Zocha Stryjeńska szaleje na Facebooku

Artystką i niepokorną osobowością była od dziecka. Czerpała z życia pełnymi garściami - tworzyła obrazy, kochała mężczyzn i dzieci, cierpiała, pisała listy i wspomnienia. Wszędzie było jej pełno. Cztery lata przed śmiercią napisała: "co do mej spuścizny artystycznej, jest ona ogromna i gdzieś po ludziach na świecie całym zgubiona. Byłby wór złota i Chwała Narodu, gdyby się tym kto kiedy zajął. Zofia Stryjeńska. Amen".

Lubański, z domu Lubańska

Urodziła się w Krakowie jako Zofia Lubańska. Od dziecka dużo rysowała i malowała. Jako młoda dziewczyna została współpracowniczką kilku pism ilustrowanych. W 1909 roku rozpoczęła naukę w szkole malarskiej dla kobiet Marii Niedzielskiej. Kurs ukończyła w 1911 roku z odznaczeniem za malarstwo i sztukę stosowaną.

1 października 1911 roku - przebrana za mężczyznę, jako Tadeusz Grzymała Lubański - rozpoczęła studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (w tamtym czasie nie przyjmowano tam kobiet). Po roku rozpoznana przez kolegów opuściła Monachium i wróciła do Krakowa, gdzie podjęła intensywną twórczość malarską i literacką.

Stryjeński i inne nieszczęścia

4 listopada 1916 roku wyszła za architekta Karola Stryjeńskiego. Miała z nim trójkę dzieci - Magdę, Jacka i Jana. W latach 1921-1927 rodzina mieszkała w Zakopanem. Małżeństwu Stryjeńskich los jednak nie sprzyjał - rozwiedli się w 1927 roku. Zofia zostawiła sobie tylko nazwisko pierwszego męża i wyjechała do Warszawy, gdzie po dwóch latach znalazła drugiego.

Tym razem jej wybór padł na aktora Artura Sochę, ale ten związek był równie nieszczęśliwy i po kilku latach zakończył się rozwodem. Potem artystka miewała romanse, m.in. z architektem Achillesem Brezą oraz podróżnikiem i pisarzem Arkadym Fiedlerem.

Okupację niemiecką Stryjeńska spędziła w Krakowie, a po wkroczeniu Sowietów w 1945 roku podjęła decyzję o emigracji. Zamieszkała z dziećmi w Genewie, gdzie zmagała się z problemami finansowymi i tęsknotą za ojczyzną. Lata artystycznej świetności były już wtedy za nią. Część jej prac pochłonęły płomienie podczas wojennych bombardowań. Wiele na szczęście przetrwało.

Tamara Łempicka. Wiedziała, kogo malować

"Księżniczka sztuki polskiej"

Taki tytuł nadał Stryjeńskiej Mieczysław Grydzewski, redaktor słynnych "Wiadomości Literackich". Największą popularnością artystka cieszyła się w latach 20. Uznanie zapewniły jej m.in. dzieła "Pastorałka", cykl "Bożków słowiańskich" i "Pascha", "Pory roku", "Kolędy", "Cztery sakramenty" i "Tańce polskie".

Była autorką dekoracji polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Paryżu w 1925 roku - malowidła te przyniosły jej pięć nagród i rozsławiły imię Stryjeńskiej w Europie. Wyróżniano ją także w Polsce. W 1930 roku została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1936 roku uhonorowano ją Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury "za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle".

Na marginesie twórczości plastycznej artystka zajmowała się pisarstwem. Dla swoich dzieci opublikowała pod pseudonimem Prof. Hilar podręcznik savoir-vivre'u, "Światowiec współczesny". Pisała także pamiętniki, które ukazały się w 1995 roku pod tytułem "Chleb prawie że powszedni".

***

Zofia Stryjeńska zmarła na atak serca 28 lutego 1976 roku w klinice Bel-Air w Genewie. Pochowano ją na genewskim cmentarzu Chêne-Bourg.

mc

Inwentaryzator warszawskich krajobrazów

Najwięcej akwareli oraz szkiców Vogla przedstawia Warszawę – miasto, w którym spędził większość swojego życia. Malarz uwieczniał zarówno zabudowania miejskie (na przykład ulicę Nowy Świat czy Krakowskie Przedmieście), jak i okoliczne krajobrazy – te ostatnie znajdują się między innymi na obrazkach "Widok Młocin" i "Bielany". Dzięki artyście możemy podziwiać miejsca, które już dzisiaj nie istnieją – ratusz na placu Grzybowskim, Bramę Poboczną, która niegdyś stała na Podwalu, a także fragment ogrodu Powązki założonego przez Izabellę Czartoryską.

Vogel jednak najchętniej malował Łazienki Królewskie – jego dzieła o tej tematyce powstały w latach 1794-1795 i w roku 1801. Rysunki przedstawiają obiekty architektoniczne znajdujące się na terenie ogrodu (Biały Domek, most z pomnikiem Jana III, amfiteatr i Pałac na Wyspie), ale również scenki rodzajowe – spacerujących lub pływających łodziami ludzi i bawiące się dzieci. Akwarele Vogla były kiedyś żywe, wyraziste, jednak z biegiem lat wyblakły.

Amfiteatr w Łazienkach Królewskich w Warszawie

Co ciekawe, to właśnie na podstawie warszawskich prac Vogla po II wojnie światowej odbudowywano stolicę. Dzięki artyście udało się odtworzyć dawny budynek pijarskiego Collegium Nobilium (obecnie mieści się tam Akademia Teatralna), kościół ewangelicko-augsburski (obecnie ulica Kredytowa; mieści się tam siedziba diecezji warszawskiej kościoła ewangelicko-augsburskiego w RP), Pałac Prymasowski i Pałac Biskupów Krakowskich.

Od sztuki do nauki

Zygmunt Vogel nie oddawał się jedynie malarstwu. Gdy w 1818 roku pojawiła się w Polsce litografia, artysta był jednym z pierwszych, którzy się nią zainteresowali. Tak powstała chociażby praca "Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwilu pod Solurą" z 1824 roku. Vogel projektował także katafalki na pogrzeby znanych Polaków. Warto przytoczyć tu chociażby nazwisko Józefa Poniatowskiego, Tadeusza Kościuszki czy generała Henryka Dąbrowskiego. Artysta jest też autorem sarkofagów Bolesława Krzywoustego i Władysława Hermana z płockiej Kaplicy Królewskiej.

Prócz sztuki, "Ptaszek" zajmował się też sprawami wojskowymi i edukacją. W latach 1790-1794 służył w Korpusie Kawalerii Konnej i wraz z nią walczył podczas insurekcji kościuszkowskiej, a od 1804 roku był nauczycielem w Liceum Warszawskim. Nie był to pierwszy raz, gdy artysta podjął się roli pedagoga – już wcześniej udzielał prywatnych lekcji rysunku u różnych rodzin szlacheckich. Od 1809 roku malarz uczył w Szkole Elementarnej Artylerii i Inżynierii, a od 1817 roku kierował katedrą perspektywy w Oddziale Sztuk Pięknych na nowo założonym Uniwersytecie Warszawskim. Należał także do Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Doceniony przez króla

Zygmunt Vogel urodził się w 1764 roku - prawdopodobnie w Warszawie - w rodzinie spolonizowanych Sasów. Początkowo kształcił się w dziedzinie architektury, terminując u Jana Ferdynanda Naxa. Następnie – dzięki protekcji hrabiego Stanisława Kostki Potockiego – dostał się do Malarni Królewskiej, czyli warszawskiej szkoły malarskiej znajdującej się przy Zamku Królewskim.

To właśnie wtedy "Ptaszek" został odkryty przez króla, który już w lipcu 1787 roku powierzył mu ambitne zadanie. Vogel wybrał się w trzymiesięczną podróż, podczas której uwiecznił zabytki Jury Krakowsko-Częstochowskiej i ziemi sandomierskiej. Rok później władca wysłał malarza do Gdańska z podobnym zadaniem. Podczas swoich podróży artysta uwieczniał okoliczne ruiny, zamki, rezydencje i architekturę miejską. Z tego okresu zachował się cykl akwareli przedstawiający krakowski Kazimierz, a także obrazki "Widok na twierdzę Częstochowa", "Brama Mlecznych Stągwi". 

Dziedziniec zamku w Kazimierzu Dolnym, widok od strony bramy

Vogel przyjmował też zlecenia od osób prywatnych – namalował serię widoków w Olesinie dla Stanisława Kostki Potockiego, zaprojektował kaplicę grobową dla Aleksandry z Czartoryskich Ogińskiej, a także uwiecznił krajobraz Dęblina dla Mniszchów, Puław dla Czartoryskich, Kocka dla Jabłonowskich, Tarnowa dla Sanguszków i Radziejowic dla Krasińskich. Na prośbę księcia Józefa Poniatowskiego – bratanka króla – Vogel przeniósł na płótno panoramę Jabłonny, wchodzącej w skład dóbr szlachcica. Artysta kilkukrotnie przebywał za granicą – między innymi w Dreźnie i niemieckim Karlsbadzie – gdzie także tworzył. Niestety jego prace z podróży się nie zachowały.

Zygmunt Vogel był kawalerem Orderu Świętego Stanisława IV klasy. Pogrzeb malarza odbył się 22 kwietnia 1826 roku, a jego ciało złożono w grobie na cmentarzu ewangelicko-augsburskim na warszawskiej Woli.

jb

Źródła:

Andrzej Pieńkos, Vogel. Widoki historii, krajowidoki oraz wielorakie zatrudnienia i oblicza królewskiego rysownika, https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/edukacja/baza-wiedzy/vogel, data dostępu: 19.04.2021.

Zygmunt Vogel, http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Vogel/Vogel_9.htm, data dostępu: 19.04.2021.

Teodor Axentowicz urodził się 13 maja 1859 roku. Był malarzem, grafikiem, rysownikiem, a także jednym z czołowych twórców sztuki młodopolskiej.

Zawodowy kopista

Pochodził ze szlacheckiej rodziny polskich Ormian herbu Gryf. Jego ojciec był austriackim urzędnikiem, a matka wywodziła się z Węgier.

W latach 1879-1882 przyszły malarz studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, a kolejne trzy lata dokształcał się w Paryżu. We Francji zarabiał, ilustrując czasopisma "Le Monde Illustré", "Figaro" oraz "L'Illustration". Zajmował się również kopiowaniem obrazów znanych malarzy - między innymi Tycjana i Sandro Botticellego.

Axentowicz utrzymywał stałe kontakty z polskimi intelektualistami przebywającymi na emigracji w Paryżu – bywał w siedzibie stronnictwa Hôtel Lambert, domu najstarszego syna Adama Mickiewicza Władysława, a także w pracowni innego artysty, Józefa Chełmońskiego. Niektórych swoich przyjaciół - między innymi księcia Władysława Czartoryskiego, Cypriana Godebskiego czy Wiktora Osławskiego – uwiecznił zresztą na płótnie.

Portret Wiktora Osławskiego

W latach 90. XIX wieku Axentowicz wielokrotnie podróżował do Rzymu i Londynu. W Królestwie Wielkiej Brytanii pracował jako portrecista. Tam też poznał Izę z Giełgudów, którą poślubił 12 lutego 1893 roku.

- Żona Axentowicza była bardzo przystojną kobietą i również silną brunetką. Wszystkie ich dzieci, których mieli mnóstwo, bo aż ośmioro, też były czarne jak kruki, a oczy miały niby węgielki – mówiła Magdalena Samozwaniec na antenie Polskiego Radia. 

Nie tylko artysta, lecz także pedagog 

Od 1895 roku artysta wraz z rodziną mieszkał w Krakowie. Tam został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych – stanowisko to piastował do lat 30. XX wieku. Axentowicz był też twórcą szkoły malarstwa dla kobiet, którą otworzył w 1897 roku, a także jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka". W 1910 malarz został rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Za swoje zasługi na polu sztuki Axentowicz otrzymał w 1923 roku Krzyż Komandorski Odrodzonej Polski I klasy, a w 1936 roku Krzyż Komandorski z Gwiazdą i Wielką Wstęgą Orderu Odrodzonej Polski.

Malarz zmarł 26 sierpnia 1938 roku w Krakowie i został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Rakowickim. W 2011 roku – w dniu 160. urodzin Axentowicza – Sejm Rzeczpospolitej Polskiej upamiętnił artystę, przyjmując uchwałę, w której podkreślono jego zasługi dla ojczyzny.

Chłopi, piękne damy i insurekcja kościuszkowska

W twórczości Axentowicza zdecydowanie dominują portrety, szczególnie te kobiecie. Początkowo tworzył głównie za pomocą farb akwarelowych i olejnych, później przerzucił się na kredki pastelowe. Bohaterkami jego obrazów były nie tylko eleganckie damy z wyższych sfer ("Portret Marii Pilatowej", "Młoda dama w salonie", "Portret Zofii Brzeskiej", "Portret Pani P", "Dziewczyna z perłami" i wiele innych), lecz także chłopki. Malował je w ich tradycyjnych strojach ("Góralka" z 1890 roku i "Rusinka" z 1895), gdy wykonywały swoje codzienne obowiązki ("Dziewczyna huculska", "Gęsiarka" z 1883 roku), uczestniczyły w religijnych ceremoniach ("Hucułka ze świecą" z 1893 roku, "W drodze na święto Jordanu", "Po wyjściu z cerkwi" i "Na Gromniczną"), a także gdy brały udział w lokalnych świętach i zabawach ("Kołomyjka" 1895).

Artystę niezmiernie inspirowała także natura. Wielu bohaterów swoich obrazów umieszczał na plażach, zaśnieżonych pagórkach czy wśród wiosennych krajobrazów.

"Kołomyjka" Teodora Axentowicza. Obraz przedstawia chłopów tańczących kołomyjkę - taniec szczególnie popularny na terenach ukraińskich, mołdawskich i rumuńskich

W 1894 roku Axentowicz pomagał Wojciechowi Kossakowi i Janowi Styce w pracach nad "Panoramą Racławicką". Ten olbrzymi obraz – płótno, które wykorzystano do jego stworzenia, liczy ponad 120 metrów – przedstawia bitwę pod Racławicami rozegraną podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku. W latach 1911-1912 malarz pracował nad "Poselstwem polskim u Henryka Walezego".

Axentowicza żywo interesowała historia i kultura Ormian, co zaowocowało takimi dziełami, jak "Chrzest Armenii" (1900), szkicami "Ormianie u króla Jana Kazimierza" (1912, 1919) i "Ormianie w Polsce" (lata 30.). Był nawet członkiem Towarzystwa Ormiańskiego "Haiasdan" zajmującego się promowaniem ormiańskiej spuścizny.

Artysta prócz malarstwa projektował także grafiki. Tworzył plakaty promujące wydarzenia swojego Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka".

jb

Bibliografia:

1. Małgorzata Paluch-Cybulska, Teodor Axentowicz - twórca Młodej Polski, http://muzhp.pl/pl/c/2250/teodor-axentowicz-tworca-mlodej-polski. 

2. Irena Kossowska, Teodor Axentowicz, https://culture.pl/pl/tworca/teodor-axentowicz.