Potrzeba zawarcia nowej umowy pomiędzy obydwoma państwami była nagląca – unia w Krewie nie rozstrzygała bowiem, co w relacjach Polski i Litwy miało się wydarzyć, kiedy małżeństwo Władysława Jagiełły i Jadwigi zakończy się wraz ze śmiercią jednego z nich. Czy Jagiełło miał zatrzymać polski tron? Na jakich zasadach? Nie od dzisiaj wiadomo, że nie był on nad Wisłą władcą popularnym i było wielu Polaków, którzy po 1399 roku, kiedy zmarła Jadwiga, chcieli się go z Krakowa pozbyć. Właśnie dlatego już w 1401 roku, a zatem dwa lata po przedwczesnej śmierci królowej, została zawarta nowa ugoda – ponownie bilateralna.
 
Umowa radomsko-wileńska, bo o niej tu mowa, jest znana z trzech dokumentów: aktu Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda z 18 stycznia 1401 roku, wystawionego w Wilnie, aktu wielmożów litewskich z tego samego dnia i również wystawionego w Wilnie, wreszcie aktu polskiej Rady Koronnej z 11 marca 1401 roku, wystawionego w Radomiu. Istniał jeszcze jeden akt, który wystawił sam król, Władysław Jagiełło, ale on, niestety, nie dotrwał do naszych czasów.
 
Umowa regulowała relacje pomiędzy dwoma członami nowopowstałego organizmu politycznego. Jego rozbicie nie leżało w interesie ani Polaków, ani Litwinów. Oddanie Jagielle polskiego tronu zupełnie zmieniło układ sił w Europie Środkowej. Połączony został potencjał dwóch niemałych przecież państw, a na skutek tego polityczny punkt ciężkości w rejonie przesunął się z Budy do Krakowa. Z drugiej strony polsko-litewski organizm polityczny był skuteczną zaporą dla niemieckiej ekspansji na wschód.
 
Zgodnie z ustaleniami unii radomsko-wileńskiej Witold pozostawał dożywotnio Wielkim Księciem Litewskim (swoistym „przedstawicielem" Jagiełły w Wilnie stał się już wcześniej, na mocy ugody ostrowskiej z 1392 roku), jednak to Jagielle przypadał tytuł Najwyższego Księcia Litewskiego i władza zwierzchnia. Mówiąc krótko - umowa radomsko-wileńska uprawomocniła faktyczną pozycję Witolda jako władcy Litwy, pozostawiając Jagiełłę jego suwerenem. Polska Rada Koronna obiecywała nie wybierać nowego króla bez zgody litewskich możnowładców, wzrastała zatem także rola litewskich panów, którzy już wkrótce ukonstytuują przeciwwagę dla Rady Koronnej w postaci Rady Panów.
 
Więcej – w audycji. O unii opowiada Krzysztof Jabłonka, historyk, redaktor portalu kresy.pl.
 
(mak)

 
 
W audycji wykorzystano fragment anonimowego utworu „Der fochs schwantcz" w wykonaniu zespołu Ars Cantus (utwór znajduje się na płycie „Musica figurata we Wrocławiu i na Śląsku w wiekach XIV i XV", DUX 2005)

Jej powodem było zamieszanie, które powstało na Litwie po śmierci Wielkiego Księcia Witolda w 1430 roku. Powstał wówczas problem następstwa - nie było jasne, kto powinien objąć po Witoldzie stolicę w Wilnie. Jagiełło zdecydował się poprzeć swojego najmłodszego brata, Świdrygiełłę - Bolesława, którego na władcę Litwy wynieśli lokalni możnowładcy. Okazało się jednak, że wybór z 1430 roku nie był trafny – nowy Wielki Książę już wcześniej dał się poznać jako przeciwnik unii Polski z Litwą i  niemal natychmiast wystąpił przeciwko swojemu bratu, próbując uzyskać niezależność Litwy. Wspierali go w tym zarówno Krzyżacy i cesarz, jak i Moskwa.
 
Badacze od dawna próbują wyjaśnić nam decyzję Świdrygiełły. Oskar Halecki pisał na przykład, że nowy wielki książę był zwolennikiem związku państwowego z Polską, gdyż był on po prostu korzystny dla Litwy, a spór miał dotyczyć jedynie litewskich dążeń do równouprawnienia. Zdaniem Ludwika Kolankowskiego o niechęci Świdrygiełły do zrywania z Polską miałby świadczyć fakt, że książę dopiero w 1431 roku zaczął rozglądać się za sojusznikami. Ze źródeł wynika jednak coś innego: wiemy, że Świdrygiełło podjął starania nawiązania przyjaźni z cesarzem jeszcze w 1429 roku, a zatem za życia Witolda. Po 1430 roku zgłaszał także gotowość przyjęcia korony królewskiej i deklarował cesarzowi, że doprowadzi do odciągnięcia Mołdawii od sojuszu z Polską i Turcją. Wojna domowa, która wybuchła za jego sprawą w 1432 roku, trwała aż 7 lat.

Zygmunt Kiejstutowicz, brat Witolda, opowiedział się w tym sporze po stronie króla polskiego, zawierając w październiku 1432 roku kolejną unię z Polską – w Grodnie. Na jej mocy to Zygmunt, a nie Świdrygiełło miał objąć stolicę w Wilnie, potwierdzając jednocześnie główne założenia unii horodelskiej. Obydwa państwa pozostawały związane ze sobą, broniąc się przed wpływami Krzyżaków i Moskwy. Wołyń pozostał przy Litwie, a Podole Zachodnie  - przy Koronie. Z pomocą Zygmunta Świdrygiełło został wkrótce pokonany – było to pod Wiłkomierzem w 1435 roku. Na Litwę powrócił dopiero w roku 1440, kiedy w Wilnie zasiadł kolejny Wielki Książę - Kazimierz Jagiellończyk.
 
Wkrótce po śmierci Jagiełły w 1434 roku więzy pomiędzy Polską i Litwą osłabły. Nowy władca Polski, Władysław Warneńczyk, zwrócił się ku Węgrom, które wkrótce połączył z Polską unią personalną, Litwa tymczasem stała się w 1440 roku praktycznie niezależnym państwem pod rządami jego brata, Kazimierza. Unie Jagiełły zostały zerwane. Sytuacja zmieniła się dopiero w 1447 roku, kiedy Kazimierz Jagiellończyk zasiadł na polskim tronie.

Posłuchaj audycji Marty Kwaśnickiej, w której Krzysztof Jabłonka, redaktor portalu Kresy.pl opowiada o unii w Grodnie.

(mak)

W audycji wykorzystano fragmenty utworu „De tous biens plaine” w wykonaniu zespołu Ars Cantus (utwór znajduje się na płycie „Musica figurata we Wrocławiu i na Śląsku w wiekach XIV i XV”, DUX 2005)

Doradca Jagiełły, zwolennik polityki antykrzyżackiej i kandydat na papieża, który nie chciał przyjąć godności kardynalskiej - taki obraz jednego z najwybitniejszych przedstawicieli elit polskich przełomu XIV i XV w. wyłania się z książki "Mikołaj Trąba mąż stanu i prymas Polski".

"Wśród Polaków, którzy zaważyli na przebiegu naszych dziejów przełomu XIV i XV stulecia, Mikołaj Trąba zajmuje miejsce czołowe. Działalność jego odbija się bowiem wyraźnie zarówno w polityce zagranicznej Królestwa Polskiego, jak też w stosunkach wewnętrznych kraju. Pozostaje postacią pierwszoplanową również w dziejach miasta Sandomierza. Tu właśnie się urodził i przekraczał progi wykształcenia, zanim podjął studia uniwersyteckie, odbywane na wszechnicach zagranicznych" - ocenia prof. Feliks Kiryk z Krakowa.

Artykuły i niewielkie objętościowo rozprawy znawców działalności pierwszego prymasa Polski przedstawione zostały w połowie czerwca zeszłego roku w Sandomierzu podczas ogólnopolskiej konferencji historyków, zainicjowanej przez sandomierską Kapitułę katedralną, w związku z 650. rocznicą urodzin Mikołaja Trąby (1359-1422).

Referenci przybliżyli początki kariery Mikołaja Trąby u boku króla, uczestnictwo hierarchy w soborze w Konstancji, stosunek do państwa krzyżackiego, posługę biskupią w archidiecezji halickiej i gnieźnieńskiej, odniesienia do polityki małżeńskiej króla Władysława Jagiełły, otoczenie intelektualne Mikołaja Trąby, jego wizerunek w dziełach Jana Długosza oraz statuty i herby arcybiskupa M. Trąby.

Jak podkreślił prof. Kiryk, "Mikołaj Trąba był człowiekiem zdolnym, chłonnym, wiedzy, poszerzającym stale horyzonty umysłowe, wyróżniając się pod tym względem zdecydowanie w gronie ludzi wykształconych, tworzących w okresie jego życia elitę umysłową kraju. Wyszedł z Sandomierza i pamiętał o nim. Współcześni nazywali go, jak świadczą zachowane przekazy źródłowe, „Mikołajem z Sandomierza".

Mikołaj Trąba będąc duchownym katolickim pełnił od 1390 r. urząd notariusza królewskiego, a później podkanclerzego koronnego. Jako doradca Władysława II Jagiełły, należał do zwolenników aktywnej polityki antykrzyżackiej. Gdy przewodniczył polskiej delegacji na soborze w Konstancji (1414-1418) został wysunięty jako kandydat na papieża. Dążąc do uzyskania pontyfikatu, zasilił antypolską koalicję, czym zraził do siebie mu współczesnych.

W 1418 roku papież Marcin V ofiarował mu godność kardynalską, Mikołaj jednak odmówił, gdyż inaczej podporządkowałby się wyłącznej władzy papieży. Papież zadowolił się nadaniem mu tytułu Primas Regni, który miał być przechodni wśród arcybiskupów gnieźnieńskich. Po powrocie do kraju prymas musiał tłumaczyć się z przybranej przez siebie postawy i składać przysięgę oczyszczającą go z zarzutu zdrady.

650. rocznica urodzin Mikołaja Trąby oraz jego związki z Kościołem i miastem Sandomierzem zostały w połowie czerwca zeszłego roku upamiętnione okolicznościowym tekstem na tablicy wmurowanej w sandomierskiej katedrze.

(PAP)

Instytut Historii Litwy na 600-lecie bitwy pod Grunwaldem chce przygotować specjalną makietę. Ma być na niej przedstawiona walka przeszło tysiąca pięciocentymetrowych figurek żołnierzy.

Znany historyk litewski Darius Baronas, który jest odpowiedzialny za realizację projektu mówi, że będzie się starał przedstawić bitwę pod Grunwaldem obiektywnie, ściśle przestrzegając planu dyslokacji wojsk i uwzględniając wykorzystywaną broń, kształty tarcz i mundurów.

Na dwa dni przed rocznicą Bitwy pod Grunwaldem, 13 lipca, makieta zostanie przedstawiona w Litewskim Muzeum Narodowym.

Początkowo Litwini zamierzali nakręcić film o bitwie pod Grunwaldem, w którym głównym architektem zwycięstwa byłby Wielki Książę Litewski, a nie król Władysław Jagiełło. "Litwini już nie będą ubrani w skóry i nie będą czołgać się u stóp polskiego króla" - napisał wówczas wpływowy tygodnik "Veidas". Z powodu kryzysu gospodarczego i braku funduszy film nie zostanie jednak zrealizowany.

600-lecie bitwy pod Grunwaldem Wilno uczci wraz z Warszawą. Patronat nad tegoroczną jubileuszową rocznicą bitwy objęli prezydenci Polski i Litwy.

R.Widtmann/K.Lewenstam/OK

Równo 600 lat od najważniejszej w historii Polski bitwy nie zobaczymy obrazu "Bitwy pod Grunwaldem" Jana Matejki na ścianie Muzeum Narodowego. Pochylą się nad nim konserwatorzy - czytamy w "Życiu Warszawy".

W rocznicę batalii 15 lipca zwiedzający obejrzą więc jedynie renowację dzieła choć być może także wersję bitwy w 3D - podaje gazeta. Pracuje nad nią ekipa animatorów pod wodzą Tomasza Bagińskiego. Cyfrowa interpretacja ma wydobyć z dzieła Matejki nie tylko głębię perspektywy. Ożywi też, dosłownie, niektóre marginalne, acz istotne, detale - pisze gazeta.

Dziennik podkreśla, że będzie to pierwsza tak duża naprawa dzieła od kilkudziesięciu lat. Drobne uszkodzenia płótna podklejano już w latach 20. ubiegłego wieku. Ostatnio konserwowano najsłynniejsze dzieło Matejki przed wystawami: w 1974 roku w Moskwie i 1999 roku w Wilnie. Teraz Muzeum Narodowe chce zdążyć na berlińską prezentację 1000 lat polsko-niemieckiej historii w 2011 roku.

Muzeum ogłasza też narodową zbiórkę pieniędzy na nowoczesny sprzęt do renowacji obrazów. Potrzeba na niego około 800 tysięcy zł. Drugie tyle obiecało wyłożyć Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - czytamy w artykule.

"Życie Warszawy"/man/dyd

Litewski odcinek ma być on gotowy do 2013 roku. W Polsce do tego czasu budowa tej szybkiej międzynarodowej linii kolejowej najpewniej nawet nie ruszy z miejsca - pisze "Nasz Dziennik".

Gazeta wyjaśnia, że Rail Baltica to transeuropejski kolejowy korytarz transportowy z Europy Zachodniej przez Polskę do krajów bałtyckich.

Polski rząd ma największe kłopoty z wytyczeniem odcinka położonego na terenach północno-wschodniej Polski. Protestują mieszkańcy miejscowości przez które ma przebiegać. Jego trasa rodzi także spór między samorządami mazurskimi i podlaskimi.

"Nasz Dziennik" dodaje, że brakiem decyzji polskiego rządu w sprawie ustalenia przebiegu Rail Baltiki i podania terminu rozpoczęcia jej budowy zaczyna być również zniecierpliwiona UE, która ma pokryć do 85 procent jej kosztów. W lutym pojawiły się spekulacje, że Komisja Europejska zastanawiała się nawet nad wycofaniem się z finansowania tego projektu, głównie z powodu ociągania się z budową strony polskiej, jednak później zdementowano te informacje.

ag, Informacyjna Agencja Radiowa (IAR)