Libera o dziełach Becketta: nie są do zwykłego czytania

Samuel Beckett był autorem dwujęzycznym - Pisał po angielsku przed wojną i w tym języku napisał dwie powieści, opowiadania, eseje i wiersze, a zaraz po wojnie w 1945 roku postanowił spróbować pisać po francusku - mówił Antoni Libera - Beckett uważał, że w języku rodzimym pisarz zaczyna od pewnego momentu szukać wirtuozerii i to go oddala od idei i istoty rzeczy. Zaś w języku przybranym zostaje niejako zmuszony do szukania samych sensów.

Burzliwe losy "Eleutherii"

"Eleutheria", napisana po francusku w 1947 roku i niewydana za jego życia, to pierwsza sztuka Samuela Becketta, zupełnie inna pod względem poetyki od późniejszych jego dramatów. Przeleżała w szufladzie autora i światowych archiwach niemal pół wieku, zanim ujrzała światło dzienne. Stało się to zresztą w wyniku konfliktu dwóch głównych wydawców pisarza: Jérôme’a Lindona, szefa francuskiego Editions de Minuit, i Barneya Rosseta, szefa amerykańskiego Grove Press, i w atmosferze skandalu po śmierci autora. Szczegóły sprawy przedstawia we wstępie wydawca francuski.

- Konflikt między wydawcami polegał na tym, że Rosset chciał wydać wcześniej tłumaczenie angielskie, nie pióra Becketta, ale zamówione, zanim się to ukazało po francusku - tłumaczył Antoni Libera.

Rosset uważał, że wydawcy nie powinni wyrokować o tym, który utwór Becketta jest udany, a który nie i tym samym zaważać na decyzji o jego publikacji. Lindon z kolei utrzymywał, że został przez pisarza proszony o nieuwzględnianie "Eleutherii" w antologii jego dramatów.

Antyreklama "Eleutherii"

Zaraz po angielskim wydaniu "Eleutherii" pojawiło się jej francuskie tłumaczenie Lindona. We wstępie, które musi znaleźć się we wszystkich wydawanych kolejno wersjach dramatu, czytamy swoistą "antyreklamę" dzieła Becketta. Lindon tłumaczy w nim, że jest to dzieło w pewien sposób "niezaakceptowane" przez jego autora i wydane wbrew jego woli.

Dziś, po kolejnych dwudziestu pięciu latach od publikacji tego utworu, nie ma wątpliwości, że była to decyzja szczęśliwa. Sztuka Becketta jest bowiem ciekawa jako ważne ogniwo ewolucji jego pisarstwa, ale też wartościowa sama w sobie. Ewidentnie wyprzedza ona epokę, przepowiadając niejako zjawiska i doświadczenia, które dzieją się oto na naszych oczach. Ukazuje również pisarza z nowym świetle – jako wybitnie przenikliwego świadka epoki i doskonałego stylistę. Czytelnik znajdzie tu również znakomity, pełen ironii autoportret autora.

Rozpruwacz Kulturalny: Życie i twórczość Samuela Becketta

Bohater dramatu

Głównym bohaterem dramatu jest Wiktor, który "na pozór wyrwał się z konwencji i zaduchu mieszczaństwa". Antoni Libera zwracał uwagę na podobieństwo "Eleutherii" do polskich dramatów, takich jak "Matka" Witkacego, "Ślub" Gombrowicza, a także do "Tanga" Mrożka, choć zwracał uwagę na inną podstawę buntu głównego bohatera.

- Powód ucieczki Wiktora z tego mieszczańskiego domu jest zupełnie inny. Tam nie ma spraw społecznych, politycznych, a są wyłącznie sprawy egzystencjalne i to w najgłębszym sensie. W "Eleuthelii" chodzi o wyzwolenie się nie tylko z gorsetu francuskiego mieszczaństwa, ale jest próba wyzwolenia się z cywilizacji w ogóle - opowiadał Antoni Libera. - Wiktor zgodnie z duchem czasu chce zostać niczym - skwitował.

***

Tytuł audycji: O wszystkim z kulturą

Prowadził: Wacław Holewiński

Gość: Antoni Libera (pisarz, tłumacz, reżyser teatralny, krytyk literacki, znawca twórczości Samuela Becketta)

Data emisji: 23.04.2021

Godzina emisji: 17.30

ml