Artyści, politycy, nobliści. Zmarli w 2019 r. na świecie

Przypominamy ludzi polityki, kultury, nauki, przedstawicieli życia społecznego na świecie, którzy zmarli w ciągu ostatniego roku.

MARZEC

Keith Flint, 49 lat

Muzyk, wokalista legendarnego zespołu The Prodigy.

The Prodigy, jeden z najsłynniejszych zespołów grających muzykę elektroniczną, założył Liam Howlett - DJ z londyńskich klubów rapowych. W 1992 roku ukazał się pierwszy album zespołu "Experience". Album błyskawicznie trafił na listy bestsellerów, a pochodzące z niego single. m.in. "Out of Space", "Everybody in the Place" czy "Fire" zawojowały kluby taneczne i stacje radiowe na całym świecie.

Flint początkowo współpracował z zespołem jako tancerz. Frontmanem The Prodigy został w 1996 roku; był wykonawcą takich hitów jak "Firestarter" i "Breathe".

Flinta znaleziono w poniedziałek rano w jego domu w Dunmow w hrabstwie Essex w Wielkiej Brytanii. Policja została wezwana do domu muzyka w poniedziałek ok. 8 rano (9 w Polsce).  Flint niedawno powrócił do Wielkiej Brytanii z trasy koncertowej w Australii. W maju miał wyruszyć w tournee po Stanach Zjednoczonych.

* * *

Klaus Kinkel, 82 lat

Były minister spraw zagranicznych RFN, polityk i dawny przewodniczący liberalnej FDP.

Kinkel jako pierwszy w historii cywil kierował Federalną Służbą Wywiadowczą (BND) w latach 1979-82. Był też bliskim współpracownikiem innego ministra spraw zagranicznych wywodzącego się z FDP - zmarłego w 2016 r. Hansa-Dietricha Genschera. Był jego sekretarzem i autorem przemówień. Objął po nim stanowisko w 1992 roku i kierował resortem przez następnych sześć lat. Od 1993 roku był także wicekanclerzem w tzw. czarno-żółtym rządzie - nazywanym tak od barw partyjnych CDU/CSU i FDP.

Jako minister podejmował wysiłki, które miały doprowadzić do zakończenia wojny w Bośni i Hercegowinie (1992-95). Był pomysłodawcą utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii, którego zadaniem było sądzenie zbrodni wojennych popełnionych od 1991 roku na terytorium nieistniejącego już kraju.

Wspólnie z kanclerzem Helmutem Kohlem doprowadził w 1993 roku do nowelizacji przez Bundestag niemieckiej ustawy zasadniczej, by pozwalała na wysyłanie niemieckich żołnierzy na misje pokojowe poza granice RFN. Pozwoliło to wysłać w tym samym roku Bundeswehrę na misję ONZ do Somalii.

Po przegranych przez FDP wyborach w 1998 roku Kinkel utracił fotel ministra, ale do 2002 roku pozostawał posłem do Bundestagu. Później pracował jako adwokat.

* * *

Luke Perry, 52 lata

Aktor był gwiazdą kultowego w latach 90. serialu "Beverly Hills, 90210".

Luke Perry zdobył ogromną popularność w latach 90-tych. W serialu "Beverly Hills, 90210" zagrał rolę Dylana McKaya, który stał się idolem nastolatek na całym świecie. Serial był emitowany również w polskiej telewizji.

Perry grał też w takich filmach jak "5. element", "8 sekund". Podkładał też głos w kreskówkach "The Incredible Hulk" i "Mortal Kombat". 

W ostatnich latach występował jeszcze w serialu "Riverdale", zagrał też w filmie Quentina Tarantino "Once Upon A Time In Hollywood" u boku Brada Pitta, Leonardo DiCaprio oraz Margot Robbie. Film będzie miał swoją premierę w lipcu tego roku.

Aktor angażował się również w akcje związane z profilaktyką chorób nowotworowych, takich jak rak jelita grubego.

* * *

Agnes Varda, 90 lat

Francuska reżyserka, fotografka, reporterka.

Agnes Varda urodziła się w w 1928 roku w Brukseli. Początkowo była fotograficzką i fotoreporterką, a później zaczęła kręcić filmy dokumentalne. W 1954 roku powstał "La Pointe-Courte", uważany za prekursorski film francuskiej nowej fali.

W latach 60-tych zaczęła tworzyć filmy fabularne. Jej najbardziej znane dzieło to "Cleo od 5 do7" z 1961 roku. Wśród kilkudziesięciu filmów Agnes Vardy znalazły się też takie obrazy, jak "Szczęście", "Jedna śpiewa, druga nie" czy "Bez dachu i praw", nagrodzony Złotym Lwem na festiwalu w Wenecji w 1985 roku. 

* * *

KWIECIEŃ

John Singleton, 51 lat

Amerykański reżyser, scenarzysta i producent filmowy.

Jako reżyser John Singleton zadebiutował w wieku 23 lat w 1991 roku filmem "Chłopaki z sąsiedztwa", który opowiadał o trzech młodych czarnoskórych mężczyznach żyjących w getcie w South Central w Los Angeles. Produkcja przyniosła mu sławę i dwie nominacje do Oskara - za reżyserię i scenariusz oryginalny.

Został pierwszym czarnym reżyserem i najmłodszym twórcą, który w taki sposób został wyróżniony. Ponadto wyreżyserował m.in. filmy "Za szybcy za wściekli", "Czterej bracia", "Rosewood w ogniu". Był współtwórcą serialu "Snowfall", którego akcja dzieje się w latach 80. w Los Angeles, czyli w czasach, w których kwitł przemysł narkotykowy.

* * *

CZERWIEC

Franco Zeffirelli, 96 lat

Światowej sławy włoski reżyser filmowy, a także scenograf, projektant kostiumów, producent i aktor filmowy, teatralny i telewizyjny, laureat nagrody Brytyjskiej Akademii Filmowej.

Franco Zeffirelli był jednym z najwybitniejszych włoskich twórców XX wieku. Nakręcił ponad 20 filmów, z których wiele przeszło do historii kina. To dzieła takie jak „Brat Słońce, siostra Księżyc”, ekranizacje dzieł Szekspira czy „Herbatka z Mussolinim”.

* * *

Herman Wouk, 103 lata

Amerykański pisarz, autor bestsellerów: "Bunt na okręcie", "Wichry wojny" czy "Wojna i pamięć".

Za powieść "Bunt na okręcie" został uhonorowany w 1952 roku nagrodą Pulitzera. Książkę sfilmowano, a główną rolę kapitana Queega zagrał Humphrey Bogart. Na podstawie jego powieści "Wichry wojny" oraz "Wojna i pamięć", nakręcono w latach 80. ubiegłego wieku serial z wieloma znanymi aktorami, w tym Robertem Mitchumem; Wouk sam napisał scenariusz. W swych książkach w epickiej formie opisywał wydarzenia XX wieku, takie jak Holocaust, brytyjskie naloty na Niemcy, wojnę na Pacyfiku. 

Jego rodzice byli żydowskimi imigrantami; ojciec przyjechał do Nowego Jorku w 1905 roku z białoruskiego Mińska. Swą karierę pisarską Wouk rozpoczął, odbywając służbę wojskową podczas II wojny światowej jako oficer na pokładzie niszczyciela na Pacyfiku. 

* * *

LIPIEC

Ross Perot, 89 lat

Znany amerykański biznesmen, polityk i filantrop. Miliarder, dwukrotnie startował jako niezależny kandydat w wyborach prezydenckich. Pochodzący z Teksasu Perot należał do najbarwniejszych postaci amerykańskiego życia publicznego.

Urodzony w rodzinie dotkniętej skutkami Wielkiego Kryzysu Ross Perot sam doszedł do wielkiej fortuny. W 1962 roku założył firmę Electronic Data Systems zajmującą się przetwarzaniem danych. Gdy w 1979 roku dwójka jego pracowników została uwięziona w Iranie, zorganizował akcję komandosów, którzy ich uwolnili. Perot był promotorem edukacji, przeciwnikiem narkotyków i filantropem.

W 1992 roku wystartował w wyborach prezydenckich. Niekonwencjonalna kampania, na którą przeznaczył ponad 60 miliardów dolarów, przyniosła mu 19% głosów. Według republikanów oraz części ekspertów, przyczyniło się to do porażki prezydenta George’a Busha seniora i wygranej Billa Clintona. Cztery lata później ponowił start w wyborach, tym razem zdobywając 8 proc. głosów. Pod koniec lat 90. zerwał związki z założoną przez siebie Partią Reform i wycofał się z polityki. 

Ross Perot był określany mianem Don Kichota, ekscentryka i indywidualisty. Jego ulubione powiedzeni brzmiało "Orły nie gromadzą się w stadach". 

* * *

Alexandre Soares dos Santos, 84 lata

Twórca najpopularniejszej sieci handlowej w Polsce "Biedronka".

Ekonomiści przypominają, że to właśnie dzięki jego decyzjom grupa Jeronimo Martins zdecydowała się zainwestować w Polsce. - Czas pokazał, że była to słuszna decyzja pod względem biznesowym - podkreślają eksperci.

W jednym z wywiadów Soares dos Santos ujawnił, że na pomysł stworzenia sklepów Biedronka wpadł w 1991 r. w następstwie podróży po Europie Środkowo-Wschodniej, w czasie której przedsiębiorca odwiedził m.in. Polskę. Pierwsze sklepy tej sieci pojawiły się w 1995 r. Dla grupy Jeronimo Martins otwierała je należąca do polskiego biznesmena Mariusza Świtalskiego spółka Elektromis.

Pochodzący z Porto Alexandre Soares dos Santos po ustąpieniu w 2013 r. z funkcji prezesa Jeronimo Martins wciąż kierował spółką Sociedade Francisco Manuel dos Santos, większościowego udziałowca portugalskiego detalisty. Na czele Jeronimo Martins stał przez ponad 40 lat. Po ustąpieniu przywództwo w grupie przejął po ojcu Pedro Soares dos Santos, który kieruje firmą do dziś.

* * *

Peter Fonda, 79 lat

Amerykański aktor, scenarzysta i reżyser Peter Fonda, znany m.in. z roli Wyatta w kultowym filmie "Easy Rider," w Polsce znanym jako "Swobodny jeździec".

Peter Fonda pochodził ze znanej aktorskiej rodziny. Był synem legendy Hollywood Henry'ego Fondy i młodszym bratem aktorki Jane Fondy. Aktorką jest jego córka, Bridget.

Największa sławę przyniosła mu rola Wyatta w filmie drogi "Swobodny jeździec" z 1969 roku, wyreżyserowanym przez Dennisa Hoppera, którego Fonda był także współscenarzystą i współproducentem.

Dwukrotnie był nominowany do Oscara, w tym za scenariusz do "Swobodnego jeźdźca". Uhonorowany został dwoma Złotymi Globami - dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym ("Złoto Uleego") i dla najlepszego aktora drugoplanowego w filmie telewizyjnym ("Pasja Ayn Rand").

W tym stuleciu zagrał w takich filmach jak "Ghost Rider", "3:10 do Yumy" i "Gang dzikich wieprzów", a także w serialu telewizyjnym "CSI: Kryminalne zagadki Nowego Jorku".

* * *

Toni Morrison, 88 lat

Była pierwszą Afroamerykanką, która została laureatką Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.

Toni Morrison miała 88 lat. W wydanym oświadczeniu jej rodzina poinformowała, że zmarła po krótkiej chorobie. 

Literacką Nagrodę Nobla otrzymała w 1993 r. Wyróżniono ją za powieści charakteryzujące się wizjonerską siłą i poetyckim stylem, który ożywiał istotne elementy amerykańskiej rzeczywistości.

* * *

WRZESIEŃ

Ric Ocasek, 75 lat

Wokalista i gitarzysta słynnego zespołu rockowego The Cars.

Ric Ocasek i zespół The Cars zyskali sławę w latach 80., głównie dzięki takim przebojom jak "You Might Think", "Shake It Up" i "Drive". W 1984 r. The Cars zdobył nagrodę MTV Video of the Year za przebój "You Might Think" z piątego albumu grupy.

Zespół, który powstał w 1976 roku, rozpadł się po dwunastu latach. Reaktywacja The Cars miała miejsce w 2011 roku.

Ric Ocasek w ubiegłym roku po 28 latach małżeństwa rozwiódł się z czeską modelką Pauliną Porizkovą. Miał z nią dwoje dzieci.

* * *

Jacques Chirac, 86 lat

Były prezydent Francji, legenda francuskiej polityki.

Jacuqes Chirac urodził się 29 listopada 1932 roku w Paryżu. Studiował w Instytucie Nauk Politycznych oraz Państwowej Szkole Administracji ENA. W czasie wojny algierskiej służył najpierw w kawalerii, a następnie w wojskach pancernych. Polityką zainteresował się po powrocie generała Charles'a de Gaulle'a do władzy w 1959 roku. 

Na scenie politycznej był obecny przez 45 lat. Karierę polityczną zaczynał w latach 60., kiedy został wybrany do Zgromadzenia Narodowego. W 1962 roku, zaledwie trzy lata po ukończeniu ENA, został członkiem osobistego sztabu premiera Georges'a Pompidou. Piastował wiele stanowisk w rządzie francuskim, by w 1974 roku zostać szefem rządu. W 1986 ponownie stanął na czele francuskiego gabinetu. Przez niemal 20 lat, od 1977 roku, pełnił funkcję mera Paryża. Zwieńczeniem jego kariery była prezydentura - po raz pierwszy został wybrany na prezydenta państwa w 1995 roku, po raz drugi - 7 lat później.

Kiedy Chirac stał na czele państwa, Francja przystąpiła do wspólnej europejskiej waluty i zniosła obowiązkową służbę wojskową. Chirac skrócił także kadencję prezydencką z siedmiu do pięciu lat. Kiedy został prezydentem, podjął kontrowersyjną decyzję o przeprowadzeniu prób z bronią nuklearną na atolu Mururoa w Polinezji Francuskiej. Popierał integrację europejską, chcąc zapewnić Francji silną pozycję na arenie międzynarodowej. 

Był przeciwnikiem inwazji na Irak pod dowództwem USA w 2003 roku. To właśnie przy tej okazji padło wymierzone m.in. w popierającą Amerykanów Polskę zdanie "stracili dobrą okazję do milczenia".

Poza działalnością polityczną w roli wieloletniego mera Paryża, a potem prezydenta Francji, znany był ze swojej pasji kolekcjonerskiej. Interesowała go przede wszystkim sztuka Azji.

* * *

PAŹDZIERNIK

Karel Gott, 86 lat

Piosenkarz, legenda czeskiej sceny muzycznej.

Karel Gott urodził się 14 lipca 1939 r. w Pilźnie, gdy miał 6 lat jego rodzina przeniosła się do Pragi. Był piosenkarzem i aktorem. Próbował też sił w malarstwie. Początki jego kariery sięgają 1958 roku. W 1960-tym został przyjęty do praskiego konserwatorium i rozpoczął studia śpiewu operowego. Uczył się pod kierunkiem cenionego rosyjskiego śpiewaka Konstantina Karenina, który z kolei był wychowankiem najsłynniejszego rosyjskiego śpiewaka wszech czasów - Fiodora Szalapina.

Swoje pierwsze zagraniczne koncerty odbył w Polsce z Jazzową Orkiestrą Czechosłowackiego Radia. Jeszcze jako mało znany artysta przyjechał do naszego kraju z recitalami. Później, w 1964, na festiwalu w Sopocie śpiewał po polsku słynną piosenkę o Kocie Teofilu.

Przełomowym w jego karierze był rok 1967, kiedy otrzymał roczny kontrakt na występy w Las Vegas. Lata 70. i 80. to szczyt jego kariery. Repertuar Karela Gotta był bardzo różnorodny. Solidne i klasyczne wykształcenie pozwoliło wykonywać mu arie operetkowe, muzykę pop, swing, ballady jazzowe czy piosenki ludowe z Czech i Moraw. Występował w teatrze i filmach. Miał własny show w telewizji.

Szacuje się, że sprzedał od 30 do 100 milionów płyt. Wiadomo, że w Czechach i na Słowacji sprzedano około 15 milionów, za co otrzymał diamentową płytę wytwórni Supraphon. W 1990 ogłosił zakończenie kariery i trasę pożegnalną, jednak wielka popularność i entuzjazm publiczności skłoniły go do zmiany decyzji. Występował i nagrywał, choć już okazjonalnie. Poświęcił się malowaniu i miał kilka autorskich wystaw.

* * *

Jessye Norman, 74 lata

Światowej sławy śpiewaczka operowa. Artystka w 2015 roku doznała urazu rdzenia kręgowego. Do śmierci śpiewaczki doprowadziły pourazowe powikłania - wstrząs septyczny i niewydolność wielonarządowa.

Jessye Norman urodziła się 15 września 1945 w Auguście w Stanach Zjednoczonych. W 1969 roku otrzymała angaż do opery w Berlinie. Z czasem zaczęła występować w innych czołowych teatrach operowych Europy i Stanów Zjednoczonych. W 1972 roku zadebiutowała w La Scali w Mediolanie. W latach 70. zyskała sławę jednej z najwybitniejszych sopranistek świata. Do jej najbardziej znanych kreacji należą: Selika w Afrykance Giacomo Meyerbeera, Elza w Lohengrinie Richarda Wagnera oraz Kassandra w Trojanach Hectora Berlioza.

Otrzymała kilkadziesiąt doktoratów honoris causa. W 1990 została honorowym ambasadorem ONZ. Została nagrodzona pięcioma nagrodami Grammy, w tym Grammy Lifetime Achievement Award w 1996 roku.

- Jesteśmy dumni z osiągnięć muzycznych Jessye. Natchnienie, jakim darzyła publiczność na całym świecie, niech nigdy nie gaśnie! Szczycimy się też jej dokonaniami na polu humanitarnym, jej inicjatywami na rzecz zwalczania głodu, bezdomności i wspieraniem edukacji artystycznej młodych - przekazała rodzina.

Jessye Norman przez wiele lat angażowała się także w działania społeczne i pomoc potrzebującym. Była członkinią zarządów i rad powierniczych organizacji humanitarnych i filantropijnych.

* * *

Władimir Bukowski, 76 lat

Rosyjski pisarz i dysydent. Od 1976 roku żył na emigracji, wcześniej w Związku Radzieckim był wielokrotnie więziony za organizowanie demonstracji prodemokratycznych i rozpowszechnianie publikacji z drugiego obiegu.

W sowieckich łagrach, więzieniach i na przymusowym leczeniu w zakładach psychiatrycznych spędził kilkanaście lat. Pochodził z rodziny o polskich korzeniach, był prawnukiem polskiego oficera zesłanego na Syberię po powstaniu listopadowym.

Autor takich książek jak "Moskiewski proces", "Unia Sowiecka czy Związek Europejski", "Pacyfiści kontra pokój" i autobiografii "I powraca wiatr".

W 1976 roku został deportowany na Zachód - władze w Moskwie wymieniły go na ówczesnego lidera Komunistycznej Partii Chile Luisa Corvalana. Od tego czasu żył na emigracji, po 1991 kilkukrotnie odwiedził Rosję, ale nie zdecydował się na powrót na stałe. Kilkukrotnie gościł w Polsce.

W 2007 r. rosyjska Centralna Komisja Wyborcza odmówiła rejestracji grupy inicjatywnej, składającej się z działaczy na rzecz praw człowieka, naukowców i niezależnych dziennikarzy, która chciała oficjalnie zgłosić jego kandydaturę w wyborach prezydenckich w Rosji w 2008 r. Głównym powodem odmowy - jak podano - był fakt, iż mieszkał on w Wielkiej Brytanii, a nie w kraju.

* * *

Materiały: Polskie Radio 24 / PAP / IAR

Opracowanie: Kamil Starczyk