"Umarł Hanuszkiewicz. Będzie nudno w teatrze" – takiego nekrologu półżartobliwie sam sobie życzył. I ta sugestia, że dzięki niemu NIE BYŁO NUDNO, to zapewne najlepsze podsumowanie jego działalności reżyserskiej, zwłaszcza w latach 70., kiedy do prowadzonego przez niego Teatru Narodowego waliły z własnej woli (!) tłumy młodzieży licealnej.

- Hanuszkiewicz dla polonistów to był morderca, który niszczy polską literaturę, przeszkadza im uczyć w szkołach. Wyobrażano sobie, że teatr to powinna być lekcja, Adam rozbił to wyobrażenie – wyjaśnia Tomasz Miłkowski. Wszystko, dlatego że dobrze czuł czas, potrafił go wyprzedzić. Młodzi wielokrotnie oglądali na scenie "Kordiana", "Balladynę", "Nie-boską Komedię", "Hamleta", "Antygonę" i "Wesele". Krytycy narzekali, że to pod publiczkę: Kordian przemawiający z drabiny malarskiej zamiast z góry Mont Blanc i śpiewający piosenki pop, Skierka i Chochlik poruszający się nie w czarodziejskich bańkach mydlanych, tylko małymi motocyklami marki Honda, Antygona jak zwykła dziewczyna, spotkana gdzieś obok uniwersytetu... Ale z pewnością co najmniej jedno pokolenie odkryło, że teatr ma mu coś do powiedzenia dzięki Hanuszkiewiczowi. Nawet, jeśli potem słuchało przede wszystkim innych twórców.

Goplana (Bożena Dykiel)

Tworzył teatr żywy. Twierdził, że teatr skazany jest na współczesność, gdy poloniści zarzucali mu zbrodnie przeciwko polskiej literaturze, dopytywali czy jego "Kordian" uczył oportunizmu. - Z dzisiejszej perspektywy te spory wydają się słodkie. Chodziło o to, że to było przełamanie pewnej sztampy inscenizacyjnej. Hanuszkiewicz zawsze starał się mówić poprzez człowieka, poprzez bohatera o świecie, a nie poprzez idee – przekonuje Tomasz Miłkowski, krytyk teatralny.

Ale Hanuszkiewicz to także koncepcja teatru telewizji i wypatrywanie talentów wśród najmłodszych aktorów i swada w dyskusjach. - On mnie ukierunkował wewnętrznie na poczucie, że ten zawód ma sens i nawet potrafi być misją - mówi Anna Chodakowska. Aktorka w rozmowie z Jerzym Sosnowskim wspomina, że w "Antygonie" osiągnęli szczyty socjotechniczne. - Nie sposób było nie zająć widzów, nie zmusić ich do słuchania, a jednocześnie zawsze doprowadzaliśmy ich do płaczu. Adam miał wielki talent i fenomenalne ucho na ludzi – mówi.

Jak 40 lat temu reżyser bronił "Kordiana" przed nauczycielami – dowiesz się z fragmentu audycji Anny Retmaniak w "Klubie Trójki", 8 grudnia 2011.

Audycji "Klub Trójki" można słuchać od poniedziałku do czwartku o 21. Zapraszamy.

(ed)

Hanuszkiewicz nigdy nie sprzeniewierzył się tekstowi: - Nigdy nie przeinaczał, nie kaleczył, nie dodawał do Słowackiego Gombrowicza czy Mrożka. Klasycy pozostawali klasykami, choć zawsze w oryginalnym ujęciu – podkreśla Anna Retmaniak.

- Pokazywałem Słowackim ten dystans do patriotyzmu z okresu niewoli do czasu, kiedy jesteśmy w wolnym państwie. Zacznijmy mówić, czym jest patriotyzm dzisiaj. Patriotyzm wymaga wroga, walki, stoi na granicy frontem do wroga, tyłem do ojczyzny. Nie można tak budować państwa obywatelskiego! Patriotyzm jest funkcją niewoli. Potrzeba postawy obywatelskiej: prosty zwykły interes pospolitej rzeczym, jak mówił Norwid – opowiadał niegdyś Adam Hanuszkiewicz. – Obowiązkiem obywateli jest współdziałać. Warto być dobrym, opiekować się słabszymi. To jest interes w tym dobrym znaczeniu.

Zawsze ujmował się za klasyką i potrafił sprawić, że młodzież uciekała ze szkoły, z nudnych lekcji polskiego, na... jego przedstawienia.

- Mickiewicz mówił: "jedyną formą ożywienia klasyki jest jej przetłumaczenie na naszą epokę". To znaczy, na nasze oko i nasze ucho. A nasze oko i ucho stwarzają media, telewizja, piłka nożna, Małysz, Otylia Jędrzejczak… Te teatry, które to uwzględniają, mają sukces. Proszę popatrzeć na naszych najzdolniejszych: Jarzyna, Warlikowski, Augustynowicz. Kiedy robią klasykę, idą moim tropem. Chwalą ich za to, niektórzy ganią, że "z Hanuszkiewicza idą"…

W ostatnich latach liczył szczerze na to, że powstanie nowy teatr polski, oparty na polskiej klasycznej literaturze. Sądził, że doświadczenia nowego pokolenia reżyserów mogą pomóc w odczytaniu polskiej literatury w sposób odpowiadający naszym czasom…

Audycję przygotował Michał Montowski.

Adam Hanuszkiewicz, wybitny aktor i reżyser teatralny, zmarł w niedzielę, 4 grudnia. Miał 87 lat.

– Adam Hanuszkiewicz wyprzedzał swój czas: w swojej niezwykłej wyobraźni teatralnej, niezwykłej umiejętności swobodnego poruszania się w całym bogatym instrumentarium teatru – mówiła w Dwójce prof. Osterloff, wspominając w grudniu zmarłego reżysera.

W niedzielnej "Zakładce literackiej" opowiemy szerzej o teatrze Adama Hanuszkiewicza.

15 stycznia (niedziela), godz. 22:00

- Nie ma nic gorszego niż reżyser, który nie wie czego chce, który nie wie jak ustawić aktorów na scenie. Wówczas aktor jest bezbronny – uważa Edyta Jungowska, która pierwsze aktorskie kroki stawiała pod okiem Adama Hanuszkiewicza w Teatrze Nowym. – Po szkole rok grałam w Teatrze Kwadrat, a potem udało mi się dostać do Hanuszkiewicza – opowiada w Jedynce Jungowska.

Już podczas "rozmowy o pracę" reżyser odkrył w niej talent. - Mistrz siedział naprzeciwko mnie i poprosił, żebym coś pokazała. Powiedziałam tekst, który wcześniej mówiłam w szkole teatralnej na egzaminie wstępnym. Następnie usłyszałam cudowne słowa: wygląda pani na zdolną osobę – wspomina aktorka. - To było jak dotknięcie zaczarowaną różyczką. Od razu stałam się tą utalentowaną osobą – dodaje gość audycji "Spotkanie z mistrzem".

W Teatrze Nowym grała przez kolejne 8 lat. Pracę z reżyserem wspomina bardzo dobrze. – Hanuszkiewicz wiedział czego chce. Często rwałam włosy z głowy i mówiłam, że to niemożliwe, żeby tak to grać – opowiada Jungowska. – Potem okazywało się, że te wszystkie sytuacje, które pan Adam proponował były bardzo ważne, wręcz fenomenalne – przyznaje.

Posłuchaj całej rozmowy z Edytą Jungowską.

Rozmawiała Anna Retmaniak.

(mb)