Krajowy Plan Odbudowy i jego główne założenia. O tym warto wiedzieć
2021-05-04, 15:25
Sejm uchwalił ustawę w sprawie ratyfikacji decyzji o zwiększeniu zasobów własnych Unii Europejskej dotyczącej Funduszu Odbudowy. Ma on posłużyć do odnowienia i pobudzenia europejskiej gospodarki po pandemii koronawirusa.
Aby Fundusz Odbudowy został uruchomiony, wszystkie państwa członkowskie muszą ratyfikować decyzję unijnych liderów o zwiększeniu zasobów własnych UE. Brak ratyfikacji tej decyzji wstrzymałby uruchomienie pakietu środków - zarówno z wieloletniego budżetu na lata 2021-2027, jak i Funduszu Odbudowy. Polska z unijnego budżetu i Funduszu Odbudowy ma otrzymać łącznie 770 mld zł.
Powiązany Artykuł
Ratyfikacja unijnego Funduszu Odbudowy. Sejmowe komisje przyjęły projekt
Posłuchaj
Powiązany Artykuł
Krajowy Plan Odbudowy wysłany do Komisji Europejskiej
Każde państwo członkowskie musi przygotować i przesłać do Komisji Europejskiej Krajowy Plan Odbudowy, będący podstawą do wypłaty środków z unijnego Funduszu Odbudowy. W dokumencie wyodrębniono część grantową i pożyczkową. Z Funduszu Odbudowy Polska będzie miała do dyspozycji około 58 mld euro.
Rząd złożył do Komisji Europejskiej Krajowy Plan Odbudowy
Polski rząd złożył do Komisji Europejskiej Krajowy Plan Odbudowy. Przypomnijmy, taki dokument musi przygotować każde państwo członkowskie UE i przesłać do Komisji Europejskiej i jest on podstawą do wypłaty środków z unijnego Funduszu Odbudowy. Budżet Funduszu Odbudowy dla Unii to ponad 723,8 mld euro. Z tego Funduszu Polska będzie miała do dyspozycji około 58 mld euro - 23,9 mld euro dotacji (na bezzwrotne granty) i 34,2 mld euro nisko oprocentowanych pożyczek.
Środki z Krajowego Planu Odbudowy przeznaczone na pięć celów
W największym skrócie pieniądze z Instrumentu na Rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności zostaną przeznaczone na prorozwojowe inwestycje. W praktyce oznacza to wsparcie w obszarach:
1. Transformacja cyfrowa
2. Odporność i konkurencyjność gospodarki
3. Energia i zmniejszenie energochłonności
4. Dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia
5. Zielona i inteligentna mobilność
To również pieniądze na inwestycje infrastrukturalne, na przykład kolej i drogi.
14,3 mld euro na „zieloną energię i zmniejszenie energochłonności”
Krajowy Plan Odbudowy, w wersji opublikowanej przez rząd w piątek 30 kwietnia, przewiduje 5,7 mld euro w części grantowej i 8,6 mld euro w części pożyczkowej.
Łącznie Komponent B „Zielona energia i zmniejszenie energochłonności” opiewa na 14,3 mld euro.
Jako cel główny całego komponentu wskazuje się „ograniczenie negatywnego oddziaływania gospodarki na środowisko przy jednoczesnym zapewnieniu konkurencyjności i bezpieczeństwa energetycznego oraz ekologicznego kraju”.
W komponencie, podzielonym na części grantową i pożyczkową, wyróżniono szereg celów szczegółowych.
Środki na program „Czyste powietrze”, przeznaczone m.in. na termomodernizację, wymianę starych pieców, dofinansowanie OZE
W planie jest Aktualizacja Krajowego Programu Ochrony Powietrza, w której określone zostaną kierunki interwencji – ograniczenie emisji zanieczyszczeń z sektora bytowo-komunalnego i z transportu drogowego.
Planowane jest podniesienie efektywności realizacji programu „Czyste powietrze”: zwiększenie liczby składanych wniosków o dofinansowanie, faktyczną wymianę przestarzałych źródeł ciepła oraz realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych w jednorodzinnych budynkach mieszkalnych.
Planowane są: przygotowanie mechanizmu wsparcia najuboższych grup społecznych, przegląd paliw stałych dla sektora bytowo-komunalnego, nowelizacja ustawy o wsparciu kogeneracji, zwiększająca liczbę aukcji i naborów oraz łagodząca wymagania.
Przewiduje się wprowadzenie prawnego obowiązku zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w ciepłownictwie i chłodnictwie w tempie 1,1 pkt proc. w okresie 2021-2030.
Planuje się regulacje dla efektywnego wykorzystania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych.
300 mln euro przewiduje się na inwestycje w źródła ciepła i chłodu w systemach ciepłowniczych.
Wymiana źródeł ciepła i poprawa efektywności energetycznej w budynkach mieszkalnych ma pochłonąć 3,2 mld euro, w tym 290 mln euro w przypadku szkół, a 67 mln euro - wsparcia dla zwiększenia efektywności energetycznej obiektów lokalnej aktywności społecznej.
Program przewiduje rozwój technologii wodorowych
W ramach zwiększenia wykorzystania OZE przewiduje się poprawę warunków dla rozwoju i technologii wodorowych oraz innych gazów zdekarbonizowanych, w tym przyjęcie Polskiej Strategii Wodorowej do roku 2030 z perspektywą do 2040 r., nowelizację ustawy o elektromobilności i stworzenie ram regulacyjnych funkcjonowania wodoru jako paliwa alternatywnego w transporcie.
Dodatkowo przewiduje się opracowanie legislacyjnego pakietu wodorowego i uruchomienie programów wspierających badania i rozwój w dziedzinie technologii wodorowych.
Planowane jest przygotowanie regulacji dla biometanu.
Inwestycje w technologie wodorowe, wytwarzanie, magazynowanie i transport wodoru mają być wsparte kwotą 800 mln euro.
Moc instalacji do produkcji niskoemisyjnego i odnawialnego wodoru, w tym elektrolizerów ma wynieść 320 MW do III kw. 2026 r. W ramach poprawy warunków dla rozwoju OZE przewiduje się szereg zmian regulacyjnych, w tym zaplanowane już złagodzenie reguły 10H dla wiatraków. Ma to się przełożyć na 6-10 GW nowych mocy.
Nowe, korzystne rozwiązania dla prosumentów. Tak na wsi, jak i w miastach
Parametry aukcji dla OZE mają być znane na pięć lat do przodu. Pojawić się mają zbiorowe modele prosumpcji energii, dostępne także dla mieszkańców miast - prosumenci grupowi i wirtualni. Przewiduje się wdrożenie modelu aktywnych odbiorców energii elektrycznej, agregacji prosumentów, czy ułatwień dla kontraktów w modelu Power Purchase Agreement (PPA).
300 mln euro wsparcia ma trafić na rozwój sieci przesyłowych i inteligentną infrastrukturę elektroenergetyczną.
Wsparcie dla energetyki wiatrowej
97 mln ma wynieść wsparcie dla instalacji OZE realizowanych przez społeczności energetyczne. 437 mln euro ma trafić na budowę terminali portowych dla obsługi morskiej energetyki wiatrowej. Główny terminal ma powstać w Porcie Gdynia do końca 2024 r. Do 2026 r. porty w Łebie i Ustce mają być przystosowane do obsługi farm.
204 mln euro ma trafić na inwestycje w zrównoważoną gospodarkę wodno-ściekową na terenach wiejskich w ramach celu: adaptacja do zmian klimatu.
W części pożyczkowej 300 mln euro mają zdobyć duże firmy na inwestycje o największym potencjale redukcji gazów cieplarnianych - w efektywność i w OZE.
3,25 mld euro ma wynieść pożyczkowe wsparcie dla morskich farm wiatrowych - „projektów strategicznych wpisanych na listę projektów indykatywnych”.
Dofinansowanie budowy magazynów energii
Przewiduje się stworzenie regulacji dla rozwoju magazynów energii elektrycznej. Na ten cel ma być dostępne 200 mln euro pożyczek.
W II kw. 2026 r. liczba przydomowych magazynów energii ma sięgnąć 28 tys.
Miliony na „rozbrojenie” bomb ekologicznych
Kolejne 200 mln euro przewiduje się na likwidację „bomb ekologicznych”, m.in. na inwestycje w neutralizację zagrożeń oraz odnowę wielkoobszarowych terenów zdegradowanych i Morza Bałtyckiego.
Na inwestycje w zwiększanie potencjału zrównoważonej gospodarki wodnej na obszarach wiejskich zarezerwowane ma być 667 mln euro.
Zielona transformacja budownictwa wielorodzinnego w miastach
2,8 mld euro ma być dostępne na inwestycje na rzecz kompleksowej zielonej transformacji miast.
Inwestycje w zielone budownictwo wielorodzinne mają być wsparte pożyczkami w wysokości 1,2 mld euro oraz dodatkowo 5 mld zł z budżetu. To jedyne miejsce komponentu, w którym wspomina się o środkach budżetu państwa.
Przyjęcie ustawy o zrównoważonym rozwoju miast zaplanowano w KPO na IV kw. 2025 r. Natomiast utworzenie Funduszu Zielonej Transformacji Miast na I kw. 2022.
KPO: blisko 4,9 mld euro na transformację cyfrową
Na transformację cyfrową Krajowy Plan Odbudowy, w wersji opublikowanej przez rząd w piątek 30 kwietnia, przewiduje 2,8 mld euro w części grantowej i 2,1 mld euro w części pożyczkowej.
Łącznie komponent C opiewa na 4,9 mld euro, co stanowi 13,6 proc. środków planowanych do wydatkowania w ramach KPO.
Jako cel główny całego komponentu C ("Transformacja cyfrowa") wskazuje się wzmocnienie przemian cyfrowych w sektorze publicznym, społeczeństwie i gospodarce.
Transformacja cyfrowa poprawi dostęp do internetu, rozwój e-usług
W komponencie, podzielonym na części grantową i pożyczkową, wyróżniono kilka celów szczegółowych, w tym: poprawę dostępu do szybkiego internetu, rozwój e-usług i ich konsolidacja, tworzenie warunków dla rozwoju zastosowań przełomowych technologii cyfrowych w sektorze publicznym, gospodarce i społeczeństwie oraz usprawnienie komunikacji między instytucjami publicznymi, obywatelami i biznesem. A także wzrost bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni, w tym zabezpieczenie infrastruktury przetwarzania danych oraz cyfryzacja infrastruktury służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo.
Rozbudowa sieci szerokopasmowej, likwidacja „białych plam”
Planowane jest zapewnienie bardzo szybkiego internetu na obszarach wykluczonych i likwidacja „białych plam”. Realizowane będą inwestycje związane z rozbudową sieci szerokopasmowej o bardzo dużej przepustowości i pojemności, poprawą jej wydajności i dostępności do punktów dystrybucji w budynkach wielorodzinnych, w domach oraz miejscach świadczenia usług publicznych i dla biznesu.
Przyczynią się one do zapewnienia powszechnego zasięgu zaawansowanej łączności bezprzewodowej, w tym sieci 5G, systemów zarządzania i monitorowania.
"Powstała infrastruktura będzie bazować na rozwiązaniach, które umożliwią świadczenie użytkownikom końcowym usług dostępu do Internetu o przepustowości co najmniej 100 Mb/s, a zarazem będzie gotowa do świadczenia usług o przepustowościach mierzonych w Gb/s, co prowadzić będzie również do osiągnięcia celu Narodowego Planu Szerokopasmowego do 2025 roku w tym zakresie, a także będzie zgodna z celami tzw. Cyfrowego Kompasu" - podano.
"Podjęte działania przyspieszą rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), zapewniając każdemu mieszkańcowi Polski oraz podmiotom gospodarczym gwarancję dostępu do szybkiego Internetu i usług cyfrowych" - czytamy w dokumencie.
Cyfryzacja e-usług w sektorze publicznym
Kolejnym z celów działań w ramach realizacji komponentu C, będzie osiągnięcie wyższego poziomu cyfryzacji procesów i świadczenia e-usług w sektorze publicznym, w obszarach m.in.: administracji publicznej, administracji skarbowej, budownictwa i zagospodarowania przestrzennego, rolnictwa.
Powyższe działania usprawnią komunikację między instytucjami, obywatelami i przedsiębiorcami, jak również poprawią efektywność działalności instytucji. Osiągnięcie efektów wzmacniać będzie również wykorzystanie technologii przełomowych takich jak sztuczna inteligencja (AI), blockchain czy internet rzeczy (IoT).
Szybki i szerokopasmowy internet w szkołach i placówkach edukacyjnych
W KPO zaplanowano działania zmierzające do rozwoju nowoczesnej szkoły korzystającej z rozwiązań IT. Oprócz podnoszenia kompetencji, podłączenia szkół i placówek oświatowych do sieci szerokopasmowych oraz wyposażenia pracowni w komputery i inny niezbędny sprzęt, kluczowe jest także wyrównanie dostępu nauczycieli i uczniów do odpowiedniego sprzętu oraz do cyfrowych zasobów i narzędzi wspierających proces kształcenia - podano.
Jak dodano, również zapewnienie organom prowadzącym możliwości realizacji ich indywidualnych potrzeb cyfrowych w zakresie wykraczającym ponad poziom gwarantowany przez państwo.
Trzecim kluczowym celem działań będzie "wdrażanie technologii, narzędzi i udogodnień w zakresie cyberbezpieczeństwa użytkowania systemów informacyjnych w sektorze publicznym i prywatnym" - czytamy.
Poprawa bezpieczeństwa sieci i w sieci
Plan przewiduje wsparcie ukierunkowane na poprawę dostępności bezpieczeństwa i niezawodności działania infrastruktury krytycznej ośrodków obliczeniowych i narzędzi informatycznych (sprzętu i oprogramowania) niezbędnych do świadczenia elektronicznych usług publicznych przez szerokie spektrum podmiotów, m.in. administracyjnych, leczniczych, oświatowych, opiekuńczych.
Istotnym elementem jest wypracowanie standaryzacji i rozbudowy zabezpieczenia infrastruktury krytycznej w zakresie zabezpieczenia danych w ośrodkach obliczeniowych na potrzeby bezpieczeństwa oferowanych e-usług.
Dodatkowo, w ramach modernizowania systemu alarmowania i ostrzegania wdrożony zostanie system oparty na rozwiązaniach cyfrowych (w miejsce funkcjonującego systemu analogowego), a służby państwowe odpowiedzialne za bezpieczeństwo zostaną wyposażone w rozwiązania umożliwiające zwiększenie zdolności współpracy i dyslokacji - podano W KPO.
"Jednocześnie podwyższenie jakości e-usług oferowanych m.in. przez administrację publiczną i kluczowe sektory gospodarki, wymaga ustandaryzowania procesów przetwarzania danych, co jest szczególnie ważne dla zapewnienia ciągłości działania systemów informatycznych w różnych sektorach gospodarki, zwiększenia odporności na zakłócenia oraz harmonizacji z działaniami Komisji Europejskiej w obszarze federalizacji chmur obliczeniowych" - czytamy w dokumencie.
KPO: 4,7 mld euro na „Odporność i konkurencyjność gospodarki”
Na Komponent A „Odporność i konkurencyjność gospodarki” w wersji opublikowanej przez rząd w piątek 30 kwietnia Krajowy Plan Odbudowy przewiduje prawie 4,5 mld euro w części grantowej i 245 mln euro w części pożyczkowej.
Głównym celem komponentu A jest: „Zapewnienie odporności gospodarki na kryzysy, wzrostu produktywności oraz tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy”.
Największym wyzwaniem dla gospodarki – wydłużenie wieku emerytalnego
Wśród największych wyzwań dla działań w ramach tego komponentu wymienia się efektywne wydłużanie wieku emerytalnego. Niski wiek emerytalny określa się jako jedno z istotnych wyzwań polskiego rynku pracy. Wskazuje się, że ewentualne podniesienie tego wieku ma obecnie niską akceptację społeczną. Co więcej, zarówno w sensie prawnym, jak i kulturowym, przechodzenie na emeryturę w wieku ustawowym ma charakter prawa, a nie obowiązku - zauważa się.
W części grantowej wskazuje się na planowane reformy.
Pierwsza z nich to reforma ram fiskalnych i wprowadzenie średniookresowych ram budżetowych (ŚRB) oraz integracja procesów planowania wieloletniego i rocznego. Zakłada się wprowadzenie nowej klasyfikacji budżetowej; a także automatyzmu w zakresie uwzględniania w stabilizującej regule wydatkowej nowo utworzonych państwowych funduszy celowych. Reformy te planuje przeprowadzić się między III kw. 2021 r., a I kw. 2025 r.
Zakłada się te dalsze ograniczenia obciążeń regulacyjnych i administracyjnych. Bezpośrednim efektem realizacji tej reformy w okresie realizacji KPO będzie przyjęcie pakietu rozwiązań deregulacyjnych pod nazwą tarczy prawnej.
Środki na wsparcie inwestycji, planowanie przestrzenne
300 mln euro przewidziano na inwestycje dla przedsiębiorstw w produkty, usługi i kompetencje pracowników oraz kadry związane z dywersyfikacją działalności. Jednym z elementów maj być wsparcie przygotowania terenów inwestycyjnych pod potrzeby inwestycji o kluczowym znaczeniu dla gospodarki.
200 mln euro ma wesprzeć reformę planowania i zagospodarowania przestrzennego. W ramach wdrożenia przewidziano sporządzenie planów ogólnych przez wszystkie gminy, co ma pochłonąć 248 mln zł – po 100 tys. zł na każdą gminę.
Pieniądze dla gmin – na rewitalizację, miejscowe plany zabudowy
175 mln zł ma pójść na sporządzenie strategii rozwoju gmin oraz gminnych programów rewitalizacji dostosowujących je do nowych przepisów. Przewiduje się potrzebę opracowania nowych strategii rozwoju dla 60 proc. gmin oraz 700 gminnych programów rewitalizacji. 465 mln zł przewidziano na przekształcenie planów miejscowych w plany zabudowy, średnio po 8 tys. zł na każdy plan.
1,27 mld euro na konkurencyjność rolnictwa i ochronę producentów
Kosztem 1,27 mld euro wsparcia planowana jest reforma na rzecz poprawienia warunków konkurencyjności i ochrony producentów oraz konsumentów w sektorze rolnym.
To m.in. inwestycje na rzecz dywersyfikacji i skracania łańcucha dostaw produktów rolnych i spożywczych oraz budowy odporności podmiotów uczestniczących w łańcuchu.
Setki milionów na robotyzację i innowacje
450 mln euro ma trafić na inwestycje wspierające robotyzację i innowacje w przedsiębiorstwach.
162 mln euro przewidziano na stworzenie warunków do przejścia na model gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym na inwestycje we wdrażanie technologii i innowacji środowiskowych, w tym związanych z GOZ.
164 mln euro ma trafić na zapewnienie instytucjonalnych i prawnych podstaw rozwoju BSP (dronów), m.in. rozbudowę specjalistycznych ośrodków szkoleniowych, wsparcie wdrożeń, centra monitorowania, oraz na infrastrukturę do zarządzania ruchem bezzałogowych statków powietrznych.
Wsparcie współpracy między nauką a przemysłem
490 mln euro ma wesprzeć wzmocnienie mechanizmów współpracy pomiędzy sektorem nauki oraz przemysłem, w tym inwestycje w rozbudowę potencjału badawczego.
400 mln euro ma pochłonąć wsparcie rozwoju nowoczesnego kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie, w ramach celu Kadry dla nowoczesnej gospodarki.
Miliony euro na zwiększenie odporności rynku pracy
52 mln euro przeznaczono na zwiększenie dopasowania strukturalnego, efektywności i odporności kryzysowej rynku pracy, w tym na inwestycje wspierające reformę instytucji rynku pracy.
Reforma na rzecz poprawy sytuacji rodziców na rynku pracy poprzez zwiększenie dostępu do opieki nad dziećmi do lat 3, w tym wsparcie programów dofinansowania miejsc opieki nad dziećmi 0-3 lat w ramach MALUCH+ ma pochłonąć 381 mln euro.
Przewiduje się wdrożenie ram prawnych dla rozwoju ekonomii społecznej, w tym kosztem 45 mln euro programy wsparcia inwestycyjnego umożliwiające w szczególności rozwój działalności.
KPO uwzględnia też wsparcie dla pracy zdalnej
Na inwestycje związane z doposażeniem pracowników i przedsiębiorstw umożliwiające pracę zdalną przeznaczono 44 mln euro. W części pożyczkowej przewiduje się 95 mln euro na wzmacnianie potencjału instytucji kultury do współpracy z sektorem nauki i przedsiębiorstwami.
Z kolei 150 mln euro ma być dostępne na zwiększenie wykorzystania danych satelitarnych na potrzeby gospodarki i państwa, w tym rozbudowę krajowego systemu serwisów monitoringowych, produktów, narzędzi analitycznych i usług i towarzyszącej infrastruktury wykorzystujących dane satelitarne.
KPO: na zieloną i inteligentną mobilność ponad 6,8 mld euro z dotacji i 700 mln euro z pożyczek
W ramach KPO na komponent E "Zielona, inteligentna mobilność" planuje się wydać ponad 6,8 mld euro z dotacji i 700 mln euro z pożyczek. Pieniądze z tej części mają pójść m.in. na zakup zeroemisyjnych autobusów i tramwajów.
Środki z tego komponentu mają trafić na rozwój zrównoważonego, bezpiecznego i odpornego systemu transportowego zapewniającego odpowiednią obsługę potrzeb gospodarki i społeczeństwa. Jako cel szczegółowy wskazano zwiększenie udziału zero i niskoemisyjnego transportu oraz przeciwdziałanie i zmniejszenie negatywnego oddziaływania transportu na środowisko.
Środki na niskoemisyjny transport zbiorowy, pasażerski tabor kolejowy
W ramach części ogólnej w KPO wymienia się inwestycje w m.in. zero i niskoemisyjny transport zbiorowy (autobusy), linie kolejowe, pasażerski tabor kolejowy, transport intermodalny oraz cyfryzację transportu.
W KPO podkreśla się, że sektor transportowy generuje ok. 25 proc. wszystkich emisji w UE, z czego transport drogowy - 75 proc. całkowitej emisji w transporcie. W Polsce ten odsetek wynosi aż 93 proc.
KPO przewiduje m.in. skierowanie 1 mld 114 mln euro na dokapitalizowanie dedykowanego funduszu, który będzie wspierał kapitałowo lub dłużnie inwestycje firm związane z rozwojem rozwiązań nisko i zeroemisyjnych w zakresie zrównoważonej mobilności i energii.
Dokument precyzuje też, że ponad 1,1 mld euro zostanie przeznaczonych na zakup ok. 1600 autobusów napędzanych prądem i wodorem.
Modernizacja linii kolejowych, taboru, dworców
Komponent "E" przewiduje ponadto, że blisko 2,4 mld euro w tym 100 mln euro w zakresie zadań wdrażanych przez CPK, będzie skierowana na modernizację ok. 478 km linii kolejowych o znaczeniu krajowym i regionalnym.
Dodatkowo 965 mln euro ma być przeznaczone na zakup nowego taboru. W KPO określono, że 482,5 mln euro ma pójść na dofinansowanie zakupu 38 składów PUSH-PULL, a 482,5 mln euro na tabor regionalny.
W części kolejowych inwestycji 175 mln euro ma trafić na rozwój transportu intermodalnego m.in. na przebudowę i rozbudowę terminali.
700 mln euro na budowę obwodnic miejskich
W KPO przewiduje się również przekazanie 700 mln euro na zwiększenie bezpieczeństwa na drogach m.in. poprzez budowę obwodnic, przebudowę skrzyżowań, przejazdów drogowo-kolejowych.
Komponent "E" zakłada też inwestycje w cyfryzację transportu m.in. poprzez wdrożenie kompleksowego systemu zakupu biletów w kolejowym transporcie pasażerskim, zakup urządzeń ETCS czy budowę systemów zarządzania ruchem. Na takie projekty chce się przeznaczyć 341 mln euro.
W części pożyczkowej tego komponentu przewiduje się ponadto przekazanie 200 mln euro w ramach konkursów dla samorządów na zakup tramwajów.
Pożyczkowa część komponentu "E" zakłada również przeznaczenie 500 mln euro - także w formie konkursów - na zakup zeroemisyjnych pociągów do przewozów regionalnych.
PAP, resort rozwoju, Krajowy Plan Odbudowy, jk