Historia

"Tango", które poprowadził Erwin Axer

Ostatnia aktualizacja: 07.07.2023 05:40
7 lipca 1965 roku, w warszawskim Teatrze Współczesnym odbyła się premiera "Tanga" Sławomira Mrożka w reżyserii Erwina Axera. Nie była to prapremiera dramatu, lecz trzecie już jego wystawienie, niemniej jednak to właśnie "Tango" Axera jest do dziś uważane za to najważniejsze. 
Erwin Axer w trakcie próby w Teatrze Współczesnym w Warszawie.
Erwin Axer w trakcie próby w Teatrze Współczesnym w Warszawie.Foto: NAC/Edward Hartwig

Spektakl, który wystawiono 304 razy cieszył się ogromną popularnością. To dzięki niemu wybitny dramat Mrożka mógł w pełni objawić swój potencjał. Na czym polegała wielkość przedstawienia z Teatru Współczesnego? Przede wszystkim na tym, że Mrożka, uważanego do tej pory jedynie za twórcę utworów groteskowych, Axer wystawił według zasad realizmu psychologicznego.

Realizm

Bohaterowie sztuki wreszcie przestali oddawać się typowym dla groteski wygłupom, zagranym zwyczajowo w sposób mocno przerysowany, i odnaleźli się w realistycznym świecie, który podlega mechanizmom przyczynowo-skutkowym. Okazało się, że w sytuacjach pozornie absurdalnych kryje się opowieść o ludziach z krwi i kości.

Erwin Axer dokonał tego dzięki współpracy z wybitnymi aktorami Teatru Współczesnego, z których na czoło wybijało się trio Wiesław Michnikowski (Artur), Tadeusz Fijewski (Wuj Eugeniusz), Mieczysław Czechowicz (Edek). Środkiem do obranego przez reżysera celu była także scenografia Ewy Starowieyskiej, która podkreślała autentyczność przestrzeni domu, w którym toczy się walka pomiędzy Arturem - młodym buntownikiem - konserwatystą, a starszymi członkami rodziny wyznającymi, w duchu pokolenia powojennego, o wiele bardziej liberalne podejście przede wszystkim do form i konwenansów.

Wierność wobec autora

Axer zrobił przedstawienie, w którym polemizował z wcześniejszymi wystawieniami "Tanga", jednocześnie jednak jego celem nie było nadanie nowych znaczeń, ale wydobycie z tekstu tych, które do tej pory pozostawały przez reżyserów niezauważone.

- Zawsze starałem się robić przedstawienia w ten sposób żeby być wiernym autorowi, tak mnie wychowano - mówił sędziwy Erwin Axer w audycji  Anny Retmaniak w Polskim Radiu w 2012 roku. - W schillerowskiej szkole teatralnej, utwory były ważne - mówił reżyser na temat ukończonych przed wojną studiów na Wydziale Sztuki Reżyserskiej w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej, gdzie miedzy innymi wykładał Leon Schiller.

Posłuchaj
10:44 Tango.mp3 "Erwin Axer". Audycja Anny Retmaniak z cyklu "Spotkanie z mistrzami". (PR, 25.03.2012)
Ukryte przesłanie

Przedstawienie Axera było popularne także dlatego, że wtedy, w 1965 roku, między wierszami można było odczytać komentarz do ówczesnej sytuacji politycznej.

- Ograniczenia światopoglądowe sprawiły, że myśmy wszyscy uciekli w teatr  - mówił Erwin Axer o tych spośród polskich twórców teatralnych, którzy pozostawali przeciwnikami panującego systemu politycznego w audycji Polskiego Radia.

W takim ujęciu służący Edek, który odnosi triumf nad zamordowanym w finale sztuki Arturem, staje się uosobieniem buty i bezwzględnej siły ówczesnej komunistycznej władzy, a prowadzony przez niego w finałowym tańcu Wuj Eugeniusz portretem serwilizmu wobec partii części polskiej inteligencji. Pokonany Artur byłby wtedy przedstawicielem buntujących się na system idealistów, którzy w tamtych czasach nie mieli jeszcze przemyślanej strategii działania.

Groteskowość najważniejszego utworu Mrożka w inscenizacji Axera objawiła swój wymiar tragiczny.

az

Czytaj także

Maciej Englert. Dyrektor znaczy "niepodległość"

Ostatnia aktualizacja: 02.12.2016 19:00
– To nie jest tak, że ja strasznie chciałem być dyrektorem teatru. Dostałem jednak ciekawą propozycję – mówił reżyser i dyrektor Teatru Współczesnego w Warszawie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Erwin Axer. "Chłopiec z przedwojennym sznytem"

Ostatnia aktualizacja: 27.01.2017 15:27
- Erwin Axer to był facet z klasą, ktoś, kto dziś po ulicy rzadko już chodzi - człowiek renesansu, reżyser, pisarz, dyrektor teatru, wybitny humanista - mówił w Czwórce Michał Smolis, który razem z Pawłem Płoskim jest kuratorem wystawy "Erwin Axer. Stulecie urodzin. 1917–2017".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Leon Schiller. Artysta pełen sprzeczności

Ostatnia aktualizacja: 14.03.2024 05:45
14 marca 1887 roku urodził się Leon Schiller, reżyser, krytyk i teoretyk teatru, wybitny interpretator twórczości klasyków literatury romantycznej. Przez wielu uważany jest za twórcę współczesnego teatru polskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Adam Hanuszkiewicz. Łączył nowoczesność z atrakcyjnością

Ostatnia aktualizacja: 04.12.2023 05:40
4 grudnia 2011 roku zmarł Adam Hanuszkiewicz, aktor i reżyser teatralny. Zwłaszcza jako reżyser zapisał się w pamięci widzów spektaklami, które łączyły odważne poszukiwanie współczesnych form wyrazu z atrakcyjnością.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jerzy Grzegorzewski i jego inteligentny teatr

Ostatnia aktualizacja: 22.06.2023 05:38
22 czerwca 1939 roku urodził się Jerzy Grzegorzewski - wybitny reżyser i scenograf teatralny, jeden z najbardziej oryginalnych reżyserów drugiej połowy XX wieku. Stworzył własny, niepowtarzalny język wypowiedzi scenicznej.
rozwiń zwiń