Dzień Polskiej Nauki. Oto wynalazki, które zmieniły świat

Co roku mnóstwo osób odwiedza Międzynarodową Wystawę Wynalazków w Genewie. To jedno z największych światowych wydarzeń, na którym prezentowane są zrealizowane pomysły wielu konstruktorów. Trafiają tam innowacyjne sprzęty także z Polski - najczęściej te, które zyskały wcześniej największą aprobatę wśród inżynierów czy przedsiębiorców na Międzynarodowej Warszawskiej Wystawie Wynalazków IWIS.

Powiązany Artykuł

Nasi autorzy mogą pochwalić się wieloma godnymi uwagi pomysłami. Co więcej, zdarzają się i tacy, którzy sypią nimi niemal jak z rękawa i nowości prezentują co roku. Tym samym mają szansę doszlusować ze swoimi technicznymi i technologicznymi rozwiązaniami do osiągnięć polskich wynalazców, których pomysły w wielu przypadkach zrewolucjonizowały świat. Oto 10 najważniejszych dla nauki i najciekawszych wynalazków autorstwa Polaków:

Lampa naftowa

Ignacy Łukasiewicz jest często wymieniany jako jeden z najbardziej znanych polskich wynalazców. Co ważne, nie tylko u nas w kraju, ale i na świecie. Pochodzący z okolic Mielca na Podkarpaciu przedsiębiorca dał się bowiem poznać jako pionier przemysłu naftowego w Europie. To on, wynajdując lampę naftową, dokonał w połowie XIX w. rewolucji. Pierwsza taka lampa zapłonęła w marcu 1853 r., a już cztery miesiące później przy jej świetle po raz pierwszy przeprowadzono operację chirurgiczną w szpitalu we Lwowie. Kiedy niedługo później osiadł w Gorlicach, zgłosił się do niego właściciel majątku spod Krosna i namówił do wspólnego interesu - było nim założenie pierwszej w Polsce i na świecie kopalni ropy naftowej, która powstała w sąsiedztwie wsi Bóbrka.

Monokryształy

Wynalazek Jana Czochralskiego - polskiego metalurga i chemika - stanowił podwaliny pod rozwój współczesnej elektroniki. Bez niego nie byłoby dziś smartfonów, laptopów, tabletów czy cyfrowych aparatów fotograficznych. Sprzęty te działają w oparciu o monokryształy, które produkowane są metodą opracowaną przez polskiego wynalazcę, dotyczącą pomiaru szybkości krystalizacji metali. Czochralski dokonał tego w 1916 r., jak głosi anegdota, przez przypadek - zamiast w kałamarzu, stalówkę pióra zanurzył w tyglu z roztopioną cyną i wyciągając pióro, uzyskał pręcik metalu. Dziś ten sposób wytwarzania monokryształów - poprzez wyciąganie - jest powszechnie stosowany w produkcji zwłaszcza kryształów półprzewodnikowych, służących do budowy tranzystorów używanych w elektronice.

Pleograf

Kino powstało dzięki braciom Lumiere. To właśnie Francuzi w 1895 r. wynaleźli kinematograf, który zrewolucjonizował świat, dając mu w dłuższej perspektywie m.in. rozrywkę. Mało kto wie, że pionierem w konstrukcji aparatów kinematograficznych oraz kamer filmowych był Kazimierz Prószyński - przedsiębiorca, operator filmowy i reżyser. Polak pod koniec XIX w. wynalazł urządzenie zwane pleografem, które posiadało wszystkie funkcje aparatu do rejestracji i odtwarzania filmów. Pleograf, na który Prószyński uzyskał patent w 1894 r., pozwalał na wykonywanie i prezentację zdjęć na perforowanej taśmie celuloidowej. Polski wynalazca w 1909 r. stworzył aeroskop - pierwszą na świecie ręczną kamerę filmową o napędzie automatycznym ze stabilizacją obrazu.

Ręczny wykrywacz min

Powiązany Artykuł

Polacy wynaleźli także sprzęty, które były nieocenione także na wojennym froncie. Józef Kosacki stworzył urządzenie pozwalające jako pierwsze na świecie skutecznie ustrzec się min lądowych. Ręczny wykrywacz min czy też – bardziej profesjonalnie – ręczny detektor elektromagnetyczny (wykrywacz metalu) został opracowany w 1941 r. Inspiracją do jego stworzenia stał się wypadek widziany przez porucznika Józefa Kosackiego, oficera Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, kiedy to oddział 14 pułku ułanów 10 Brygady kawalerii Pancernej wpadł na miny przeciwdesantowe. Po raz pierwszy ręcznego wykrywacza min użyto w bitwie pod El Alamein w Egipcie.

Prototyp nawigacji GPS

Józef Hofman jest ponoć autorem ponad 60 innowacyjnych rozwiązań. Wśród tych najbardziej epokowych uważa się wycieraczki i resory. Jednak to system będący dalekim przodkiem nawigacji GPS jest tym wynalazkiem, który przysporzył mu szczególnej sławy. Warto odnotować, że odkrywca opatentował także tak prozaiczne - wydawałoby się - rzeczy, jak np. spinacz do papieru czy spiralna grzałka do gotowania wody. Bez dwóch zdań Józef Hofman był geniuszem - wynalazł wiele przedmiotów z różnych dziedzin, a był, jak sam się określał, przede wszystkim pianistą.

Kamizelka kuloodporna

Ten wynalazek był krokiem milowym w zapewnieniu wojskowym czy pracownikom służb publicznych bezpieczeństwa. Powstał pod koniec XIX w., a na jego pomysł wpadli Jan Szczepanik i Kazimierz Żegleń. Pierwsze kamizelki szyto z jedwabiu i weszły do powszechnego użycia na początku XX w. Dosyć szybko jednak pojawiły się pociski, które przebijały materiał ochronny, dlatego konieczne były kolejne udoskonalenia. Dziś nowoczesne kamizelki produkowane są zupełnie inaczej niż pierwotne egzemplarze i zapewniają bardzo dobrą ochronę korpusu przed kulami z broni palnej.

Witaminy

To, że dziś na grupę organicznych związków chemicznych o różnorodnej budowie, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu mówimy witaminy, zawdzięczamy Kazimierzowi Funkowi. Polski biochemik, pracując na początku drugiej dekady na Uniwersytecie Berlińskim i prowadząc tam badania nad przyczynami choroby beri-beri, odkrył i wyodrębnił z otrąb ryżowych pierwszą witaminę B1. Potem doszły kolejne witaminy i odkrycia w postaci ich obecności w rozmaitych pokarmach. W efekcie Funk stworzył naukę o witaminach, a sam później zajmował się leczeniem chorych na awitaminozę.

Powiązany Artykuł

Szczepionka przeciw polio

Medycznych odkryć mamy na swoim koncie znacznie więcej. To Polak - konkretnie Hilary Koprowski - pozwolił na skuteczną walkę z wirusem polio. Urodzony w Warszawie lekarz, immunolog i wirusolog stworzył pod koniec lat 40. ubiegłego wieku szczepionkę przeciwko polio. Dzięki niemu najpierw w Kongo, a następnie w Polsce w latach 50. zaczęto szczepić przeciwko tej chorobie, co pozwoliło na znaczny spadek zachorowań na nią.

Przenośny magnetofon "Nagra"

Stefan Kudelski to kolejny obok Józefa Hofmana genialny wynalazca. A przede wszystkim taki, którego wynalazek używano w radiu i studiach telewizyjnych na całym świecie. Tym wynalazkiem był "Nagra" - pierwszy profesjonalny magnetofon. Sprzęt ten powstał na początku lat 50. ubiegłego wieku, a następnie przez wiele lat był udoskonalany. Nad dopracowywaniem swojego dzieła Kudelski mógł w pełni się skupić, dość szybko bowiem zapracował sobie na finansowe zabezpieczenie. Z "Nagry" korzystali m.in. pracownicy służb specjalnych Stanów Zjednoczonych. Wynalazek zapewnił Polakowi wiele nagród.

Komputer Commodore

Także branża komputerowa nie rozwinęłaby się, gdyby nie Polacy. Mocno do tego przyczynił się Jacek (Jack) Tramiel. Urodzony w Łodzi polski wynalazca po wyjeździe do USA po II wojnie światowej założył firmę, która najpierw specjalizowała się w naprawie maszyn do pisania, a następnie - w połowie lat 70. ubiegłego wieku - wyprodukowała pierwszy komputer o nazwie PET. Urządzenie potrafiło uruchamiać programy napisane w języku BASIC. Mimo to nie było doskonałe – nie potrafiło m.in. odtwarzać dźwięku. Dlatego też PET-y trafiły w większości do szkół, ale kiedy ulepszono je, wyposażając w kolorową grafikę i możliwość odtwarzania nieskomplikowanych dźwięków, stały się łakomym kąskiem dla zwykłych ludzi. Ukoronowaniem działań Jacka Tramiela w raczkującej branży komputerowej było wyprodukowanie Commodore 64 - modelu komputera, który sprzedał się w oszałamiającej, szczególnie jak na tamte czasy, ilości 22 mln egzemplarzy.

***

Powyższe wynalazki to tylko nieliczne z wielu przykładów, że polska myśl techniczna i naukowa potrafiła wyprzedzać swoją epokę. Świat rewolucjonizowało przecież także wiele innych "naszych" odkryć. Choćby polon i rad – to pierwiastki, które odkryła Maria Skłodowska-Curie. To także walkie-talkie i krótkofalówka, które są dziełem Henryka Magnuskiego. Polacy wynajdywali także rzeczy, które dziś są jedynie ciekawostkami, budzą uśmiech a czasami grozę. Takim zrazu nietypowym, ale bardzo interesującym z punktu widzenia lingwisty wynalazkiem jest język Esperanto. Wymyślił go Ludwik Zamenhof, który twierdził, że do nieporozumień między ludźmi dochodzi na skutek bariery językowej. Pierwszy podręcznik do Esperanto, pod tytułem "Język Międzynarodowy", opublikowano w 1887 r. i od razu został uznany za niezwykle pomocny przy tłumaczeniu książek.

Z kolei wiedza i umiejętności Stanisława Ulama pozwoliły stworzyć coś, co jest groźne i przeraża. Urodzony we Lwowie wybitny matematyk przyczynił się do powstania bomby wodorowej. Uczestniczył w słynnym projekcie Manhattan, w ośrodku badań jądrowych w Los Alamos – finałem prac prowadzonych z innymi naukowcami było zdetonowanie w 1952 r. bomby, której wybuch wyzwolił energię równą eksplozji 10,4 mln trotylu. Ponadto Ulam - jak można przeczytać w internecie - był również jednym z twórców programu Orion. Pracowano w nim nad napędem nuklearnym do rakiet kosmicznych.

Powiązany Artykuł

Pechowe patenty

Zdarzyło się też tak, że realizację genialnego pomysłu, z pobudek patriotycznych, zahamował sam wynalazca. Niewiarygodne? A jednak. Jacek Karpiński stworzył pierwszy minikomputer K-202. Urządzenie zostało zaprojektowane w tym samym czasie, co komputer Jacka Tramiela – w latach 1970-1973. Co istotne, K-202 powstał w czasach, kiedy twórcy Apple konstruowali kalkulatory, wyprzedzał on o dwa lata amerykańską konkurencję. Ze względu na politykę nie stał się jednak powszechnie produkowanym sprzętem. Władza komunistyczna nie tyle nie ułatwiała Jackowi Karpińskiemu rozwoju badań nad wynalazkiem, ile wręcz mu przeszkadzała - szykanowała go, także dlatego, że był żołnierzem batalionu „Zośka”. W efekcie konstruktor zrezygnował z dalszych prac badawczych, a ponieważ nie chciał, by naukowcy z innych krajów zajęli się udoskonalaniem jego dzieła, nie sprzedał nikomu do niego licencji. Tym samym K-202 popadł w zapomnienie.

Do masowej produkcji nie trafiły także zderzak EPAR Lucjana Łągiewki czy sferyczny fotelik samochodowy Janusza Liberkowskiego. Akurat o obu panach mało kto słyszał, choć pomysły mieli niezłe. Ten pierwszy w połowie lat 90. ubiegłego wieku opracował rewolucyjny zderzak pochłaniający energię podczas zderzenia. Skończyło się tylko na testach, bo świat naukowy nie kwapił się do uznania osiągnięć konstruktora-amatora i jego technologii dynamicznej absorpcji energii kinetycznej. Ponieważ wynalazca zdany był na finansowanie dalszych prac we własnym zakresie, mechanizm opatentowali naukowcy z Uniwersytetu Cambridge, którzy również pracowali nad podobnym pomysłem.

Z kolei Janusz Liberkowski w 2006 r. wygrał konkurs dla najlepszego wynalazcy. Zaprezentował wtedy fotelik dla dziecka w samochodzie, który w razie wypadku okręca się wokół dziecka i automatycznie usztywnia kręgosłup. I choć pan Janusz w nagrodę otrzymał 1 mln dolarów, tak naprawdę chyba nie poczuł się do końca nagrodzony. Fotelik miał trafić do seryjnej produkcji, jednak okazało się, że firma, której wynalazca sprzedał swój projekt, tak go pozmieniała, że konstruktor zrezygnował z dalszej współpracy. Postanowił na własną rękę szukać finansowego wsparcia, co trwa do dziś.

bb