Historia

Czechosłowacja – połączeni w słowiańskiej przyjaźni

Ostatnia aktualizacja: 28.10.2013 06:00
Gdy na ulice Pragi wyszli demonstranci domagając się niepodległości, nie wiedzieli jeszcze, że są już obywatelami nowego państwa. 28 października 1918 roku Rada Narodowa proklamowała powstanie Republiki Czechosłowackiej.
Audio
  • O powstaniu Republiki Czechosłowackiej w audycji Andrzeja Sowy mówił historyk Tadeusz Kisielewski, cykl "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Czechosłowacja", Radio BIS (5.11.1998)
  • O Tomaszu Masaryku, pierwszym prezydencie Czechosłowacji w audycji Andrzeja Sowy mówił historyk Tadeusz Kisielewski, cykl "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Czechosłowacja", Radio Bis (10.11.1998)
Podpisanie deklaracji niepodległości przez Toma Masaryka w Filadelfii (1918), Wikipediadp
Podpisanie deklaracji niepodległości przez Tomáša Masaryka w Filadelfii (1918), Wikipedia/dp

– Ważnym momentem dla procesu kształtowania się  niepodległej Czechosłowacji był maj 1918 roku, kiedy to na tajnej naradzie działacze słowaccy, uznali, że Słowacja powinna stworzyć wspólne państwo z Czechami – mówił w 1998 roku prof. Tadeusz Kisielewski. – Efektem tego myślenia i tego stanowiska była umowa czesko-słowacka podpisana w Pittsburgu.
Wyzwolić się od Austryjaków
– Większość polityków w Czechach była proaustyjacka – wyjaśniał ówczesne nastroje polityczne prof. Kisielewski. – Uważała, że sprawa niepodległości Czech, utworzenia państwa czeskiego jest niemożliwa i trzeba szukać jakiegoś rozwiązania, które prowadziłoby do autonomii Czech w ramach monarchii Habsburgów po wojnie.

Tomáš

Nz: Tomáš Masaryk, pierwszy prezydent Czechosłowacji (1937), Bain News Service, Wikipedia/dp

Tomáš Masaryk, późniejszy prezydent Czechosłowacji, od samego początku był jednak za rozbiciem Austro-Węgier. Dążył uparcie do tego, aby doszło do powstania państwa Czechosłowackiego i przedstawiał tę sprawę na arenie międzynarodowej. Jeszcze w lutym 1917 roku Masaryk dopuszczał ewentualność ścisłego związku z Rosją lub unii polsko-czechosłowackiej po wojnie. Uważał, że Czechy powinny powstać w granicach historycznych Królestwa Czeskiego, co wiązało się z włączeniem Śląska Cieszyńskiego do Czech. W Polsce pomysły Masaryka nie mogły się podobać.
– Zawiódłszy się na rewolucji rosyjskiej w połowie 1917 roku Masaryk zaczyna wracać do sprawy Polski, mówi o konieczności ścisłej współpracy polsko-czechosłowackiej, a nawet dopuszczał wówczas kompromis w sprawie Śląska Cieszyńskiego. – mówił prof. Kisielewski. – Jednocześnie Beneš, jego najbliższy współpracownik takiego kompromisu nie dopuszczał.
Uzyskanie niepodległości
30 maja 1918 roku przedstawiciele organizacji czeskich i słowackich podpisali w Pittsburgu deklarację o połączeniu Czechów i Słowaków w niepodległej republice demokratycznej. Układ gwarantował Słowakom autonomię, m.in. własny Sejm, czy język słowacki jako urzędowy. Na miesiąc przed oficjalnym powstaniem Czechosłowacji zaczął działać już Tymczasowy Rząd na czele z Masarykiem.
18 października 1918 roku Masaryk wystąpił z uroczystą deklaracją niepodległości, znaną jako Deklaracja Waszyngtońska (ze względu na miejsce powstania). Zaznaczono w niej m.in.: że państwo czechosłowackie będzie republiką, zagwarantuje wolność sumienia, religii, nauki i prasy, a Kościół zostanie oddzielony od państwa. Wieczorem 28 października Rada Narodowa wydała pierwszą ustawę państwa czechosłowackiego. Informując, że "samodzielne państwo czechosłowackie weszło w życie".
– 13 listopada 1918 roku, czyli już po oficjalnym ogłoszeniu niepodległej Republiki Czechosłowackiej Zgromadzenie Narodowe uchwaliło tymczasową konstytucję, a w dniu następnym poprzez aklamację wybrało Masaryka prezydentem – mówił w audycji Andrzeja Sowy prof. Kisielewski.

Wówczas Masaryka nie było w Czechosłowacji, dowiedział się o tym będąc za granicą. Wiadmość ta dotarła do niego w Nowym Jorku, on wówczas tylko krótko skomentował te nominację mówiąc o poczuciu wielkiej odpowiedzialności.

Edvard

Nz: Edvard Beneš, następca Masaryka na stanowisku prezydenta Czechosłowacji (1942), Biblioteka Kongresu St. Zjednoczonych, Wikipedia/dp

Symbol czechosłowackiej niepodległości

W okresie I wojny światowej Tomáš Masaryk odegrał ogromną rolę w procesie dochodzenia Czechosłowacji do niepodległości państwowej. Jako prezydent 4-krotnie wybierany na to stanowisko oraz znany za granicą zapewniał młodemu państwu duży autorytet międzynarodowy.
– W 1918 roku w chwili powstania republiki Czechosłowackiej stał się on dla Czechów, a także Słowaków symbolem niepodległości – mówił o Masaryku prof. Kisielewski. – Wówczas rodził się mit Masaryka. Czechosłowacja jako jedyne państwo w Środkowej Europie w całym okresie międzywojennym zachowało ustrój demokratyczny.

Posłuchaj sylwetki Tomáša Masaryka przedstawionej przez prof. Tadeusza Kisielewskiego

Jednak już po 20 latach Czechosłowacy musieli pożegnać się z odzyskaną niepodległością. Jesienią 1935 roku schorowany Masaryk zrezygnował ze stanowiska Prezydenta Republiki Czechosłowackiej, a jako następcę polecił Edvarda Beneša. Na podstawie Układu Monachijskiego 29 września 1938 roku Hitler "otrzymał” od Francuzów i Brytyjczyków Kraj Sudecki, ziemie należące do Czechosłowacji. Następnie Polska zajęła Zaolzie, a Węgry południową Słowację i Ruś Zakarpacką.
Jeszcze przed wybuchem wojny Niemcy dokonali dalszego rozkładu Czechosłowacji. Gdy w roku 1948 władzę w wyniku zamachu stanu przejęli komuniści, prezydent Beneš zrezygnował ze stanowiska, tym samym symbolicznie kończąc krótki okres III republiki czechosłowackiej. W powojennej Czechosłowacji starano się wymazywać z pamięci Czechów i Słowaków postać Masaryka. Przypomniano go dopiero w czasie Praskiej Wiosny i aksamitnej rewolucji.
mb

Czytaj także

Edvard Beneš nie miał w Polsce najlepszej prasy

Ostatnia aktualizacja: 03.09.2014 07:00
- W naszej prasie o tej postaci napisano niezbyt wiele pozytywnych słów, a ja uważam Edvarda Beneša za jednego z najwybitniejszych dyplomatów europejskiej sceny politycznej XX wieku – powiedział historyk, prof. Andrzej Bartnicki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tomáš Garrigue Masaryk - pierwszy prezydent Czechów i Słowaków

Ostatnia aktualizacja: 07.03.2015 07:00
"Państwo nie jest tak złe i nierozsądne, jak twierdzą anarchiści, nie jest wszakże tak piękne i dobre, jak śpiewają jego wielbiciele. Przeciętnie nie jest gorsze od pozostałych dzieł ludzkich. Jest potrzebne" - mówił Tomáš Garrigue Masaryk.
rozwiń zwiń