W książce „Trudne początki Polski” Przemysław Urbańczyk podejmuje próbę polemiki z dotychczasowymi poglądami dotyczącymi początków polskiej państwowości. Podważa m.in. wiarygodność istnienia plemion Polan i Wiślan oraz pochodzenia nazw „Polska” i „Polacy”.

Nie było czegoś takiego jak plemiona, mające swoje terytorium, strukturę terytorialną, organizacyjną, centralnie zarządzaną.

Jest tylko jedno źródło, na podstawie którego historycy przyjęli nazwy poszczególnych plemion zamieszkujących niegdyś tereny naszego kraju. W liście Geografa Bawarskiego do Ludwika Niemieckiego z połowy IX wieku widnieją łacińskie nazwy, odpowiadające poszczególnym społecznościom: Dziadoszanom, Goplanom, Wolinianom, Wiślanom i innym. Niestety, nie istnieją jakiekolwiek inne źródła, na podstawie których dałoby się coś więcej powiedzieć na temat tych plemion. Jeśli chodzi o Polan, to nie wymienia ich żadne absolutnie źródło historyczne. Ponieważ nazwa pojawiła się po raz pierwszy w kronikach średniowiecznych, istnieje przypuszczenie, że najpierw istniała nazwa „Polska”, a dopiero potem wymyślono Polan.

Jak mówi profesor Przemysław Urbańczyk, antropologia historyczna i kulturowa od pięćdziesięciu lat nic już nie mówią o plemionach. Dzisiaj mówimy o etniczności, jako strukturze dynamicznej i symbolicznej. Ludzie zmieniają przecież swoje przyporządkowanie. Na pograniczach mogą funkcjonować różne identyfikacje. Nie było czegoś takiego jak plemiona, mające swoje terytorium, strukturę terytorialną, organizacyjną, centralnie zarządzaną. W Polsce przez 150 lat twierdzono, że najpierw były małe plemiona, które potem połączyły się w wielkie plemiona. Z wielkiego plemienia Polan Mieszko I zrobił Polskę. Był to czysty ewolucjonizm, częściowo zresztą marksistowski – uważa prof. Przemysław Urbańczyk.

W książce „Trudne początki Polski” odnajdziemy ponadto krytyczną polemikę profesora Urbańczyka z utartymi poglądami na temat początków polskich miast, identyfikacji stolicy państwa wczesnopiastowskiego i jego granic oraz z dotychczasową interpretacją Zjazdu Gnieźnieńskiego.

POSŁUCHAJ audycji z cyklu „Ludzie Nauki” (Program I PR). O początkach państwa polskiego z profesorem Przemysławem Urbańczykiem - autorem ksiązki "Trudne początki Polski", która ukazala się w serii Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej – rozmawia Krzysztof Michalski. (8,9 MB)

(ab)

 W ten sposób Marcin Kromer, który w XVI wieku czytał pierwszą polską kronikę, skwitował pochodzenie jej autora. Paradoksalnie, mimo upływu kilku wieków nasza wiedza na temat pierwszego kronikarza naszych dziejów niewiele się poszerzyła. Dzięki wydanej właśnie książce profesora Tomasza Jasińskiego „O pochodzeniu Galla Anonima” jest szansa, że będziemy wiedzieć coraz więcej. 

Urodził się między 1050 – 1060 rokiem. Swoją Kronikę napisał mniej więcej latach 1113 – 1116. Utwór składa się z trzech części. W pierwszej przedstawione zostały najdawniejsze dzieje Polski, począwszy od czasów „bajecznych”, aż do narodzin Bolesława III Krzywoustego. W drugiej opisana została młodość przyszłego króla, w trzeciej zaś jego panowanie, aż do roku 1113. Gall nie ukrywa sympatii do swojego chlebodawcy Bolesława Krzywoustego, a całe jego dzieło jest tak skonstruowane, aby nikt, kto je czyta nie miał wątpliwości, kogo ma opiewać.

Bez wątpienia do powstania zagadki Anonima tak zwanego Galla, bo w ten sposób jest dzisiaj nazywany przez badaczy, przyczynił się on sam. We wstępie do swojego dzieła zaznaczył, że nie chce być posądzony o brak skromności i dlatego nie będzie ujawniał, kim jest, ani skąd przybył do Polski. Była to skromność zaskakująca nawet jak na czasy średniowieczne, kiedy to wielu twórców, głównie artystów tworzyła anonimowo, w domyśle na chwałę Boga. Co ciekawe, również w innych zachowanych źródłach nie pojawiają się żadne odniesienia pozwalające zidentyfikować autora Kroniki. Nawet korzystający obwicie z pracy Galla, kolejny z naszych kronikarzy Wincenty Kadłubek, nie wspomina o naszym bohaterze.

Polskie pochodzenie, przypisał mu żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku historyk Gotfryd Lengnich, który jako pierwszy wydał Kronikę. Gall nazwany został przez niego Marcinem ( po łacinie Martinus). Ten pogląd został po długim czasie obalony, a jego miejsce zajmowały kolejne teorie. Miał więc, być Francuzem z klasztoru Saint-Gilles, bądź Węgrem z klasztoru świętego Idziego w Somogywar lub też Włochem z klasztoru świętego Mikołaja na Lido w Wenecji. Teoria dotycząca francuskiego pochodzenia kronikarza, oparta została na dosyć kruchych podstawach. Saint-Gilles spoczywały relikwie św. Idziego za którego to wstawiennictwem po wysłaniu tam przez  Władysław Herman poselstwa, urodził się długo oczekiwany potomek, czyli Bolesław Krzywousty. Ponieważ Gall to opisał, część badaczy uznała to za wystarczający dowód na jego prowansalskie korzenie. Podobnie ma się sprawa z tropem węgierskim. Ostatnia z  teorii, wskazująca na Wenecję, opracowana została przez profesora Uniwersytetu Lwowskiego, Tadeusza Wojciechowskiego, i zmodyfikowana przez profesor Danutę Borawską, została rozwinięta przez profesora Tomasza Jasińskiego w książce „O pochodzeniu Galla Anonima”.

Mediewista zauważył, że Gall bardzo dobrze zna rejony południowej Europy, między innymi Dalmacje, Chorwację i Istrię, które to tereny w tym czasie były pod panowaniem Wenecji. Jednocześnie, profesora Jasińskiego zastanowił fakt, dość ograniczonej, by nie stwierdzić, żadnej, znajomości geografii Europy środkowo – wschodniej przez naszego kronikarza. Kolejnym argumentem przemawiającym za weneckim pochodzeniem Galla jest porównanie jego pracy z wenecką „Historią o translacji św. Mikołaja”. Okazuje się, że w obydwu tekstach występuje kilkadziesiąt niezwykle podobnych zwrotów, taki sam jest też sposób zawieszania głównego wątku i powracania do niego. Autorzy ( autor?) tekstów w niemal identyczny sposób tytułują swoich bohaterów, a do tych, których darzą sympatią zwracają się na „ty”. Ostatecznym argumentem za jednym autorem obydwu historii, jest dla prof. Jasińskiego identyczna modlitwa, jaka występuje w tych dwóch źródłach. W Kronice Galla jest to modlitwa o narodziny następcy tronu (będzie nim Bolesław Krzywousty), w „Historii o translacji św. Mikołaja”  jest to prośba o odnalezienie relikwii św. Mikołaja.

Wiemy więc, najprawdopodobniej skąd pochodził nasz kronikarz. Pozostaje ustalenie jego personaliów.

Piotr Dmitrowicz

Poza względami promocyjnymi, wybito je m.in. by przypomnieć, że monetami o tej nazwie płacono przed wiekami w Polsce, także we wzmiankowanej po raz pierwszy w 1257 r. wsi Chorzów.

Monety zostały wybite według projektu Andrzeja i Roussanki Nowakowskich. Denary nie są pieniędzmi, ponieważ lokalne władze nie mogą ich emitować – to raczej forma bonu towarowego. W obiegu pojawi się 20 tys. takich monet, każda o nominale czterech denarów. Można będzie je kupić za cztery złote w chorzowskim muzeum. Do końca września można nimi będzie płacić w kilkunastu specjalnie oznakowanych sklepach i restauracjach. Po tym czasie chorzowskie denary będą miały walor wyłącznie kolekcjonerski.

Wybite w Mennicy Polskiej mosiężne monety mają 27 mm średnicy. Na ich awersie znajdują się nominał i herb Chorzowa, rewers przedstawia neogotycki budynek chorzowskiej poczty głównej. Miasto rozważa też emisję mniejszych groszy – poświęconych jego kolejnym dzielnicom.

Denary – jako srebrne monety o wadze 1,7 g stanowiące jedną dwustuczterdziestą funta karolińskiego – zostały wprowadzone w drugiej połowie ósmego wieku w państwie Karola Wielkiego. Karoliński system pieniężny stał się później wzorem dla całej Europy łacińskiej, także dla Polski. Bite od czasów Bolesława Chrobrego denary były jedynymi polskimi monety aż do początku czternastego wieku.

Na razie na potrzeby kolekcjonerów zarezerwowano 5 tys. egzemplarzy chorzowskich denarów, pozostałe będą ogólnodostępne. Władze miasta nie martwią się o zainteresowanie monetami, w ub. roku podobny nakład zamówionych przez Rudę Śląską „talarów Goduli” cieszył się dużym zainteresowaniem m.in. mieszkańców tego miasta.

W całym kraju od 2006 r., kiedy pierwsze lokalne monety („merki”) zamówiła Jastarnia, podobne emisje przeprowadziło już kilkadziesiąt samorządów. Największe serie – po 100 tys.– zamówiły Kraków („kraki”) i Lublin („unidukaty”). Koszt wybicia monet zależy m.in. od zastosowanego stopu, np. za serię 20 tys. „rybników” Rybnik zapłacił ok. 40 tys. zł.

(PAP/pepe)