Historia

Jerzy Jurandot - przedwojenny mistrz słowa

Ostatnia aktualizacja: 19.03.2024 05:43
- Mam coś powiedzieć o sobie? Proszę bardzo. Nazwisko Jurandot, imię Jerzy. Urodzony w Warszawie, dość dawno. Włosy szpakowate, wzrost średni, dorobek takiż. Zawód satyryk - mówił na antenie Polskiego Radia słynny dramaturg, autor słów do takich piosenek, jak "Ada to nie wypada" i "Na moje wady już nie ma rady".
Jerzy Jurandot na zdjęciu z 1948 lub 1949 roku
Jerzy Jurandot na zdjęciu z 1948 lub 1949 roku Foto: NAC/dp

Dorobek tego niezwykle płodnego artysty - zmarłego 16 sierpnia 1979 roku - obejmuje ponad sto dzieł: wierszy, sztuk teatralnych, skeczy, satyr i piosenek. Szczyt jego kariery przypadł na lata 30. XX wieku, kiedy to współpracował z największymi sławami dwudziestolecia międzywojennego.

Z teatrów rewiowych na wielki ekran

Jerzy Jurandot przyszedł na świat 19 marca 1911 roku w Warszawie. Był synem Tadeusza Glejgewichta i Sabiny z Bartów. 

W 1928 roku rozpoczął studia matematyczne i chemiczne na Uniwersytecie Warszawskim. Sześć lat później uzyskał absolutorium. Jednocześnie zainteresował się twórczością literacką – jako satyryk zadebiutował na łamach prasy w 1928 roku. Kilka lat później Jurandot związał się ze sceną niezwykle popularnych przed wojną kabaretów i teatrzyków rewiowych. 

- Zaczynałem jeszcze w starym Qui Pro Quo. Tylko że w momencie, gdy zaczynałem, to stare Qui Pro Quo się właśnie skończyło. No więc potem pracowałem w różnych teatrach, które były jego kontynuacją: w Bandzie, Cyruliku Warszawskim i w Małym Qui Pro Quo, gdzie już byłem zresztą kierownikiem literackim. I tak do samej wojny - mówił Jerzy Jurandot na antenie Polskiego Radia.

Posłuchaj
11:14 rozmowa z jerzym jurandotem o początkach teatru 'syrena' w l___14318_tr_7-7_107403911dc26370[00].mp3 Jerzy Jurandot opowiada o początkach swojej kariery pisarskiej i działalności Teatru Syrena. W rozmowie z Alicją Widymską zdradza również, z jakim polskim miastem jest najbardziej związany. (PR, 26.11.1958)

Sława zdobyta dzięki tej współpracy pozwoliła mu w latach 30. znaleźć pracę w branży filmowej.

Jurandot brał udział w produkcji takich obrazów jak "Manewry miłosne" Konrada Toma i Jana Nowiny-Przybylskiego z 1935 roku, "Ada! To nie wypada!" (1936) Konrada Toma z 1936 roku czy "Pani minister tańczy" (1937) Juliusza Gardana. Stworzył do nich nie tylko niektóre dialogi, lecz także piosenki, które wykonywały takie sławy jak Aleksander Żabczyński, Tola Mankiewiczówna i Loda Niemirzanka. Utwory "Na moje wady już nie ma rady", "Wio koniku", "Ada to nie wypada" oraz "Jak za dawnych lat" śpiewała wówczas cała Polska. 

Getto, operetka i Teatr Syrena

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

W 1940 roku Jurandot został uwięziony w getcie warszawskim. Tam włączył się w działalność kulturalną, będącą formą biernego oporu wobec polityki niemieckiego okupanta. Został wówczas kierownikiem literackim w teatrze Melody Palace i Femina. Z tamtego okresu pochodzi chociażby sztuka artysty "Miłość szuka mieszkania", będąca przeróbką dzieła Walentyny Katajewy "Kwadratura koła" z 1928 roku. Sztuka zachowała się w zbiorach Archiwum Ringelbluma i w 2014 roku została opublikowana - wraz ze wspomnieniami Jurandota i kilkoma opowiadaniami – pod tytułem "Miasto skazanych. 2 lata w warszawskim getcie".

Przeczytaj także:

Dzięki pomocy rodziny w sierpniu 1942 roku Jurandotowie (od 1937 roku artysta był żonaty z aktorką Stefanią Grodzieńską) wydostali się z getta. Para schroniła się w domu Zofii i Gabriela Kijowskich w podwarszawskich Gołąbkach. 

Po II wojnie światowej artysta otworzył w Łodzi Teatr Syrena, którego siedziba od 1949 roku znajduje się w stolicy. W latach 50. był dyrektorem - obecnie już nieistniejącego - Teatru Satyryków w Warszawie. 

- Był szalenie pogodny, życzliwy dla ludzi. I przy tym miał ogromny autorytet. W teatrze nie było – jak to się mówi – to tamto. Jeżeli Jurandot coś powiedział, to nie było dyskusji, kłótni na ten temat. I przy tym myślę, że aktorzy bardzo go lubili i szanowali - wspominała żona artysty Stefania Grodzieńska w audycji Teresy Kalińskiej z cyklu "Szkic do portretu". - Miał taką zasadę, że nie był na ty z aktorami ze swojego teatru. Dopiero, jak przestał być dyrektorem, zaprosił wszystkich tych bliższych sobie aktorów i aktorki i gremialnie przeszedł z nimi na ty - dodała. 

Posłuchaj
20:16 jurandot.mp3 O Jerzym Jurandocie opowiadała Stefania Grodzińska. W audycji Teresy Kalińskiej z cyklu "Szkic do portretu" wykorzystano również archiwalne wypowiedzi pisarza. (PR, 17.03.1996)

Jurandot nie zarzucił jednak swojej pasji literackiej. Jego sztuki - w tym "Plecy", "Takie czasy", "Trzeci dzwonek", "Dziewiąty sprawiedliwy" - były chętnie wystawiane na różnych polskich scenach teatralnych. W 1961 roku został również współautorem libretta do operetki Marka Sarta "Miss Polonia". Część swoich wspomnień Jurandot w 1959 roku wydał pod nazwą "Dzieje śmiechu".

Artysta zmarł 16 sierpnia 1979 roku. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

jb

Czytaj także

Archiwum Ringelbluma - niezwykłe świadectwo Zagłady

Ostatnia aktualizacja: 03.08.2023 05:43
Żydowski historyk Emmanuel Ringelblum skrupulatnie notował sytuację w warszawskim getcie podczas II wojny światowej. Dzięki jego staraniom w 1940 roku powstało jedno z najważniejszych źródeł dokumentujących Zagładę. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bruno Schulz. "Wszystko, czego ten pisarz się dotknął, powinno być sygnowane słowem tajemnica"

Ostatnia aktualizacja: 12.07.2022 06:00
Pochodzący z Drohobycza Bruno Schulz był wyjątkowym artystą: tworzył niepokojące grafiki i pisał tajemnicze opowiadania. Dziś mija 130. rocznica jego urodzin. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Isaac Bashevis Singer. Cząstka Warszawy pozostała w nim na zawsze

Ostatnia aktualizacja: 24.07.2022 05:45
24 lipca 1991 roku zmarł Isaac Bashevis Singer, pisarz, laureat Literackiej Nagrody Nobla z 1978 roku. - Kiedy mówię "Warszawa", to oczami duszy widzę dawną żydowską Warszawę. Widzę dawne żydowskie ulice, kramy, bożnice, domy, targowiska, podwórka pełne żydowskich mieszkańców. Wbrew temu, co wiem […] nie potrafię sobie przedstawić Warszawy jako zwałów gruzu [….] - podkreślał Izaak Bashevis Singer w 1944 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Śmierć nie była mu straszna. Sylwetka cadyka Kalmana Szapiry

Ostatnia aktualizacja: 15.04.2023 05:41
15 kwietnia 1889 roku w Grodzisku Mazowieckim urodził się Kalonimus Kalman Szapiro – charyzmatyczny chasydzki cadyk, rabin z Piaseczna. Kazania, które wygłaszał w getcie warszawskim, przetrwały II wojnę światową, ponieważ zostały ukryte... w bańkach po mleku. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Władysław Szlengel - satyryczny kronikarz warszawskiego getta

Ostatnia aktualizacja: 08.05.2023 05:40
– Jest przykładem człowieka, który w twórczości kabaretowej szukał kontrataku. Sam napisał, że jego utwory są próbą stawienia oporu rozpaczy i beznadziei, jaka panowała w getcie – opowiadała w radiowej Jedynce dr Agnieszka Żółkiewska z Żydowskiego Instytutu Historycznego. 8 maja 1943 roku w Warszawie z rąk niemieckich zginął poeta Władysław Szlengel. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Nie chciał mówić wprost". Stanisław Lem i trauma wojny

Ostatnia aktualizacja: 27.03.2023 05:45
– Wszystko wskazuje na to, że Lem spędził we lwowskim getcie wiele miesięcy – mówiła prof. Agnieszka Gajewska w jednym z wywiadów opublikowanych w serwisie specjalnym portalu Polskiego Radia galaktykalema.pl. O tym dramatycznym, dotychczas mało znanym, etapie biografii Stanisława Lema – o czasie II wojny światowej – dziś wiemy już znacznie więcej.  
rozwiń zwiń