"Dalej, być ruchem w ruchu" – pisał Edward Stachura. Zmarł w 1979 roku w wieku zaledwie 42 lat. Lata 80. to czas tzw. stachuromanii – niebywałej popularności wierszy, prozy i piosenek pisarza. Ta popularność była związana m.in. z publikacją pięciotomowego wydania "Dzieł" Stachury i filmem "Wszystko jest poezją" Andrzeja Brzozowskiego, w następnych latach umacniały ją piosenki Edwarda Stachury w wykonaniu zespołu Stare Dobre Małżeństwo, a także "Msza wędrującego", prezentowana przez Annę Chodakowską. Były i odbywają się nadal Stachuriady.

Edward Stachura. Niezapomniany kaskader>>>

Jak zwrócił uwagę Jakub Beczek, w latach 80., które były czasem komunistycznych represji, poezja Edwarda Stachury dawała poczucie wolności wewnętrznej. - Wolność była jedną z podstawowych idei Stachury. To bycie wolnym, to istnienie poza systemem, poza regułami. Nie tyle oznaczało to jakiś konkretny system polityczny, co po prostu bycie wolnym tak kosmicznie.

– Lata 80. to była szarzyzna, beznadzieja. I nagle pojawił się Stachura ze swoją twórczością – radosną, mimo tego finału. Radosną i bliską życia. To życie Stachura pompował tą swoją poezją i literaturą, dlatego myślę, że gdy młodzi ludzie natknęli się na jego twórczość, to po prostu odetchnęli. Wynieśli z tego doświadczenia pełne płuca poezji.

Czytaj też:

• Edward Stachura - żył tak, jak pisał
• Jakub Beczek: to jest Stachury portret wielokrotny

Stachurę dziś możemy poznać m.in. przez niedawno wydany tom "Cała jaskrawość i inne utwory", będący wyborem jego wierszy, poematów, piosenek i prozy. Jak wyjaśnił Jakub Beczek, współautor opracowania, Stachura jest poetą, którego poezja "nie stoi w miejscu". - To pisarz w pewnej ewolucji. Nie jest zamknięty na jakiś określony styl czy ulubiony gatunek. Jest poszukujący.

– Ruch jest u Stachury poszukiwaniem – dodał gość audycji. – Poszukiwaniem pomysłu na siebie, na świat; na to fundamentalne, odwieczne pytanie "jak żyć?". Stachura odkrywał jakieś prawdy, za chwilę szukał czegoś nowego, rozwijał się. Jego finał, dojście do kresu, też jest wpisane w ten piękny życiorys i rozwijającą się twórczość.

***

Tytuł audycji: Strefa literatury

Prowadziła: Dorota Gacek

Goście: Jakub Beczek i Monika Stachura (autorzy opracowania "Cała jaskrawość i inne utwory")

Data emisji: 1.10.2021

Godzina emisji: 21.30

am

Tadeusz Różewicz. Zobacz serwis specjalny

Jakiego Tadeusza Różewicza poznajemy w wydanym właśnie tomie "Wiersze odzyskane"? O książce opowiedzieli w audycji Przemysław Dakowicz – poeta, historyk literatury, który te wiersze zebrał, ułożył i opatrzył posłowiem, oraz Joanna Mueller – poetka, krytyczka, redaktorka tomu.

"Co odsłaniają »Wiersze odzyskane«? Przede wszystkim człowieka. Człowieka piszącego wiersze" – to słowa Przemysława Dakowicza z posłowia do tego zbioru.

W książce zebrano wiersze kilkunastoletniego gimnazjalisty z Radomska, drukowane przed wojną w prasie, a także wiersze publikowane po 1945 roku, które weszły później, czasami po znaczących przeróbkach, do tomów Różewicza. W nowym zbiorze możemy przeczytać obie wersje takich wierszy. Są też utwory, które znamy tylko z publikacji w czasopismach, np. we wrocławskiej "Odrze".

Odkrywanie Różewicza

Joanna Mueller powiedziała, że ta książka jest wielobarwną niespodzianką. - Tutaj różnorodność Różewicza wynika z chronologicznego układu tych wierszy wygrzebanych, gdzieś tam wynalezionych, to była bardzo skrzętna praca Przemka Dakowicza. Dzięki tej chronologii mamy obok siebie wiersze zupełnie inne stylistycznie, tematycznie, zdumiewa nas to, że napisał je ten sam człowiek w mniej więcej tym samym czasie.

Przemysław Dakowicz podkreślił, że znamy wiele twarzy Różewicza z książek już wcześniej opublikowanych. Redaktorka tomu stwierdziła, że te początkowe wiersze poety to poezja religijna, żarliwa. - Inaczej się patrzy na Różewicza, on później przez całe życie wracał do tematu swojej wiary, niewiary. Widzimy w tym młodym gimnazjaliście pazur społecznikowski, do końca lat 40. szuka stylistycznie, jest trochę wierszy podobnych do tonizmu Czechowicza, pobrzmiewających wizyjnością Przybosiową. 

Zaznaczyła również, że już po wojnie widać "wiersz Różewiczowski", wymyślony przez niego czwarty system wersyfikacyjny. 

Cztery debiuty Różewicza

Przemysław Dakowicz stwierdził, że Różewicz debiutował cztery razy. - Każdy debiut był jakimś krokiem w stronę dojrzałości. Najpierw mamy pierwsze próby poetyckie, później debiutuje po raz wtóry w partyzantce, pisze teksty do gazetki, które potem w 1944 roku zostały zebrane w książkę "Echa leśne". Trzeci debiut to rok 1946, cieniuteńka książeczka "W łyżce wody", z podtytułem "Satyry". Z Częstochowy Różewicz wyrusza do Krakowa i tam debiutuje po raz czwarty, wydając tom "Niepokój". Myślę, że ze wszystkich jego książek żadna inna nie osadziła się tak mocno w polskiej kulturze - powiedział historyk literatury.

Dodał, że późniejszy tom różni się od pierwodruku, Różewicz wycofał pewną grupę wierszy. - Stawiam tezę, że de facto jego pierwszą dojrzałą książką jest "Czerwona rękawiczka". Poeta stopniowo dojrzewa w pewnym sensie wstecz, poprzez wybory wierszy również kształtuje własny obraz jako twórcy. Przed wojną nie był dojrzałym poetą, lecz młodzieńcem. Czesław Miłosz był w podobnej sytuacji, przez dziesięciolecia nie godził się na druk "Trzech zim", swojego debiutanckiego tomu. Zatem w pierwszej części "Wierszy odzyskanych" są teksty, których sam Różewicz nie zdecydował się opublikować, o których wypowiadał się krytycznie - zaznaczył gość Dwójki.

***

Tytuł audycji: Strefa literatury

Prowadziła: Dorota Gacek

Goście: Przemysław Dakowicz (poeta, historyk literatury), Joanna Mueller (poetka, krytyczka)

Data emisji: 8.10.2021

Godzina emisji: 21.30

mo