"Europę tworzą kawiarnie, cafés. Rozciągają się od ulubionej kawiarni Pessoi w Lizbonie do cafés bandytów Izaaka Babla w Odessie. Rozciągają się od kawiarni kopenhaskich, które mijał Kierkegaard podczas swoich skupionych przechadzek, aż po obrzeża Palermo. Wystarczy naszkicować mapę kawiarni, żeby uzyskać zasadnicze wyznaczniki idei Europy". (George Steiner)

Państwowy Instytut Wydawniczy wyszedł z nową inicjatywą kulturalną, w którą zaangażowany jest również Program II PR: we wtorek, 14 września, nastąpi pierwsza odsłona cyklu spotkań literackich w bistro-księgarni Państwowego Instytutu Wydawniczego przy ul. Foksal 17. Wszystkie spotkania będą transmitowane na naszej antenie.

Dyrektor PIW-u, Rafał Skąpski, w rozmowie z Justyną Piernik opowiadał o tej interesującej inicjatywie. Podkreślił, że miejsce spotkań jest wyjątkowe: w obecnej bistro-księgarni mieściła się w latach 60. legendarna kawiarnia literacka, w której bywali między innymi Antoni Słonimski, Stanisław Jerzy Lec, Gustaw Holoubek czy Janusz Głowacki.

Bohater pierwszego spotkania, Andrzej Dobosz, przywoła dawne kawiarniane czasy. To inauguracyjne wydarzenie będzie wyjątkowo odtwarzane w Dwójce nieco później, zaś wstęp na nie zostanie ograniczony do zaproszonych gości. Jednak już na kolejne rozmowy –  o bieżących życiu literackim, o nowościach ma rynku wydawniczym – zapraszamy wszystkich zainteresowanych. Spotkania prowadził będzie Jerzy Kisielewski.

Państwowy Instytut Wydawniczy to jeden z największych i najbardziej znanych wydawców na polskim rynku. Jego rola w kształtowaniu kanonu literatury w powojennej Polsce i przez lata budowaniu zasobu bibliotek w całym kraju jest nie do przecenienia.

O początkach Państwowego Instytutu Wydawniczego i swojej pracy w charakterze redaktorów opowiadali w "Słowach po zmroku" Zofia Bartoszewska, Marian Bizan i Krystyna Nowicka.

Istotnym zadaniem, jakie postawił sobie PIW, było wydawanie polskiej klasyki. Zofia Bartoszewska wspomniała, że to PIW jako pierwszy po wojnie wydał "Trylogię" Henryka Sienkiewicza, która w owych czasach była zabroniona. Udało się ją jednak przemycić w grubym zbiorze wraz z innymi dziełami pisarza. Podobne problemy towarzyszyły wydaniom powieści Fiodora Dostojewskiego. W ramach tej samej serii polskiej klasyki wydano też kilkanaście tomów "Kronik" Bolesława Prusa, pojawiły się też po raz pierwszy "Dzieła wszystkie" Norwida, przygotowane przez Juliusza Gomulickiego. Z mniej znanych serii wydanych przez PIW nasi goście wymienili "Bibliotekę pamiętników" i "Kolekcję poezji polskiej XIX wieku".

W audycji opowiadano również o tym, jak powstała szkoła edytorska PIW-u.  – Dyrektorzy: Kuryluk, Balicki i Ostrowski pozyskiwali dla wydawnictwa wybitnych filologów z uniwersytetów z całej Polski, ale ponieważ na żadnej wyższej uczelni nie prowadzono zajęć z edytorstwa, zawodu trzeba było uczyć się już podczas pracy – wspominał Marian Bizan.

Audycję przygotowała Barbara Schabowska.

Aby wysłuchać rozmowy, kliknij ikonę dźwięku w boksie Posłuchaj po prawej stronie.

(Lm)

Zanim tu przyszłam, wiedziałam o starości tyle, co wszyscy. Staruszek, staruszka to - jak wyobrażałam sobie - jakiś rodzaj rasy człowieka, jakiś specjalny gatunek. Niech pan sam powie – tak się myśli o starszych, prawda? A tu zobaczyłam, że pod tymi zmarszczkami, czasem pod pudrem, a czasem pod fałszywym uśmiechem, jest człowiek, który niczym się od młodych nie różni, tylko tym, że jest słabszy. Też marzy, też chce kochać, też ma swoje humory – tak o życiu w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie powiedziała jedna z pracownic placówki.

"Hamlet w stanie spoczynku. Rzecz o Skolimowie" jest interesującym kolażem bogatej historii Dom Artystów Weteranów Scen Polskich, anegdot na temat znanych i mniej znanych aktorów oraz reportażu o życiu codziennym jej mieszkańców. Bohaterami książki Gabriela Michalika są m.in. Stefania Grodzieńska, Witold Gruca, Zofia Kucówna, Jacek Bławut oraz zmarła niedawno Irena Kwiatkowska.

Książka powstała jako rezultat wizyt w Skolimowie, jej autor odwiedzał tam członków swojej rodziny. Wielokrotne odwiedziny sprawiły, że opowiadania są głęboko przeniknięte atmosferą domu emerytowanych artystów. Oprócz dokładnej historii powstania i działania pensjonatu, przez niektórych nazywany poetycko "domem zachodzącego słońca", można w "Hamlecie w stanie spoczynku" odnaleźć ciekawe historie ludzi, których połączyła miłość do teatru. W tej niejednolitej w formie opowieści teraźniejszość flirtuje z przeszłością, humor i radość życia mieszają się z kłopotami życia podeszłego wieku i nastrojem zadumy nad sprawami ostatecznymi.

Gabriel Michalik na spotkaniu w kawiarni PIW-u "Opasły Tom" przyznał pół żartem, pół serio: - Nie wiem, czy tę książkę czyta się jak kryminał, ale ja ją pisałem jak kryminał, ponieważ w trakcie jej tworzenia umierali bohaterowie. Każdemu z nas co kilka lat umiera ktoś bliski, ale tam śmierć jest skondensowana. Jednak śmierć w Skolimowie jest inna, nie jest to śmierć za szpitalnym parawanem w zbiorowej sali, jest to śmierć we własnym pokoju w otoczeniu bliskich ludzi, rodziny lub po prostu osób, które z miłością odnoszą się do osoby będącej u kresu swych dni.

W kolejnej odsłonie cyklu spotkań literackich w kawiarni PIW-u "Opasły Tom", organizowanych przez Program 2 Polskiego Radia oraz Państwowy Instytut Wydawniczy, gościem wieczoru był Gabriel Michalik. Okazją do spotkania było wydanie książki "Hamlet w stanie spoczynku. Rzecz o Skolimowie", opublikowanej przez Wydawnictwo ISKRY. Rozmowę z autorem prowadził Jerzy Kisielewski.

Aby posłuchać audycji z udziałem Zofii Kucówny i Gabriela Michalika, wystarczy kliknąć ikonę dźwięku w ramce "Posłuchaj" po prawej stronie.

(Lm)

Alex Ross w swojej książce "Reszta jest hałasem" potrafił przedstawić historię ubiegłego stulecia przez pryzmat muzyki w sposób zaiste fascynujący.

– Nie wypada przyznawać się do nieczytania Tomasza Manna albo nieoglądania Andrzeja Wajdy, ale muzyka współczesna? "Nie, nie, proszę  pana, ja tego nie słyszę" – opowiadał o wspólnych wielu muzykom doświadczeniach towarzyskich tłumacz książki, Aleksander Laskowski. - Alex Ross doszedł do wniosku, że trzeba napisać książkę, która pokaże wiek XX z perspektywy muzycznej. Pokaże, jak ogromną rolę muzyka odgrywa w życiu społecznym, historii, polityce i w szeroko rozumianej kulturze. Wątku muzycznego nie można wyabstrahować z całości kultury i w ogóle – z życia.

Książka oparta jest na licznych lekturach i poważnej pracy badawczej. Pierwotnie dzieło miało 1200 stron, ale wydawca przeraził się tej objętości i książkę skrócono do 600… Pod nóż poszły między innymi wątki polskie, ale i tak jesteśmy reprezentowani nie najgorzej.

Książkę świetnie się czyta. Ross nie boi się odważnych, kontrowersyjnych cytatów, z którymi następnie podejmuje dyskusję. Można książkę czytać od deski do deski, ale dzięki indeksowi można traktować tę pozycję jako rodzaj encyklopedii: idąc na koncert można sobie przypomnieć postać kompozytora, tym bardziej, że materiał anegdotyczny jest bogaty i oparty na źródłach. Anegdota służy przybliżeniu osobowości kompozytora, naświetleniu zjawiska czy tendencji kulturowej.

- To jest książka fascynująca. Znalazłem dla siebie mnóstwo rzeczy, o których nie wiedziałem – mówił dyrygent Tadeusz Strugała, konsultant muzyczny książki. – Na przykład akapity o muzyce amerykańskiej uświadomiły mi, jak mało w istocie o niej wiemy, poza kilkoma nazwiskami, które się nam obijają o uszy. Zafascynował mnie też opis tego, jak Amerykanie przyjmowali kulturę muzyczną Europy, jak kolekcjonowano muzyków europejskich. To słowo doskonale oddaje stan rzeczy.

"Reszta jest hałasem" wymagała konsultanta muzycznego, bowiem zawiera wiele cytatów z partytur dwudziestowiecznych. Lecz nie należy się tego obawiać! Nawet jeśli ktoś nie zna nut, powinien śmiało sięgnąć po tę pozycję. XX wiek stworzył tyle sposobów notacji muzyki - celowo wieloznacznych - że tylko wyobraźnia jest ograniczeniem w jej odczytywaniu.

Hans-Christoph Steiner: Solitude (fragm.). Przykład notacji graficznej. Muzycy i nie-muzycy widzą w tym zapisie to samo.

W wielowątkowej dyskusji z udziałem m. in. Aleksandra Laskowskiego, Tadeusza Strugały, Moniki Strugały, Pawła Potoroczyna i Rafała Skąpskiego mówiono o tłumaczeniu tytułu, pracy nad książką, spotkaniu tłumacza z autorem i o obrazie polskiej muzyki zawartej w książce Rossa. A przede wszystkim - przytoczono kilkanaście spośród setek smakowitych anegdot. Warto posłuchać.

- Gdyby ta książka miała 1200 stron (a ma 611), to chętnie bym jeszcze raz przeczytał! – podsumował maestro Strugała. A my dodajmy, że dzięki książce "Reszta jest hałasem" nie będzie już wolno przyznawać się do niewiedzy w zakresie muzyki, zwłaszcza tej dwudziestoweicznej. Po prostu nie wypada!

***

W XX wieku życie muzyczne rozpadło się na niezliczone odłamy, z których każdy ma własne kanony i własny żargon. Jedne gatunki są bardziej popularne, inne mniej. Dwudziestowieczna muzyka poważna jest zaś dla wielu ludzi po prostu hałasem. O historii powstawania tego hałasu Alex Ross potrafił napisać fascynującą książkę, nagrodzoną wieloma nagrodami i wyróżnieniami. Jest to nie tylko opowieść o utworach muzycznych i artystach, ale i o politykach, dyktatorach, milionerach, patronach sztuki i dyrektorach, którzy starali się wpływać na muzyków. A także o publiczności, która na zmianę podziwiała, odrzucała bądź ignorowała to, co czynili muzycy; o technologiach, które zmieniły sposób tworzenia i słuchania muzyki; i o rewolucjach i przemianach społecznych kształtujących świat, w którym działali i działają kompozytorzy.

Alex Ross jest krytykiem muzycznym magazynu "New Yorker" od 1996 r. "Reszta jest hałasem" to jego pierwsza książka. Została nagrodzona National Book Critics Circle Award, znalazła się także na liście nominowanych do nagród Pulitzera i Samuel Johnson Prize. W 2002 r. Alex Ross otrzymał stypendium Holtzbrinck Fellowship w American Academy w Berlinie, zaś w 2008 r. tytuł MacArthur Fellow.

"Władysław Broniewski nigdy nie wyparł się żadnego etapu swego życia. To inni uzurpowali sobie prawo decydowania o tym, które z jego utworów nadają się, by przedstawić je czytelnikom, a które nie. Dlatego chciałem, by tym razem przemówił pełnym głosem" – napisał Mariusz Urbanek, autor książki o Broniewskim i redaktor wyboru jego twórczości "Wierszem przez życie".

Urbanek twierdzi, że jest co najmniej czterech poetów Broniewskich. - Jest Broniewski tragiczny, czyli wiersze do Anki i o Ance – zgadza się Mariola Pryzwan, biografka poety. – Jest Broniewski liryczny, czyli wiersze o Marii. Trzeci Broniewski to piewca Mazowsza i Wisły, jego małej ojczyzny. No i jest Broniewski-rewolucjonista, żołnierz-tułacz, autor wierszy pisanych w czasie II wojny światowej w Rosji i Palestynie. To przepiękny Broniewski, płaczący.

 – To człowiek o wielokrotnie "połamanej" biografii – dodaje Mariusz Urbanek. - W swoim życiu stanął wobec wszystkich największych wyzwań XX wieku, za co płacił wielką cenę. Był jednym z najbardziej "skłamanych" poetów PRL-u, gdyż odebrano mu część życiorysu, uczyniono zeń funkcjonariusza frontu ideologicznego.

Zapomina się o jego przedwojennej karcie legionowej (kilkakrotnie odznaczony w wojnie polsko-bolszewickiej), o sympatii do marszałka Piłsudskiego, o tym, że poeta nigdy nie przeżył typowego dla wielu zachodnich intelektualistów zachłyśnięcia się Związkiem Sowieckim.

Po 1989 roku przyszedł czas na ukazanie Broniewskiego pełnego, na przywrócenie wierszy zakazanych przez cenzurę sowiecką i… brytyjską. Ale rewolucję 1989 roku robili ludzie wychowani w szkole PRL-owskiej, znający Broniewskiego tylko w tym jednym wymiarze. Sam poeta zdawał sobie sprawę ze swego położenia, o czym świadczy ten poruszający cytat:

Do poezji

Moje życie podobne lustru,

W którym zły przegląda się los:

Każde prawo i każdy ustrój

W całopalny mnie rzuca stos.

Broniewski pięknie czytał swoje wiersze, zawsze dostosowując środki -  nie bójmy się tego słowa – aktorskie do treści utworu. Wiersze liryczne są podawane ciepło i melodyjnie, wiersze rewolucyjne są rytmicznie skandowane. – Słychać niemal tę trąbkę wzywającą do boju – mówi Mariusz Urbanek.

Trudna biografia, związki emocjonalne, poezja, alkoholizm – a także archiwalne nagrania radiowe Władysława Broniewskiego: zapraszamy do wysłuchania audycji.

Spotkanie z Mariuszem Urbankiem i Mariolą Pryzwan prowadził Jerzy Kisielewski.