Historia

Apolityczny, zdecentralizowany i bezetatowy

Ostatnia aktualizacja: 22.09.2012 07:00
- SZSP ma strukturę centralistyczną, działa pod ideowym kierownictwem PZPR, natomiast pomysł na Niezależne Zrzeszenie Studentów jest inny - przekonywali w 1980 roku działacze nowo powstałej organizacji studenckiej.
Audio
  • Rozmowa Wojciecha Karasiewicza z Wojciechem Bogarczykiem na temat działalności NZS nadana na antenie Rozgł. Polskiej RWE (1989)
  • "Studenci roku 1980" - audycja Krystyny Kanownik i Iwony Smolki (21.10.1980)
  • NZS po 30 latach - audycja Pawła Wojewódki z cyklu "Popołudnie z Jedynką" (31.03.2011)
Warszawa 09.1980, ogłoszenia Komitetu Założycielskiego NZS wywieszone na tablicach przed wejściem na dziedziniec UW , PAP
Warszawa 09.1980, ogłoszenia Komitetu Założycielskiego NZS wywieszone na tablicach przed wejściem na dziedziniec UW , PAP Foto: Jan Morek

Niezależne Zrzeszenie Studentów powołano 22 września 1980 roku. Nazwa została ustalona na spotkaniu 60 grup założycielskich z uczelni w całej Polsce, które spotkały się na Politechnice Warszawskiej. Przyjęto wówczas statut organizacji i wybrano Ogólnopolski Komitet Założycielski. W jego składzie znaleźli się m.in.: Mirosław Augustyn, Piotr Bikont, Wojciech Bogaczyk, Stefan Cieśla, Jacek Czaputowicz, Teodor Klincewicz, Barbara Kozłowska, Maciej Kuroń, Krzysztof Osiński, Leszek Przysiężny, Marek Sadowski.

Członkowie NZS-u chcieli początkowo, by było ono studenckim odpowiednikiem „Solidarności”. Zależało im na uniezależnieniu się od  władz państwowych i partyjnych, chcieli zwiększenia demokratyzacji życia na uczelniach, większej swobody przy doborze programów nauczania.

W audycji prowadzonej przez Krystynę Kanownik i Iwonę Smolkę w październiku 1980 roku studenci zgromadzeni w studiach radiowych Wrocławia, Krakowa, Gdańska i Warszawy dyskutowali o problemach, jakie stoją przed nową organizacją studencką. Jednym z uczestników programów był znany dziś pisarz, Paweł Huelle. Mówił wówczas:

- Padały pytania o program przyszłej organizacji studenckiej. Sądzę, że trzeba wrócić do działań podejmowanych przed strajkami sierpniowymi. Przecież wtedy istniały już koła samokształceniowe, niezależne wydawnictwa. Współpraca ze środowiskiem robotników istniała w Gdańsku na rok przed strajkami. W tej chwili powinniśmy zabiegać o jak największą autonomię uczelni - twierdził Huelle.

Dyskusja dotyczyła demokratyzacji życia akademickiego, przestrzegania podstawowych swobód politycznych w kraju, praw człowieka oraz szanowania polskich tradycji niepodległościowych i patriotycznych.

Przez długi czas władze PRL zwlekały z rejestracją NZS-u. Dopiero w wyniku strajków studenckich, z których najdłuższy odbywał się w Łodzi, komuniści zgodzili się na rejestrację nowej organizacji. Nastąpiło to 17 lutego 1981. Pierwszym szefem NZS-u został Jarosław Guzy.

- Porozumienia łódzkie, na podstawie których w 1980 roku zarejestrowano NZS, szły znacznie dalej w swoim duchu niż porozumienia sierpniowe. Brakowało tylko hasła "Precz z komuną!" - opowiadał Grzegorz Baciński, historyk zajmujący się dziejami NZS.

Po 30 latach, w marcu 2011 roku, w audycji z cyklu ”Popołudnie z Jedynką” prowadzonej przez Pawła Wojewódkę, pierwszy przewodniczący NSZ wracał pamięcią do tamtych dni. - Od początku było wiadomo, że się podzielimy. Pytanie brzmiało tylko jak? – stwierdził.

Zdelegalizowane w stanie wojennym NZS, miało tylko szczątkowe podziemne struktury, odżyło w maju 1988 roku, kiedy to na fali protestów robotniczych odbyły się pierwsze, bardziej masowe – solidarnościowe działania studentów. Ich przejawem, oprócz szeregu wieców, strajków i innych wystąpień, było zorganizowanie Zjazdu NZS, który odbył się w Gdańsku, w Kościele Św. Bartłomieja, gromadząc przedstawicieli NZS wszystkich najważniejszych ośrodków akademickich. Zaczęły tworzyć się struktury NZS w całym kraju. Powołano Komitet Rejestracyjny. Jego członków (ok. 23 osób) SB zatrzymała na 48 godzin w czasie próby podpisania dokumentów rejestracyjnych w jednym z warszawskich mieszkań.

W maju 1989 wobec odmowy zarejestrowania NZS co było konsekwencją złamania postanowień „okrągłego stołu” Komisja Krajowa NZS podjęła decyzję o rozpoczęciu akcji strajkowej na polskich uczelniach. Poszerzona o przedstawicieli strajkujących uczelni przekształciła się w Ogólnopolski Komitet Strajkowy. W jego składzie znaleźli się m.in: Mariusz Kamiński, Przemysław Gosiewski, Sławomir Skrzypek, Grzegorz Schetyna, Artur Olszewski.

22 września1989 roku NZS został ponownie zalegalizowany przez Sąd Najwyższy w Warszawie.

Jarosław Guzy zwracał uwagę na podziały, do jakich doszło w zrzeszeniu po jego reaktywacji. Jego zdaniem, część dawnych działaczy zaakceptowała reguły gry III RP - to oni porobili kariery i są dziś znani - mówił. Pozostali, którzy nie wybrali tej drogi, uważają  tych ludzi za konformistów. - Już w czasach mojej młodości były zarodki podziałów politycznych - powiedział Guzy.

Ciekawie, z perspektywy czasu, brzmi wypowiedź Wojciecha Bogaczyka, który był w 1980 roku jednym z członków Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego NZS. W wywiadzie dla Rozgłośni Polskiej RWE pod koniec 1989 r. on również zwracał uwagę na pojawiające się podziały.

 Posłuchaj archiwalnych nagrań na temat NZS-u.

Zajrzyj na strony serwisu "Radia Wolności">>>

Czytaj także

Szczeciński Sierpień '80

Ostatnia aktualizacja: 19.08.2020 05:50
18 sierpnia 1980 o godz. 10.30 część wydziałów w Stoczni Szczecińskiej im. Warskiego przerywa pracę. Przed bramą główną gromadzi się kilka tysięcy pracowników. Dzień później powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, jego przewodniczącym wybrano Mariana Jurczyka. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Zbudujemy tu drugą Japonię"

Ostatnia aktualizacja: 17.09.2012 07:00
Czy jeździ pan mercedesem? Czy nie boi się pan zostać bożyszczem tłumów? - To były jedne z pierwszych pytań, na które musiał odpowiedzieć Lech Wałęsa u progu swej kariery politycznej.
rozwiń zwiń