Prezes IV Zarządu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Łukasz Ciepliński został pięciokrotnie skazany na śmierć. Najwyższy wymiar orzeczono także wobec sześciu jego najbliższych współpracowników. 

Wbrew nadziei przeciwstawiali się sowieckiej okupacji Polski. Dramat Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" to równocześnie dramat polskiego podziemia, którego resztki w latach pięćdziesiątych XX wieku ginęły w głębi ubeckich więzień.

Pokazowy proces

Przed sądem stanęło 10 osób z Zarządu Krajowego WiN, m.in.: pułkownik Jan Rzepecki, założyciel i pierwszy prezes, podpułkownik Jan Szczurek-Cergowski i szefowa łączności zagranicznej Emilia Malessa. Zarzucono im organizowanie dywersji, akty terroru, morderstwa i rabunki, szpiegostwo, a także uchylanie się od powinności wojskowej. Był to pierwszy z głośnych procesów pokazowych stalinowskiej Polski. Propagandowe relacje z procesu pojawiły się w prasie, radiu i Kronice Filmowej.

Sąd wydał wyrok już 3 lutego 1947 roku. Pułkownik Rzepecki został skazany na 8 lat więzienia i był więziony, z przerwami, do 1955 roku. Pozostałe osoby otrzymały kary od 2 do 12 lat więzienia, a jedna - karę śmierci. Zostali oni następnie ułaskawieni przez prezydenta Bolesława Bieruta. Potem jednak niektórzy byli ponownie aresztowani. Emilia Malessa wyczerpana psychicznie i fizycznie, w 1949 roku popełniła samobójstwo.

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

Organizacja WiN domagała się opuszczenia Polski przez wojska radzieckie i NKWD oraz zaprzestania prześladowań politycznych i utworzenia apolitycznej armii. Żądała też przeprowadzenia wolnych wyborów, niezależnej polskiej polityki zagranicznej, a także rewizji granicy wschodniej.

Rozpaczliwa sytuacja polskiego podziemia

Po upadku Powstania Warszawskiego widać było, że sowieci i polscy komuniści nie będą się z nikim liczyć. Sytuacja Armii Krajowej i ludzi podziemia niepodległościowego była rozpaczliwa. Więzienia pełne były patriotów, na masową skalę trwały aresztowania byłych akowców. W Polsce działały wojska NKWD, szalał terror, a o stabilizacji nie było mowy.

Powstanie WiN

Po rozwiązaniu Armii Krajowej w kręgach byłych akowców istniała potrzeba stworzenia nowej organizacji, która byłaby bardziej polityczna niż zbrojna. 2 września 1945 roku, m.in. z inicjatywy płk. Jana Rzepeckiego, powołano do życia zrzeszenie Wolność i Niezawisłość. Organizacja działała do 1952 roku, kiedy to została ostatecznie zlikwidowana przez Urząd Bezpieczeństwa.

Organizacja "Wolność i Niezawisłość" zakładała przede wszystkim działanie drogą walki politycznej, dopuszczając jednak możliwość zbrojnej samoobrony. W latach 1945-46 zrzeszenie liczyło ponad 30 tysięcy członków. Partyzanckie oddziały WiN atakowały więzienia i posterunki milicji, prowadziły walkę zbrojną z oddziałami wojska i likwidowały osoby współpracujące z władzą komunistyczną, traktując te działania jako obronę przed terrorem.

Aresztowania i procesy

Z powodu aresztowań przez UB, skład osobowy i struktura organizacyjna Zarządu Głównego WiN ulegała częstym zmianom. Kolejne cztery zarządy zostały rozbite przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. W 1947 roku przeprowadzono trzy pokazowe procesy kolejnych zarządów WiN. Pierwszy tzw. proces Rzepeckiego już w styczniu tego roku.

Wyrok w sprawie IV Zarządu Głównego zapadł 14 października 1950 roku. Wykonany został 1 marca 1951 roku w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Członkowie IV zarządu WiN zostali straceni strzałami w tył głowy. Śmierć ponieśli: Łukasz Ciepliński, Mieczysław Kawalec, Józef Batory, Adam Lazarowicz, Franciszek Błażej, Karol Chmiel i Józef Rzepka. Następnego dnia zwłoki pomordowanych umieszczono w trumnach i wywieziono z terenu więzienia. Do dziś nieznane jest miejsce ich pochówku.

Prowokacje UB

Po rozbiciu IV komendy WiN, UB przeprowadziło prowokacje. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło infiltrowany "V Zarząd WiN", który składał się z funkcjonariuszy UB, aresztowanych i zmuszonych do współpracy oficerów WiN oraz tych, którzy nie zdawali sobie sprawy z prowokacji.

Przez cztery lata UB za pośrednictwem "V Zarządu" prowadziło grę wywiadowczą, której ofiarą padły grupy konspiracyjne w kraju oraz niepodległościowe środowiska emigracyjne. Przechwytywano amerykańskie pieniądze, zrzuty broni, a nawet agentów, którzy byli szkoleni w Niemczech i przerzucani do Polski. W skutek tej mistyfikacji w więzieniach znalazły się setki ludzi, którzy w dobrej wierze podjęli działalność w rzekomej podziemnej organizacji.

W marcu 2001 roku Sejm Rzeczypospolitej przyjął specjalną uchwałę, w której złożył hołd poległym, pomordowanym, więzionym i prześladowanym członkom organizacji "Wolność i Niezawisłość". Posłowie napisali, że "WiN, następczyni Armii Krajowej, dobrze zasłużyła się Polsce".

mk

- Prezydent uważa, że miejscem, gdzie można by takie muzeum zorganizować, jest budynek więzienia na Rakowieckiej. Gorącym zwolennikiem tego rozwiązania był minister Gowin. Z moich rozmów z ministrem Biernackim wynika, że jest on nie mniej gorącym zwolennikiem tego rozwiązania - powiedział Tomasz Nałęcz. Przyznał jednocześnie, że jest to inwestycja, która musiałaby potrwać kilka lat, bo przejęcie kompleksu budynków na Rakowieckiej na potrzeby muzeum wiązać się musi z wybudowaniem nowego więzienia.

"Nie chodzi tylko o samych żołnierzy wyklętych"

Nałęcz podkreślił, że prezydent od początku swojego urzędowania działa na rzecz utworzenia Muzeum Żołnierzy Wyklętych. - Prezydent uważa, że jest rzeczą coraz trudniej zrozumiałą, że nie ma takiego miejsca w Polsce, która wykazała największy heroizm i determinację w walce z ustanawianiem systemu komunistycznego, nigdy nie pogodziła się z komunizmem i była krajem, gdzie opozycja demokratyczna doprowadziła do załamania się systemu komunistycznego - zaznaczył minister.

Jak mówił Nałęcz, w muzeum mogłyby się znaleźć m.in. ekspozycje dotyczące komunistycznego terroru i walki z tym terrorem. - Nie chodzi tylko o samych żołnierzy wyklętych. Było przecież wiele osób, które walczyły z komunizmem, ale nie z bronią w ręku, uważając, że orężna walka to tylko jedna, niekoniecznie najskuteczniejsza, z form działania - podkreślił prezydencki minister.

Nałęcz zaznaczył też, że prezydent zabiega - we współpracy z ministrem sprawiedliwości Markiem Biernackim - o utworzenie izby pamięci w piwnicach budynku obecnego Ministerstwa Sprawiedliwości, a dawnego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. - Ta izba pamięci z czasem mogłaby stać się filią muzeum - zaznaczył.

"Prezydent z otwartymi ramionami przyjął inicjatywę młodych ludzi"

W ostatnich dniach prezydencka kancelaria poinformowała, że Bronisław Komorowski wspiera rozwijającą się w internecie akcję "Chcemy Muzeum Żołnierzy Wyklętych w stolicy". Inicjatorzy tej akcji to - jak deklarują na facebookowym profilu - "ludzie związani ze strukturami Forum Młodych Prawa i Sprawiedliwości" (młodzieżówka PiS).

- Prezydent z otwartymi ramionami przyjął tę inicjatywę młodych ludzi, cieszy się z niej i ją wspiera. Jednak nie ujmując niczego tym młodym ludziom, to nie ich akcja przekonała prezydenta o potrzebie działania na rzecz takiej placówki. W tej sprawie prezydent bardzo intensywnie działa od długiego czasu, a działania te są jednym z istotniejszych elementów polityki historycznej prowadzonych przez Bronisława Komorowskiego - zaznaczył Nałęcz.

<<<Muzeum Żołnierzy Wyklętych w Warszawie? Prezydent popiera inicjatywę>>>

- Każdą inicjatywę społeczną zmierzającą w tym samym kierunku prezydent gorąco wspiera, nie interesując się przekonaniami politycznymi takich ludzi. Prezydent jest przeciwnikiem upartyjniania polityki historycznej. Nie ma sensu, aby poszczególne partie uwłaszczały się na poszczególnych fragmentach dramatycznej polskiej przeszłości. Zwłaszcza, że niezamierzonym efektem upartyjniania takich inicjatyw jest automatycznie powstające grono przeciwników - powiedział prezydencki minister.

Historia zakładu karnego przy Rakowieckiej

Więzienie karne przy ul. Rakowieckiej w Warszawie zaczęło funkcjonować w 1904 r. Do wybuchu I wojny światowej było uznawane za jedno z najcięższych na terenie zaboru rosyjskiego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości więzienie przyjęło nazwę "Więzienie Karne w Mokotowie"; pod koniec lat 20. zaliczone zostało do tzw. I klasy, czyli przeznaczone do odbywania kar ciężkiego więzienia nie krótszych niż trzy lata z wyłączeniem więźniów recydywistów.

W okresie II wojny światowej, w czasie okupacji niemieckiej więźniowie byli transportowani stąd do innych więzień oraz do obozów koncentracyjnych. Po wybuchu powstania warszawskiego Niemcy podjęli decyzję o likwidacji więźniów - było to wtedy nieco ponad 800 osób. W wyniku buntu wspieranego przez okolicznych mieszkańców udało się ocalić około 200 osób. W czasie powstania w więzieniu Niemcy dokonywali masowych egzekucji ludności Warszawy.

W latach 1945-56 więzienie mokotowskie było centralnym więzieniem dla więźniów politycznych w Polsce i podlegało Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego. Przebywali tu więźniowie polityczni, żołnierze AK i polskich formacji na Zachodzie, działacze niepodległościowi.

W latach 1948-1956 kilkuset zakatowanych lub straconych więźniów aresztu MBP przy ul. Rakowieckiej władze komunistyczne w tajemnicy pochowały na cmentarzu wojskowym na stołecznych Powązkach. W 2012 r. IPN wspólnie m.in. z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa prowadził tam prace archeologiczno-ekshumacyjne. W ich wyniku udało się odnaleźć szczątki 117 osób - ofiar komunistycznego reżimu.

Wśród ofiar komunistycznej bezpieki, które udało się zidentyfikować po ekshumacjach na warszawskich Powązkach są wybitni dowódcy oddziałów AK i WiN mjr Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka" (wyrok śmierci wykonano 8 lutego 1951 r.) i mjr Hieronim Dekutowski "Zapora" (wyrok śmierci wykonano 7 marca 1949 r.).

Czytaj o Żołnierzach Wyklętych>>>

Zobacz serwis historyczny - II wojna światowa >>>

IAR,PAP,kh