28 czerwca 1956 roku robotnicy w poznańskich Zakładach im. Stalina (obecnie im. Hipolita Cegielskiego) rozpoczęli strajk generalny, który przerodził się w wielotysięczną manifestację, a następnie w walki uliczne.

Więcej na stronie serwisu specjalnego www.poznan56.polskieradio.pl

O godzinie 6.30 zakładowe syreny dały znak do rozpoczęcia protestu. Robotnicy opuścili zakład i w zwartym pochodzie ruszyli pod siedziby Miejskiej Rady Narodowej i Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Do protestujących przyłączali się pracownicy innych zakładów.

Demonstranci śpiewali po drodze hymn narodowy, "Rotę" i pieśni religijne, między innymi "Boże, coś Polskę" z frazą "Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie". Pojawiły się biało-czerwone sztandary i transparenty z hasłami ekonomicznymi, np. "Żądamy podwyżki płac", "Chcemy chleba", "Jesteśmy głodni", "My chcemy wolności" czy "Precz z czerwoną burżuazją".

Poznań 1956 - zobacz serwis specjalny

Zgromadzony o godzinie 9. na placu Józefa Stalina (obecnie Adama Mickiewicza) tłum liczył około 100 tys. osób. Delegacja manifestantów spotkała się z przewodniczącym prezydium Miejskiej Rady Narodowej Franciszkiem Frąckowiakiem i zażądała przyjazdu premiera Józefa Cyrankiewicza lub I sekretarza KC PZPR Edwarda Ochaba. Następnie delegacja spotkała się z sekretarzem propagandy KW PZPR Wincentym Kraśką, gdzie ponowiła wcześniejsze żądania. Kraśko próbował przemówić do tłumu, ale ludzie nie chcieli słuchać partyjnej nowomowy.

Wkrótce zaczęto plądrować budynki władz, manifestanci wkroczyli do gmachu MRN i KW PZPR. Pozrywano czerwone sztandary i wywieszono hasła protestacyjne. W tłumie rozeszła się nieprawdziwa plotka o aresztowaniu robotniczej delegacji. Część protestujących ruszyła pod więzienie przy ulicy Młyńskiej, żeby uwolnić rzekomo aresztowanych robotników. Po wtargnięciu do więzienia zdobyto około 80 jednostek broni i amunicji.

W tym czasie inna grupa robotników ruszyła na ulicę Jana Kochanowskiego, gdzie mieścił się gmach Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Manifestanci zostali oblani wodą z hydrantów, na co odpowiedzieli kamieniami. Około godz. 10.40 z okien Urzędu Bezpieczeństwa padły pierwsze strzały. Rozpoczęła się wymiana ognia, a wkrótce walki objęły całe miasto. Robotnicy używali butelek z benzyną oraz broni zdobytej w więzieniu i na posterunkach MO, w sumie około 200 sztuk broni.

Do tłumienia demonstracji postanowiono użyć wojska. Władze wprowadziły blokadę telekomunikacyjną miasta i godzinę policyjną między 21 a 4 rano.

29 czerwca wieczorem premier Józef Cyrankiewicz wygłosił przemówienie radiowe, w którym padła między innymi słynna groźba, że "każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że mu tę rękę władza ludowa odrąbie".

Pojedyncze walki w mieście trwały jaszcze 30 czerwca rano.

Brakuje dokładnych danych co do ofiar. W dawniejszej literaturze przedmiotu podawano liczbę 73 lub 74. Najnowsze badania mówią o 57 ofiarach, a pion śledczy IPN podaje liczbę 58. Najmłodszą ofiarą buntu był Romek Strzałkowski, który miał zaledwie 13 lat.

pd/mk/im

O projekcie "Merkury kontra RWPG. Prywatne polsko-węgierskie kontakty ekonomiczne pod komunizmem" opowiadali w audycji "Naukowy zawrót głowy" w Jedynce dyrektor DSH, Piotr Jakubowski i wicedyrektor WIK, Gaspar Keresztes.

- Liczymy na dokumenty, dzienniki, fotografie, a może na rejestracje wideo. Jesteśmy gotowi także zarejestrować opowieści świadków - powiedział Piotr Jakubowski. Jak dodał, większość materiałów będzie digitalizowana. Marzy nam się monografia popularyzatorska, a może wystawa lub spotkanie ze świadkami. Gaspar Keresztes zwrócił uwagę na fakt pielęgnowania tradycyjnej przyjaźni polsko-węgierskiej. Ale, jak zauważył, są też takie dziedziny, jak np. ówczesny handel, które są o wiele mniej znane - Czekamy na ciekawe historie - dodał.

Czym wówczas handlowano? Gaspar Keresztes wymienił, poza słynnymi kryształami, m.in. legendarną bieliznę, części samochodowe, kalkulatory, wiertarki. - Zdarzało się też, że jeansy kupione przez Rumunów w Turcji sprzedawane były Polakom, którzy odsprzedawali ten towar w Budapeszcie turystom z NRD - powiedział.

Gaspar Keresztes powiedział, ze Polacy byli wówczas przyjaźnie przyjmowani przez Węgrów. Zwrócił jednak uwagę na propagandę, która sugerowały, że przybysze znad Wisły potrafią tylko strajkować albo handlować. - Władze bały się, że wirus Solidarności przejdzie na Węgry - dodał.

Projekt "Merkury kontra RWPG. Prywatne polsko-węgierskie kontakty ekonomiczne pod komunizmem" potrwa do jesieni. Wszyscy zainteresowani mogą kontaktować się z Domem Spotkań z Historią, pisząc na adres mailowy Merkury@dsh.waw.pl

Z gośćmi rozmawiałaKatarzyna Kobylecka.

to

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego powstał w Moskwie 21 lipca 1944 i nazajutrz ogłosił swój manifest. Zdjęcia, jakie znamy z historii, pokazujące rzekome rozlepianie plakatów z manifestem w dniu 22 lipca, nie oddają prawdy. De facto zostały wykonane kilka dni, po wkroczeniu Armii Czerwonej do Chełma, a potem Lublina.

Z nadania Moskwy

Fakty te przypomniał prof. Wojciech Roszkowski w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii Polski".

- 22 lipca 1944 Manifest PKWN został przekazany do Polski jedynie drogą radiową - stwierdził w programie nadanym w październiku 1996 roku. - PKWN powstał w Moskwie z inicjatywy komunistów polskich, którzy się tam wówczas znajdowali. Dla ozdoby przyjęto do niego różnych polityków, nie należących przed wojną do KPP, ale kluczowe role odgrywali w nim komuniści.

Co zawierał "Manifest lipcowy"? - Przede wszystkim wzywał Polaków do broni, do walki z okupantem niemieckim - słyszymy w komentarzu. - Zawierał sformułowania, które miały stwarzać wrażenie, że rodzi się nowa władza polska, że powstaje nowe państwo ludowo-demokratyczne, niepodległe, godne poparcia przez wszystkich Polaków.

Manifest PKWN. Wikimedia Commons/dp. Źr. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego

Idzie nowe?

"Rodacy! Naród walczący z okupantem niemieckim o wolność i niepodległość stworzył swa reprezentację, swój podziemny parlament - Krajową Radę Narodową" - czytamy w dokumencie.

Zdaniem prof. Wojciecha Roszkowskiego zarówno KRN, jak i PKWN były ciałami całkowicie uzurpatorskimi. Zasiedli w nich ludzie namaszczeni przez władze sowieckie.

W manifeście zapewniono o zwrocie własności prywatnej byłym właścicielom, zapowiedziano przeprowadzenie reformy rolnej. Ziemię mieli otrzymać chłopi małorolni i bezrolni, a wielcy właściciele ziemscy mieli zostać wywłaszczeni. - W kwestii reformy rolnej autorzy manifestu wykazali najwięcej szczerości – sarkastycznie skomentował historyk.

- W sumie ten dokument miał charakter dezinformacyjno-propagandowy. Chodziło o stworzenie wrażenia, że nowy rząd będzie realizować reformy społeczno-gospodarcze.

Wielkie oszustwo Stalina

Manifest PKWN wprowadzał polskie społeczeństwo w błąd. Mogło się wydawać, że powstanie Polska niepodległa, demokratyczna.

- Prawda była inna – powiedział prof. Roszkowski. - Nowe władze na ziemiach polskich były instalowane, i to nawet nie tyle przez PPR, ile przez NKWD i wojskowy wywiad radziecki. Kluczową rolę w tworzeniu nowych władz odegrał nie tyle Edward Osóbka-Morawski, szef PKWN, ile gen. Iwan Sierow, który był specjalnym wysłannikiem NKWD na ziemie polskie.

Święto państwowe

W rocznicę ogłoszenia "Manifestu lipcowego" władza ludowa wprowadziła święto. Tego dnia oddawano do użytku wielkie inwestycje przemysłowe, otwierano znaczące obiekty. W 1949 roku otwarto w Warszawie trasę W-Z, sześć lat później Pałac Kultury i Nauki oraz Stadion Dziesięciolecia, a w 1974 roku I sekretarz KC PZPR Edward Gierek przeciął wstęgę na Trasie Łazienkowskiej.

Do roku 1989, w okresie Polski Ludowej, 22 lipca był najważniejszym dniem w kalendarzu. Komunistyczne święto zostało zniesione w 1990 roku. Równocześnie przywrócono Święto Narodowe Trzeciego Maja.

bs

Dekret Rady Państwa PRL o dodatkowych dniach wolnych od pracy ukazał się już rok wcześniej, w 1972 r. Był realizacją podjętego w grudniu 1971 r. przez VI Zjazd Biura Politycznego KC Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej długofalowego programu partii o skracaniu czasu pracy. Społeczeństwo odniosło się jednak do tej propozycji krytycznie. Wolne soboty, jeśli były proponowane w jakimś zakładzie pracy, musiały być wcześniej odpracowane.

Partia z narodem

Kolejny dekret Rady Państwa, wydany 14 lipca 1973 r., korygował nieco te zapisy. O zmianach, które zostały zaproponowane mówił w Sejmie, we wrześniu tego samego roku, poseł Alfred Przydatek – sprawozdawca Komisji Pracy i Spraw Socjalnych.
- Omawiany dekret jest ściśle związany z nową polityką społeczną, prowadzoną od początku 1971 r. a zmierzającą do stałej poprawy warunków pracy, życia i wypoczynku społeczeństwa - tłumaczył Alfred Przydatek. - Taka aktywna i ofensywna polityka społeczna wciela coraz bardziej w życie uchwały VI Zjazdu partii.

Władza wie najlepiej

W dekrecie z 1973 r. nadano uprawnienia Radzie Ministrów do wyznaczenia dni wolnych w poszczególnych latach. Gdy w wielu rozwiniętych krajach obowiązywał pięciodnowy tydzień pracy, w Polsce wolna sobota przysługiwać miała pod pewnymi warunkami.
- Warunkiem udzielenia dodatkowych dni wolnych od pracy jest wykonanie zadań planowych lub usługowych, osiągnięcie ustalonych wskaźników ekonomicznych oraz nieprzekraczanie planowanego funduszu płac - tłumaczył z trybuny sejmowej poseł-sprawozdawca. - Dekret spełnia doniosłą rolę w procesie tworzenia klimatu poprawy warunków wypoczynku, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom ludzi pracy. Potwierdza zasadę działalności państwa socjalistycznego, głoszącego jedność spraw produkcji, bytu i wypoczynku jako jedyną słuszną drogę do zaspokajania potrzeb społeczeństwa.
Po wysłuchaniu tej nowomowy, posłowie zgodnie zagłosowali za przyjęciem dekretu.
W 1973 r. Polacy mieli w sumie dwie wolne soboty, rok później  sześć, a poczynając od 1975 r. było 12 wolnych weekendów. Dziś trudno sobie wyobrazić, że przez tyle lat nasi rodacy musieli pracować sześć dni w tygodniu.

bs