13 października mija 11 lat od śmierci Janusza Szpotańskiego (ur. 12 stycznia 1929 r.). Dla przyjaciół i wyznawców Szpot: poeta, satyryk, autor prześmiewczych poematów i pamfletów. Bezlitośnie wyszydzał rządzące krajem partyjne koterie, ironicznie komentował poczynania przyjaciół z opozycji. Jego opera "Cisi i Gęgacze, czyli bal u Prezydenta" - błyskotliwa szopka polityczna przeciw rządom Gomułki - zaprowadziła Autora za kraty z 3-letnim wyrokiem "za rozpowszechnianie informacji szkodliwych dla interesów państwa".

 - Warto czytać od nowa twórczość Szpotańskiego, bo był on elementem historii PRL-u. Władysław Gomułka oskarżał Szpota o to, że działa na szkodę PRL-u, na szkodę partii. Jeśli jeden Szpot recytując swoją twórczość po domach był zagrożeniem dla partii i dla systemu prawnego PRL-u to, co to była za partia i co to był za system prawny? - tak o Januszu Szpotańskim i jego twórczości w specjalnym wywiadzie dla serwisu szpot.polskieradio.pl mówił Jerzy Kisielewski.

W serwisie specjalnym szpot.polskieradio.pl prezentujemy filmy z wypowiedziami Antoniego Libery, prof. Zygmunta Saloniego, Rafała Marszałka, Jana Lityńskiego, Marka Nowakowskiego, Piotra Wierzbickiego, Bogusława Sonika oraz wyjątkowe nagrania wideo z wieczorów autorskich Autora w prywatnych mieszkaniach ćwierć wieku temu.

Serwis szpot.polskieradio.pl udostępnia również niezwykłe dźwięki z archiwów Polskiego Radia, Wolnej Europy, BBC: Szpotański recytuje własne utwory, Gomułka szaleje na marcowych wiecach nienawiści aktywu partyjnego, przyjaciele wspominają niezwykłego człowieka.

Więcej o niezwykłej postaci, jaką był Janusz Szpotański dowiecie się odwiedzając serwis szpot.polskieradio.pl.

15 listopada polska delegacja na czele z nowo wybranym I sekretarzem KC PZPR przybyła do Moskwy. Na kolejowym Dworcu Białoruskim czekał na Polaków przywódca radziecki - Nikita Chruszczow. Sytuacja w obozie socjalistycznym była napięta. Powstanie węgierskie zostało zdławione, Gomułka też nie był do końca akceptowany przez towarzyszy radzieckich. W kraju zaczęły pojawiać się plotki, że tow. Wiesław może podzielić los Bolesława Bieruta, który trzy lata wcześniej zmarł podczas wizyty w Moskwie kiedy gościł na głośnym XX zjeździe KPZR. Wizyta przebiegła jednak bez przeszkód. Umorzono zadłużenie Polski wg stanu z 1 listopada, postanowiono o repatriacji 30 tysięcy Polaków z ZSRR oraz uzgodniono status wojsk radzieckich w Polsce.

Na powracającą pociągiem delegację partyjno-rządową na każdej stacji czekały tłumy. - Musimy się stąd wydobyć, bo zostaniemy zagnieceni – relacjonował dziennikarz Polskiego Radia. Euforia wśród zebranych była ogromna.

- Na peronie stacji w Terespolu tłumy ludzi, przeważa młodzież szkolna, jest orkiestra kolejarzy, jest prasa, kronika filmowa i my, sprawozdawcy Polskiego Radia - słyszymy w zachowanej w archiwach PR transmisji. - Wszyscy przyszli przywitać tow. Gomułkę i polską delegację, która wraca z Moskwy do Warszawy.

- Ja już ochrypłem, nic mówić nie mogę, to tak na każdej stacji – powiedział w pewnym momencie Gomułka. Przemówił do zebranego tłumu:

- Radzieckie kierownictwo partii i rządu zlikwidowało, zgodnie z naszymi żądaniami, wszystkie te nieprawości, które miały miejsce za czasów Stalina. Towarzysze radzieccy uznali, że Polska powinna być w pełni suwerenna, niepodległa, że nikt nie ma prawa mieszać się w nasze sprawy wewnętrzne i oni nigdy w nasze sprawy wewnętrzne mieszać się nie będą – stwierdził.

Te słowa I sekretarza KC PZPR zostały przyjęte owacyjnie. Ludzie byli pełni nadziei, że odwilż, która się rozpoczęła w październiku 1956 będzie trwać. Entuzjazm wywołały też i te słowa Gomułki: - Załatwiliśmy też sprawy gospodarcze, te pewne nienormalności, jakie miały miejsce w naszych obrotach handlowych. Jeśli chodzi o węgiel towarzysze radzieccy uznali słuszność naszych pretensji i uzyskaliśmy zwrot należnych nam sum.

Posłuchaj archiwalnych dźwięków Polskiego Radia obrazujących wydarzenia sprzed blisko 60 lat.

Więcej faktów z najnowszej historii Polski znajdziesz na ”moje.polskieradio.pl”>>>

Poeta, satyryk, autor prześmiewczych poematów i pamfletów. 13 października mijają 22 lata od śmierci Janusza Szpotańskiego.

"Cisi i Gęgacze, czyli bal u Prezydenta”

Bezlitośnie wyszydzał rządzące Polską Ludową partyjne koterie, ironicznie komentował poczynania przyjaciół z opozycji. Jego opera "Cisi i Gęgacze, czyli bal u Prezydenta” – błyskotliwa szopka polityczna przeciw rządom Gomułki – zaprowadziła Szpotańskiego za kraty z 3-letnim wyrokiem ”za rozpowszechnianie informacji szkodliwych dla interesów państwa”.

- Wszystko zaczęło się od zwykłego żartu - wspominał Szpotański w rozmowie z Krzysztofem Doroszem z Sekcji Polskiej BBC w lutym 1987 roku. - Ja kiedyś napisałem kilka wierszy satyryczno-politycznych, które odczytałem w gronie moich przyjaciół. A im się to tak spodobało, że zaczęli mnie namawiać, bym, podobnie jak Bogusławski, stworzył operę. I napisałem. "Cisi" - tak nazwałem funkcjonariuszy tajnej policji, a "gęgaczami" byli ludzie opozycji.

Wyrok za satyrę

Janusz Szpotański opowiadał w wywiadzie o wściekłości, jaką napisany przez niego pamflet wzbudził u I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki. Mówił o występach w prywatnych mieszkaniach. - Wykonawstwo było jednoosobowe - wspominał. - Ja starałem się śpiewać te arie, te kuplety, które były w operze. Gomułka występował w niej pod pseudonimem "gnom".

Autorowi "Cichych i Gęgaczy" postawiono zarzut rozpowszechniania fałszywych wiadomości. To przestępstwo zagrożone było wówczas karą od 3 do 15 lat więzienia. Szpotański, podobnie jak inni oskarżeni z tego paragrafu, otrzymał wyrok 3 lat więzienia.

- Ja odsiedziałem prawie wszystko - mówił - Władze odmówiły mojemu adwokatowi warunkowego zwolnienia. Darowano mi jedynie 5 miesięcy na skutek amnestii, która została ogłoszona 22 lipca 1969 roku z okazji 25-lecia PRL.

Posłuchaj rozmowy Janusza Szpotańskiego z Krzysztofem Doroszem.

Pisarz, tłumacz Antoni Libera, spadkobierca twórczości Janusza Szpotańskiego, udostępnił Polskiemu Radiu prywatne archiwum satyryka. Znajdują się w nim fotografie, manuskrypty, dokumenty, wycinki prasowe, odręczne notatki z procesu oraz słynne partie szachowe: Szpotański był arcymistrzem; po pewnej jego partii w 1957 roku zmieniono światowe zasady rozgrywek w blitza, czyli szachy błyskawiczne.

im

"Cisi i Gęgacze, czyli bal u Prezydenta"

Bezlitośnie wyszydzał rządzące Polską Ludową partyjne koterie, ironicznie komentował poczynania przyjaciół z opozycji. Jego opera "Cisi i Gęgacze, czyli bal u Prezydenta" - błyskotliwa szopka polityczna przeciw rządom Gomułki - zaprowadziła Szpotańskiego za kraty z 3-letnim wyrokiem "za rozpowszechnianie informacji szkodliwych dla interesów państwa".

- Wszystko zaczęło się od zwykłego żartu - wspominał Szpotański w rozmowie z Krzysztofem Doroszem z Sekcji Polskiej BBC w lutym 1987 roku. - Ja kiedyś napisałem kilka wierszy satyryczno-politycznych, które odczytałem w gronie moich przyjaciół. A im się to tak spodobało, że zaczęli mnie namawiać, bym, podobnie jak Bogusławski, stworzył operę. I napisałem. "Cisi" - tak nazwałem funkcjonariuszy tajnej policji, a "gęgaczami" byli ludzie opozycji.

Wyrok za satyrę

Janusz Szpotański opowiadał w wywiadzie o wściekłości, jaką napisany przez niego pamflet wzbudził u I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki. Mówił o występach w prywatnych mieszkaniach. - Wykonawstwo było jednoosobowe - wspominał. - Ja starałem się śpiewać te arie, te kuplety, które były w operze. Gomułka występował w niej pod pseudonimem "gnom".

Autorowi "Cichych i Gęgaczy" postawiono zarzut rozpowszechniania fałszywych wiadomości. To przestępstwo zagrożone było wówczas karą od 3 do 15 lat więzienia. Szpotański 6 lutego 1968 otrzymał wyrok 3 lat więzienia. - Ja odsiedziałem prawie wszystko - mówił. - Władze odmówiły mojemu adwokatowi warunkowego zwolnienia. Darowano mi jedynie 5 miesięcy na skutek amnestii, która została ogłoszona 22 lipca 1969 roku z okazji 25-lecia PRL-u.

Antoni Libera, spadkobierca twórczości Janusza Szpotańskiego, udostępnił Polskiemu Radiu prywatne archiwum poety. Znajdują się w nim fotografie, manuskrypty, dokumenty, wycinki prasowe, odręczne notatki z procesu oraz słynne partie szachowe: Szpotański był arcymistrzem; po pewnej jego partii w 1957 roku zmieniono światowe zasady rozgrywek w blitza, czyli szachy błyskawiczne.

Zajrzyj na strony serwisu - szpot.polskieradio.pl >>>

Jak wspominały w reportażu Magdaleny Skawińskiej uczestniczki tego koleżeńskiego spotkania, impulsem do miniprzyjęcia było odreagowanie lęku przed eskalacją działań zbrojnych (czerwiec 1967 roku to czas wojny Izraela z Arabami). – Jak się okazało, że III wojny światowej nie będzie, nastała powszechna radość – opowiadała jedna z kobiet, przywołując ów wieczór w redakcji, naprędce zorganizowany alkohol i… pewien prowokacyjny toast. Wzniosła go któraś z obecnych pań: "za zwycięstwo Izraela”...
Tak oto rzucona niemądrze uwaga polityczna przemieniła niewinne spotkanie w gorszący spektakl syjonistycznych sił działających w polskich mediach. – Chodziło o taki przypadek w prasie, że są syjoniści, a ta wódka koleżeńska bardzo się im przydała – wspominała dawna pracownica "Przyjaciółki". Sprawą zajęło się samo Biuro Prasy KC PZPR. Kilka osób zwolniono z pracy, redaktor naczelna straciła stanowisko. W redakcji zapanował strach.
Zapraszamy do wysłuchania reportażu Magdaleny Skawińskiej (nagrodzonego Grand Press w roku 2009) oraz do rozmowy z jego autorką. Audycję z cyklu "Opowieści po zmroku" prowadziła Joanna Szwedowska.

Zobacz serwis specjalny Polskiego Radia poświęcony wydarzeniom marcowym