogę. W rozmowie z Moniką Pilch autor zachęcał do szukania pęknięć w "pomniku" Grotowskiego. Te zdają się widzieć studenci Kosińskiego.

Eugenio Barba. Włoski uczeń Grotowskiego >>>

Zapraszamy również do wysłuchania rozmowy z 2013 roku o książce "Teksty zebrane" poświęconej Jerzemu Grotowskiemu. Ze zgromadzonych w tej publikacji tekstów wyłania się oblicze twórcy stale poszukującego, polityka, filozofa, a przede wszystkim wielkiego maga teatru.

Wśród nagrań Radiów Wolności natomiast odnajdziemy fragmenty oraz omówienie wykładu inauguracyjnego wygłoszonego w Théâtre Bouffes du Nord przez Jerzego Grotowskiego mianowanego profesorem Collège de France. A w 1999 roku o Jerzym Grotowskim opowiadali znakomici krytycy literaccy: Jan Błoński i Ludwik Flaszen.

jp/bch

Dzieciństwo spędził w Przemyślu. Po wybuchu II wojny światowej, ojcu jako żołnierzowi, udało się przedostać przez Węgry do Wielkiej Brytanii. Po zakończeniu wojny rodziny nie udało się scalić. Grotowski utrzymał z ojcem jedynie kontakt korespondencyjny.

Studia

W 1955 roku ukończył studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie. Następnie wyjechał do Mokswy, gdzie studiował reżyserię w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. W 1957 roku jako reżyser wystawił swoją pierwszą sztukę w Teatrze Starym im. Heleny Modrzejewskiej.

Teatr Laboratorium

Po koniec lat 50., Grotowski został dyrektorem Teatru 13. Rzędów w Opolu. Wkrótce zmienił jego nazwę na Teatr Laboratorium 13. Rzędów. Wystawiał tam głównie klasyczne sztuki znanych dramatopisarzy, m.in. Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Właśnie wtedy bardziej zainteresował się grą aktorską. W 1965 roku przeniósł teatr do Wrocławia, któremu nadał nazwę Teatru Laboratorium.

Teatr ubogi

Od tego momentu właściwie zajął się już tylko prowadzeniem gry aktorów. Opublikował wtedy artykuł pt. "Ku teatrowi ubogiemu", który stał się jedną z najważniejszych manifestacji artystycznych teatru XX wieku. Postulował skupienie się wyłącznie na grze aktorskiej oraz na relacji aktor-widz. Optował za porzuceniem bogatych dekoracji czy przejmującej muzyki w inscenizacjach. Według niego aktor miał być nie tylko elementem przedstawienia, ale podmiotem, na którym miała skupiać się cała uwaga widza. W tym celu zamienił teatr w laboratorium, w którym badał poszczególne etapy procesu twórczego aktora.

- Aktor może oznaczać człowieka, który reprezentuje sobą pewną rolę, który przedstawia lub przeżywa pewną postać, innym słowem gra kogoś - tłumaczył Jerzy Grotowski w audycji "Laboratotium Grotowskiego" z 1980 roku. - Inna możliwość to aktor, który oznacza człowieka działającego, który dąży do tego, żeby grać mniej niż jak się gra w życiu i który pociąga innych do najprostszych działań, graniczących z czymś dziecięcym.

Według Grotowskiego teatr to nie tylko budynek i zespół aktorów odtwarzających swoje role. Jakie funkcje spełnia teatr? Posłuchaj audycji "Laboratorium Grotowskiego".

Innowator

Teatr Laboratorium światową sławę zawdzięcza przełomowym osiągnięciom w dziedzinie sztuki aktorskiej i odkrywczym inscenizacjom wielkiej klasyki, m.in. dzięki głośnym spektaklom "Akropolis", "Książę Niezłomny" oraz "Apokalipsis cum figuris". "Książę Niezłomny" zachwycił krytyków. Doprowadził w nim teatr pod względem technicznym i aktorskim do najwyższej perfekcji.

- Teatrolodzy na świecie kojarzą Polskę przede wszystkim z Grotowskim. Dla nich Grotowski jest do dziś żywy - twierdził redaktor Andrzej Matul w audycji "Sezon na Dwójkę".

- "Książę Niezłomny" pomimo czegoś ubogiego, ukrywał w sobie skomplikowaną konstrukcję. Grotowski sparafrazował tekst według dramatu Calderona  – mówiła prof. Maria Prusak w audycji "Encyklopedia teatru polskiego".

Metoda gry aktorskiej

- Wybrać sztukę autora, to nie znaczy wybrać jego poglądy. Grotowski odważnie przerabiał dramaty, które wziął na swój warsztat - powiedziała profesor Barbarą Osterloff w audycji "Sezon na Dwójkę". - Za tymi zmianami szła tytaniczna praca i wiedza samego Grotowskiego jako reżysera. Bardzo wiele wymagał od swoich aktorów. Z jednym aktorem potrafił pracować godzinami dzień w dzień. Wprowadził do teatrologii pojęcie "aktu całkowitego".

Charakterystyczne dla twórczości Grotowskiego było zapraszenie widzów na scenę, by wspólnie z aktorami wzięli udział w przedstawieniu. Jednak obserwując zmieszanie widzów, zrezygnował z takiego zabiegu.

- Rola Grotowskiego polegała na bardzo powolnym czekaniu na to, co my zaproponujemy. Nie mówił jako pierwszy, jak mamy grać. Zostawiał nam wolną rękę. Czasem akceptował naszą grę dopiero po ośmiu godzinach bezustannych prób – wspominał jeden z aktorów Grotowskiego Ryszard Cieśla w audycji "Sezon na Dwójkę".

Parateatr

Pod koniec lat 70. Grotowski zaprzestał wystawiania sztuk. Zajął się badaniem związków teatru z psychologią, antropologią i religią. Prowadzonym przez siebie badaniom nadał nazwę Parateatru. Ich rezultat miał doprowadzić do zaangażowania widzów w proces powstania kultury. W tym celu organizował specjalne warsztaty, na których oprócz przekazywania uczestnikom wiedzy z zakresu sztuki, zajmował się pewną formą psychoterapii. Zajęcia odniosły sukces nie tylko w Polsce, ale również poza jej granicami.

Emigracja

Wprowadzenie stanu wojennego w 1981 roku zastało go za granicą. Wtedy zdecydował, że nie wróci do Polski. W latach 80. przeprowadził cykl warsztatów w Stanach Zjednoczonych. W tym czasie zainteresował się tzw. technikami rytualnymi pochodzącymi z różnych rdzennych religii, które postanowił wpleść w swoje dramaty. Badania nad nimi kontynuował od 1985 roku w swojej posiadłości we włoskiej miejscowości Pontendra. Od tego momentu krytyka coraz częściej zaczęła go oskarżać o popadanie w szamanizm.

W ciągu swojego życia, Grotowski został uhonorowany wieloma nagrodami i odznaczeniami na całym świecie. W 1997 roku został profesorem w utworzonej specjalnie dla niego katedrze Antropologii Teatru w College de France. W ostatnich latach życia został pedagogiem pomagającym wkroczyć na scenę młodym twórcom teatralnym. Zmarł 14 stycznia 1999 w swoim domu z Pontederze.

seb