Posłuchaj wspomnień Józefa Czapskiego o misji poszukiwania w latach 1941-1942 zaginionych polskich żołnierzy i oficerów.

Józef Czapski wiosną 1940 roku, ze względu na niemieckie pochodzenie, został przeniesiony z ostatnią grupą Polaków z obozu w Starobielsku do obozu w Pawliszczew Borze, a następnie do obozu jenieckiego NKWD w Griazowcu pod Wołogdą, na dalekiej północy ZSRR. Przebywając w tych obozach, miał pozwolenie na prowadzenie korespondencji z rodziną w Polsce. Wkrótce zaczął otrzymywać listy również od znajomych, którzy pytali, co się dzieje z ich bliskimi – oficerami, którzy zostali wcześniej wywiezieni ze Starobielska.

- Nikt nie potrafił odpowiedzieć na te pytania. Wtedy miałem teorię, że jeńców morduje się w okresie największego nasilenia rewolucji. Miałem sakralne przekonanie, że jeńców się nie zabija – mówił Józef Czapski w wywiadzie z 1985 roku dla Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. 

Po zwolnieniu z obozu w 1941 roku na mocy układu Sikorski - Majski dołączył do armii generała Władysława Andersa w miejscowości Tockoje. Czapski zauważył wtedy, że wciąż brakuje wielu oficerów, z którymi był w obozie w Starobielsku. W obozie armii Andersa w Tockoje zajmował się przyjmowaniem do wojska napływających z całego ZSRR polskich żołnierzy.

Katyń - zobacz serwis historyczny

- Pytałem się ich, czy mają informacje o polskich oficerach ze Starobielska, ale nikt nic nie wiedział. To się stało niesłychanie dziwne i niepokojące, że nikt nie wie o ich losach – dodał Józef Czapski.

Czapski napisał wtedy list do generała Andersa, którego znał jeszcze sprzed wojny. Zadeklarował, że jest do jego dyspozycji. W tym liście przypomniał o tym, że w 1919 roku udał się do Rosji szukać zaginionych w czasie rewolucji polskich żołnierzy. Wykazał tym samym, że ma doświadczenie w prowadzeniu takich poszukiwań.

W odpowiedzi Anders mianował Czapskiego szefem Biura Poszukiwań Zaginionych Oficerów. Na rozkaz generała Czapski udał się do Moskwy, by znaleźć więcej informacji.

- Liczyłem na to, że przyjmie mnie Stalin lub Beria. Przecież byliśmy Polakami, którzy walczą przeciwko Hitlerowi, przymykając oczy na to, co się dzieje w Rosji radzieckiej – wyjaśniał Józef Czapski. 

W Moskwie Czapskiemu nie udało się spotkać z najwyższymi przedstawicielami władz ZSRS. Spędził tam kilka tygodni, walcząc z niechęcią władz do udzielania informacji na temat losu "zaginionych" polskich oficerów. Wojskowi i oficerowie NKWD twierdzili, że nie są w stanie mu pomóc lub nie mają takiej wiedzy. Niektórzy z nich utrzymywali, że mogą udzielić takich informacji, jednak najpierw muszą przejrzeć dokumenty, po czym już się nie odzywali. W odpowiedzi na prośbę o spotkanie z Berią lub Stalinem usłyszał, że nie rozmawiają oni z żołnierzami o stopniu niższym niż generał.

- Dwadzieścia lat po rewolucji zupełnie nie wyobrażałem sobie tego, żeby ci wszyscy ludzie mieli zostać zlikwidowani. Nikt w to nie wierzył, poza Andersem, który był przekonany, że wszystko jest możliwe – mówił Józef Czapski.

W 1942 roku Czapski spotkał się w Moskwie z gen. Władysławem Andersem, któremu przekazał, że nie trafił na żaden ślad zaginionych oficerów. Generał miał wtedy powiedzieć, że jest przekonany o tym, że ci ludzie nie żyją i że traktuje ich jako kolegów, którzy zginęli w bitwie.

Czapski o odkryciu przez Niemców w 1943 roku zbiorowych grobów w Katyniu dowiedział się, kiedy przebywał wraz z armią Andersa w Iranie.

- Dla mnie to było potwierdzenie przypuszczeń Andersa. Dla ludzi to był szok – przyznawał po latach Józef Czapski. - Dopiero wtedy w pełni zrozumiałem, że ci ludzie zginęli. Informacje umyślne podsuwane przez NKWD o tym, gdzie mogą znajdować się oficerowie, lub wiadomości przynoszone przez innych Polaków, to wszystko była fikcja. Ci ludzie już od dawna nie żyli - dodał. 

Katyń, Charków, Miednoje, Bykownia...

Wiosną 1940 roku, na polityczne zlecenie ścisłego kierownictwa Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), NKWD zamordowała ponad 20 tys. Polaków. Na mocy rozkazu Stalina w lesie katyńskim zginęło ponad 4 tys. osób, w Charkowie - 3,8 tys., w Miednoje - 6 tys., w łagrach zaś na terenach zajętych przez ZSRS - ponad 7 tys.

Jeńcy byli zabijani strzałem w tył głowy, ciała zakopano w masowych grobach. Eksterminacja oficerów, urzędników, literatów, matematyków, księży, policjantów, pograniczników, lekarzy, adwokatów, inżynierów, poetów, naukowców była częścią planu wyniszczenia polskiej inteligencji. Miało to ułatwić komunistom indoktrynację polskiego społeczeństwa, która była elementem budowy socjalistycznego świata.

Zbrodnia ukrywana przez Związek Sowiecki ujrzała światło dzienne w 1943 roku, ale dopiero w latach 90. XX wieku Rosjanie przyznali się do politycznej odpowiedzialności za dokonanie tego makabrycznego mordu. Mimo to władze w Moskwie do tej pory nie chcą uznać zabicia 20 tys. Polaków za ludobójstwo.

seb/im

Po sowieckiej agresji na Polskę 17 września 1939 r., w niewoli sowieckiej znalazło się około 250 tys. polskich jeńców, w tym ponad 10 tys. oficerów, którzy trafili do sieci obozów utworzonych przez szefa NKWD Ławrientija Berię. Wiosną 1940 r. funkcjonariusze NKWD - wykonując uchwałę Józefa Stalina i jego politbiura z 5 marca 1940 r. - zamordowali ok. 22 tys. polskich obywateli przetrzymywanych w obozach i więzieniach na terenie Związku Sowieckiego.
Wśród zamordowanych była elita przedwojennej Polski: oficerowie Wojska Polskiego, policjanci i oficerowie rezerwy: urzędnicy, lekarze, profesorowie, prawnicy, nauczyciele, inżynierowie, duchowni, literaci, kupcy, działacze społeczni.

- To była elita II RP. W zbrodni ludobójstwa Józefowi Stalinowi o to chodziło, żeby wymordować elitę państwa polskiego. W momencie dokonywania mordu państwa polskiego miało nie być. Adolf Hitler ze Stalinem podzielili się terytorium Polski. Nikt jeszcze wtedy nie przypuszczał, że dojdzie do wojny pomiędzy  sojusznikami. Mord na polskich oficerach był w imię tego, że Polski miało już nie być - podkreślił Piotr Dmitrowicz.

W hołdzie ofiarom Zbrodni Katyńskiej ulicami Warszawy przejdzie w niedzielę XII Katyński Marsz Cieni. Jak Zbrodnia Katyńska była przedstawiana w PRL? Również o tym w nagraniu audycji.

Gospodarzem audycji był Robert Tekieli

Data emisji: 7.04

Godzina emisji: 8.35

PR24