Przestępcy gospodarczy są ciągle bezkarni. Tylko 13 proc. spraw trafia do sądów

2017-04-14, 20:13

Przestępcy gospodarczy są ciągle bezkarni. Tylko 13 proc. spraw trafia do sądów
Zdjęcie ilustracyjne.Foto: Glow Images/East News

Zmieniające się środowisko prawne i cyberprzestępstwa to nie jedyne zagrożenia dla firm. Coraz częstsze stają się nadużycia gospodarcze popełniane przez tzw. białe kołnierzyki. Nieuczciwe i nieetyczne zachowania firm osłabiają nie tylko pozycje przedsiębiorstw działających zgodnie z prawem, ale także szkodzą nam wszystkim.

Posłuchaj

Coraz więcej nadużyć gospodarczych popełnianych jest przez tzw. białe kołnierzyki – wyjaśnia Mariusz Witalis, partner w EY. (Dominik Olędzki, Naczelna Redakcja gospodarcza Polskiego Radia)
+
Dodaj do playlisty

Biznes ma na pewno swój własny kod językowy, jeśli chodzi o etyczne i odpowiedzialne zarządzanie, który można nazywać polityką compliance, albo kodeksem etycznym, albo mechanizmami zwanymi polityką zakupową, prezentową, czyli istnieją w tym zakresie bardzo różne „wytrychy słowne”.

Uczciwość i przyzwoitość ciągle w cenie

Natomiast, jak podkreśla dyrektor generalny Global Compact w Polsce Kamil Wyszkowski, tak naprawdę chodzi o to, by w prowadzeniu biznesu być przyzwoitym i uczciwym.

"

Kamil Wyszkowski Chodzi o to, by w prowadzeniu biznesu być przyzwoitym i uczciwym.

– I nie ma tu sensu chowanie się za różne trudno zrozumiałe polityki korporacyjne. Tylko trzeba dbać o płacenie podatków, respektować standardy pracy, dbać o to, żeby nie było szans na zaistnienie zjawisk mobbingowych, dbać o to, żeby nie było łapownictwa, o to, żeby nie wytwarzać produktów – bądź nie świadczyć usług, które szkodzą zdrowiu lub są niskiej jakości. Na tyle niskiej, że już ocieramy się o zwyczajne oszustwo w zakresie składanych ofert co do produktu lub usługi – wylicza gość Polskiego Radia 24.

I dodaje, że kiedyś był kodeks honorowy przedsiębiorcy, gdzie on przez przyzwoitość w biznesie rozumiał też taką honorową rękojmię za produkt lub usługę, którą świadczy.

– Niestety obecnie takie rozumienie etyki w biznesie wymiera – ocenia Kamil Wyszkowski.

Czym jest dzisiaj etyka w biznesie?

Kiedy mówimy o etyce w biznesie, to mówimy nie tylko o koncentrowaniu się na wynikach finansowych, czyli na tym, z czego firmy są rozliczane, ale także na sposobie, w jaki firmy robią biznes.

– Na ile jest to zgodne z pewnymi wzorcami działania, na ile nie jest sprzeczne z przepisami prawa, z dobrymi zasadami. Jeszcze kilka lat temu to w ogóle nie był żaden temat, ale presja, która płynie ze strony pracowników, regulatorów, a także kary, które są nakładane na firmy spowodowały, że firmy wprowadzają coraz częściej różne programy, które mają wzmacniać tę etykę, i jest to coraz ważniejsze dla nich, poza czystym wynikiem finansowym – wyjaśnia gość Jedynki Mariusz Witalis, partner w Dziale Zarządzania Ryzykiem Nadużyć EY.

"

Mariusz Witalis Firmy wprowadzają coraz częściej różne programy, które mają wzmacniać etykę i jest to coraz ważniejsze dla nich.

Bowiem ten wynik jest ważny, ale nie najważniejszy.

– Szczególnie wtedy, kiedy firmy orientują się, że ten wynik można oczywiście osiągnąć za wszelką cenę, ale kilka lat później przychodzi regulator, np. amerykański Departament Sprawiedliwości, który firmie daje kilka miliardów dolarów kary, i wtedy ten wynik ulega pogorszeniu – dodaje gość radiowej Jedynki.

Etyka w biznesie a zarabianie pieniędzy

Coraz trudniej też określić, gdzie przebiega granica między etyką, a tym, co jest solą biznesu, czyli zarabianiem pieniędzy.

– Ta granica się zatarła. I to jest najbardziej niebezpieczny element tego zjawiska. Oczywiście nie ma niczego złego w zarabianiu pieniędzy. Tak jak nie ma niczego niewłaściwego w tym, że ktoś jest bogaty, nawet bardzo bogaty. Jeżeli jego przymioty osobiste, talent, operatywność, przedsiębiorczość spowodowały, że tego rodzaju majątek zgromadził, to świetnie. Natomiast coraz częściej mamy do czynienia z kryzysem etyki w biznesie. Czyli z jednej strony mamy sporą grupę firm, która ma kodeks etyczny, polityką compliance – tylko że szeregowi pracownicy nie mają o tym pojęcia, że jest tego rodzaju polityka – komentuje Kamil Wyszkowski.

"

 Kamil Wyszkowski Coraz częściej mamy do czynienia z kryzysem etyki w biznesie.

Nie mają też wiedzy, jak można się bronić przed różnego rodzaju naruszeniami. Nie wiedzą, że jest instytucja rzecznika etyki, czyli osoby, która może wstawić się za pracownikiem w sporze z przełożonym, czy też odwrotnie. A dodatkowo, część osób zgłaszających nieprofesjonalne zachowania w pracy, spotyka się z ostracyzmem środowiska i zyskuje miano donosicieli.

Nieuczciwe tzw. białe kołnierzyki

Jednak większość przedsiębiorców działa zgodnie z prawem, co warto podkreślić.

– I kiedy mówimy o tych działaniach nieetycznych, to w dalszym ciągu jest to jakiś margines, ale jednak są one dosyć powszechne i skala tych różnych nieprawidłowości jest dosyć duża – zwraca uwagę ekspert z EY.

Przede wszystkim dotyczy to nadużyć gospodarczych popełnianych przez tzw. białe kołnierzyki.

– Około 20 – 40 firm oświadcza, że miały różnego rodzaju incydenty związane z nieprawidłowościami, które dotyczyły ich pracowników. Im pracownik jest wyżej w hierarchii, tym ma więcej możliwości popełnienia nadużycia, więcej pokus. Ponadto jeśli pracuje w firmie np. 10 lat, to zazwyczaj jest kierownikiem, ma różnego rodzaju uprawnienia, mniej jest kontrolowany, więc wynik finansowy tych nadużyć może być wyższy – tłumaczy Mariusz Witalis.

"

Mariusz Witalis Około 20 – 40 firm oświadcza, że miały różnego rodzaju incydenty związane z nieprawidłowościami, które dotyczyły ich pracowników.

Nadużycia firmowe: korupcja i kradzieże

Ale oprócz tych działających zgodnie z prawem przedsiębiorców – na rynku nie brakuje także firm działających nieetycznie, niezgodnie z prawem.

– Te nieprawidłowości to z jednej strony korupcja, do tego dochodzą różnego rodzaju pracownicze przestępstwa, które polegają na wyprowadzaniu pieniędzy z firmy do własnej kieszeni. Jest to kradzież, tylko bardziej wyrafinowana, bo przez sieć pośredników. Mamy do czynienia również z bardzo dużą skalą przestępstw związanych z VAT, kiedy to „łańcuchy” wyprowadzają miliony złotych z gospodarki. Są także nadużycia związane ze zmowami, z fałszowaniem sprawozdań finansowych po to, żeby firma była dobrze oceniona, żeby dostała kredyt z banku – wylicza gość Jedynki.

Najbardziej zagrożeni młodzi pracownicy

Z przeprowadzonych badań nadużyć gospodarczych w krajach europejskich wynika, że najwięcej kłopotów z dokonywaniem etycznych wyborów w życiu zawodowym mają najmłodsi pracownicy, tzw. pokolenie Y.

– Mamy tutaj do czynienia z kilkoma elementami. Z jednej strony – a badanie zostało przeprowadzone w całej Europie – wynika, że bezrobocie wśród młodszych pracowników jest większe, trudniej więc znaleźć pracę. Z kolei młody człowiek, który przychodzi do firmy, spotyka się z pewnymi nawykami, i albo będzie je kontynuował, zwłaszcza że jest też duża presja na firmę, aby osiągać odpowiednie wyniki finansowe, albo trudno mu będzie działać. A ta droga na skróty wydaje się korzystna. I to powoduje, że to pokolenie, o którym myślano, że będzie wolne od tych złych nawyków, również nimi przesiąka – zauważa Mariusz Witalis.

"

Mariusz Witalis Pokolenie Y, o którym myślano, że będzie wolne od złych nawyków, również nimi przesiąka.

Na polskim rynku pracy bezrobocie jednak maleje. Czy to może oznaczać, że zachowania młodych Polaków są inne?

– Wyniki dotyczące Polski bardziej zbliżają nas do Europy Zachodniej, niż do Środkowo-Wschodniej. Prawie 38 proc. badanych mówiło, że korupcja i nadużycia to jest poważny problem w Polsce. Średnia dla Europy Środkowo-Wschodniej – to było ok. 2/3 badanych, a dla Europy Zachodniej – 35 proc.  Widać więc, że dobra sytuacja gospodarcza i działania organów ścigania prowadzone od lat, powodują, że przynajmniej nie widzimy tego problemu jako aż tak istotnego, jak u naszych sąsiadów – podkreśla ekspert z EY.

Kosztowne zmowy cenowe

Problemem, oprócz korupcji i kradzieży, są też zmowy cenowe. A na zawyżonych kosztach inwestycji finansowanych z budżetu państwa tracimy wszyscy.

– Z powodu zmowy te inwestycje stają się droższe, mniej efektywne i strona publiczna, czyli podatnicy, większą kwotę płacą za realizowaną inwestycję. Jeśli kilku nieuczciwych przedsiębiorców dokona porozumienia cenowego, to tym samym wyklucza z gry innych producentów, ponieważ w ten sposób, w większym zakresie, są w stanie spełnić warunki zamawiającego. Natomiast ci uczciwi przedsiębiorcy, którzy w takiej zmowie nie uczestniczą, są wyrugowani z takiego interesu – wyjaśnia Maciej Stańczuk z Pracodawców  RP.

"

Maciej Stańczuk Z powodu zmowy inwestycje stają się droższe, mniej efektywne i strona publiczna, czyli podatnicy większą kwotę płacą za realizowaną inwestycję.

Na zmowach cenowych tracić może budżet, ale przede wszystkim tracimy my wszyscy, podatnicy, społeczeństwo, i możemy też więcej płacić za konkretne towary.

– Zmowy to nie jest odosobniony przypadek. Jest to szczególny rodzaj nadużycia. Jeśli pracownicy je popełniają, to robią to po to, aby pomóc firmie. Zmowy bardzo ciężko wykryć, ponieważ odbywają się w zaciszach gabinetów, w wąskim gronie osób – zaznacza Mariusz Witalis.

Z niedawnego raportu firmy doradczej EY wynika, że wielu pracowników byłoby gotowych wręczyć łapówkę,  gdy na szali był wynik firmy. W takim razie, dlaczego przedsiębiorstwu powinno zależeć na ukaraniu takiej osoby, która de facto działa na jej rzecz?

– Ponieważ bardzo często strata wizerunkowa dla firmy, gdy to się wyda, jest bardziej bolesna niż zysk z ewentualnie zdobytego po wręczeniu łapówki kontraktu. I dobrze, że media nagłaśniają tego rodzaju przypadki. Bo dzięki temu też kampanie bojkotu konsumenckiego zaczynają odnosić w Polsce sukcesy, a to oznacza, że coś się zmieniło. Zmieniła się postawa konsumentów wobec takich zjawisk – uważa Kamil Wyszkowski.

"

Kamil Wyszkowski Strata wizerunkowa dla firmy, gdy to się wyda, jest bardziej bolesna niż zysk z ewentualnie zdobytego po wręczeniu łapówki kontraktu.

Sygnaliści ujawnią zmowy cenowe…

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uruchomił właśnie specjalny program dla sygnalistów, gdzie anonimowo można informować o nielegalnych porozumieniach.

– Uruchomiliśmy odpowiedni e-mail, również telefonicznie można się do nas zgłaszać. Będziemy się starali zaoferować taki sposób kontaktu elektronicznego, żeby ktoś mógł się zgłosić do UOKiK kompletnie anonimowo. A docelowo trzeba pomyśleć, aby ten system był ustawowo umocowany. Ponieważ dochodzi tu problem, szczególnie przy dużych kartelach ochrony osób, które potencjalnie będą się zgłaszały. Żeby to zostało załatwione w sposób zupełnie formalny i prawny, i żeby nie było tutaj żadnych wątpliwości – zwraca uwagę Marek Niechciał, prezes UOKiK.

"

Marek Niechciał Uruchomiliśmy odpowiedni e-mail, również telefonicznie można się zgłaszać do UOKiK.

W ciągu pięciu dni z nowego narzędzia skorzystało kilkadziesiąt osób, co może  świadczyć o tym, że ludzie jednak widzą problem i chcą wyeliminować te patologie. Ale także, że boją się zgłaszać nieprawidłowości swoim przełożonym. A może jest to też dobre narzędzie do szkalowania innych, do insynuacji?

– Zapewne mamy w tej grupie osoby sfrustrowane, które rzeczywiście nie opierają się pokusie pomówienia swojego miejsca pracy. Ale zakładam, że większość to świadkowie realnych naruszeń, które trzeba sprawdzić. I świetnie, że tego rodzaju przestrzeń się pojawiła – ocenia Kamil Wyszkowski.

Zdaniem gościa Jedynki Mariusza Witalisa zawsze informowanie o tego rodzaju niedobrych praktykach w firmach działa w interesie nas wszystkich.

– Ta inicjatywa UOKiK to pewna nowość, ale im więcej tego typu sytuacji, to tym lepiej dla nas wszystkich. I sygnalistów będzie przybywać – dodaje partner w Dziale Zarządzania Ryzykiem Nadużyć EY.

… i może pomogą walczyć z szarą i czarną strefą

Oczekiwania wobec sygnalistów są poważne, ponieważ obszar nadużyć, które bez nich byłyby trudne do udowodnienia, jest też spory.

– Bowiem firmy działające w szarej strefie świetnie sobie zdają sprawę, że nieuczciwością można zmaksymalizować zysk. I co więcej, wiedzą też, że jest małe ryzyko skazania, w przypadku postępowania sądowego. Na dziś szara strefa to ok. 12,4 proc. polskiego PKB, 214 mld złotych, a 60 mld złotych to czarna strefa. Tylko mafia paliwowa to jest 10 mld złotych. A jest jeszcze mafia tytoniowa, hazardowa, spirytusowa, lekowa, mafia w branży budowlanej, gastronomicznej, i to jest właśnie ta grupa przedsiębiorców, którzy świadomie łamią prawo. Oszukują, obracają bez akcyzy i generują nieuczciwe zyski – podkreśla gość Polskiego Radia 24.

"

Kamil Wyszkowski Na dziś szara strefa to ok. 12,4 proc. polskiego PKB, 214 mld złotych, a 60 mld złotych to czarna strefa.

A w jaki sposób nieuczciwe firmy dziś oszukują? Chociażby w taki, że  80 proc. kradzionych samochodów to pojazdy kradzione na części.

– Trafiają one do nielegalnych lub półlegalnych warsztatów samochodowych, gdzie bez faktury dokonuje się naprawy za pieniądze z ubezpieczenia auto casco. Czyli zapotrzebowanie na części „wyzwala” kradzieże samochodów. Tworzy się taki obieg zamknięty. I dlatego trzeba na tyle utrudnić działanie takiej mafii, żeby ona wycofała się z Polski – komentuje Kamil Wyszkowski.

Najważniejsza nieuchronność kary

Jednak bardzo restrykcyjne prawo w tym obszarze dobrze nie działa. Działa natomiast nieuchronność kary, nawet niewielkiej. Nie chodzi o to, by był to wyrok skazujący na 25 lat więzienia czy kamieniołomów.

"

Kamil Wyszkowski 87 proc. postępowań gospodarczych jest obecnie umarzanych.

– Chodzi o to, że jeżeli ktoś jest przestępcą gospodarczym i jest bardzo wysokie prawdopodobieństwo, że trafi nawet na 2 – 3 lata do więzienia i będzie miał sprzedany swój majątek uzyskany w trybie nieuczciwym, to nie będzie się za to brać. Bo ryzyko jest zbyt wysokie, i o to głównie chodzi. Dlatego trzeba poprawić efektywność funkcjonowania prokuratury, policji, wymiaru sprawiedliwości. Ale też poprawić wskaźniki umorzeń versus skazań. Bo 87 proc. postępowań gospodarczych jest obecnie umarzanych. Tylko 13 proc. trafia na wokandę sądową. A to jest porażka  – komentuje dyrektor generalny Global Compact w Polsce Kamil Wyszkowski.

Dominik Olędzki, Błażej Prośniewski, Dariusz Kwiatkowski, Małgorzata Byrska


Polecane

Wróć do strony głównej