30 lat temu, 25 lutego 1994, zmarł Władysław Siła-Nowicki. 

Młodość

Po ukończeniu studiów prawniczych w 1935 roku pracował w Departamencie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jednocześnie odbywając aplikację adwokacką.

Duży wpływ na jego osobowość miała nauka w Szkole Podchorążych Rezerwy w Grudziądzu, który wychowała go w kulcie Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Działalność w konspiracji

W trakcie wojny obronnej 1939 roku walczył w stopniu podporucznika w szeregach VI Pułku Strzelców Konnych. Po rozbiciu oddziału zorganizował cofających się żołnierzy do obrony Starego Otwocka przed napierającymi wojskami niemieckimi. Ranny w czasie walk przedostał się do Beresteczka, będącego w strefie sowieckiej. Tu wziął ślub z Ireną Joszko.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Po powrocie do Warszawy został żołnierzem Służby Zwycięstwu Polski, później ZWZ AK i aktywnym członkiem Stronnictwa Pracy. W latach 1943-1944 dowodził drużyną Kedywu AK i walczył w Powstaniu Warszawskim.

Po klęsce powstania kontynuował walkę w Lublinie w szeregach Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość". We wrześniu 1947 roku został aresztowany podczas ucieczki na Zachód. Po torturach i procesie w dniu 15 września 1948 skazano go na karę śmierci.

"Ocalony dzięki Dzierżyńskiemu"

Dzięki interwencji spokrewnionej z adwokatem Aldonie Dzierżyńskiej (siostra Feliksa Dzierżyńskiego) Bolesław Bierut zamienił karę śmierci na dożywocie. Przez następne lata poznał reżim stalinowski polskich więzień w Warszawie, Rawiczu, Wronkach i Strzelcach. Wolność odzyskał 1 grudnia 1956 w ramach odwilży gomułkowskiej. Rok później został zrehabilitowany.

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

Pierwszy obrońca żołnierzy AK i WiN

Po wyjściu z więzienia Siła-Nowicki - jak sam mówił - z potrzeby serca uczestniczył w procesach rehabilitacyjnych byłych żołnierzy AK i WiN. Od połowy lat 60. aktywnie działał w Klubie Inteligencji Katolickiej i dołączył do Zespołu Informacyjnego przy Prymasie Polski kardynale Stefanie Wyszyńskim. W 1969 roku na prośbę Prymasa Wyszyńskiego został doradcą prawnym Episkopatu Polskiego.

Działacz opozycji

Nie rezygnował też z działalności politycznej. Na początku lat 70. wraz z grupą dawnych działaczy złożył memoriał w sprawie reaktywowania Stronnictwa Pracy. Aktywnie działał w opozycji antykomunistycznej.

W grudniu 1975 podpisał "List 59", zawierający protest przeciw projektom zmian w konstytucji PRL. Był sygnatariuszem oświadczenia czternastu intelektualistów z czerwca 1976 roku, solidaryzując się z protestami robotniczymi. Występował w roli obrońcy w procesach robotników radomskich.

Współpracował z Komitetem Obrony Robotników. Był jednym z twórców tzw. raportu madryckiego – o nieprzestrzeganiu praw człowieka i obywatela w PRL i statutu "Solidarności". Należał do Komitetu Obrony Więźniów. W latach 1980-1981 był ekspertem Komisji Krajowej, doradcą Lecha Wałęsy. W tym czasie bronił wielu osób w procesach politycznych.

Nie ustąpił nawet na emeryturze

Po ukończeniu 70 lat, zmuszony do przejścia na emeryturę, zaczął jeździć po kraju, propagując wartości NSZZ "Solidarność". Na prośbę ks. Jerzego Popiełuszki wygłaszał prelekcje w kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie. W maju 1983 roku wraz z adwokatem Maciejem Bednarkiewiczem został pełnomocnikiem matki Grzegorza Przemyka.

Był autorem słynnego listu do gen. Wojciecha Jaruzelskiego, w którym protestował przeciw bezprawiu Służb Bezpieczeństwa, za co wszczęto wobec niego postępowanie karne, umorzone w wyniku amnestii.

W 1986 roku podjął kontrowersyjną decyzję o przystąpieniu do Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa. Na tym forum jako jedyny domagał się wyjaśnienia zbrodni katyńskiej. Jako osoba niezależna wziął udział w obradach Okrągłego Stołu w Zespole do Spraw Reform Politycznych. W lutym 1989 roku reaktywował Stronnictwo Pracy.

mjm