Na górze Likajon w Arkadii w Grecji odkryto pozostałości starożytnego ołtarza Zeusa.

O istnieniu sanktuarium na górze Likajon dowiadujemy się między innymi od Pauzaniasza, greckiego geografa z II wieku n.e. Otóż ołtarz Zeusa Likajosa miał znajdować się na szczycie góry, skąd można było obejrzeć większość Peloponezu. Przed ołtarzem po wschodniej stronie stały dwa filary, na których znajdowały się złocone orły. Na tym ołtarzu składano sekretne ofiary dla Zeusa likajskiego.

Rzeczywiście, na miejscu gdzie znajdował się ołtarz, na wysokości około 1370 m n.p.m., rozpościera się zapierający dech w piersiach widok na całą Arkadię (region w Grecji, w środkowej części Półwyspu Peloponeskiego). Archeolodzy odkryli pozostałości sanktuarium, o którym pisał Pauzaniasz. Badacze z Mt. Lykaion Excavation and Survey Project, inicjatywy podjętej przez Amerykanów i Greków, sądzą że ołtarz był dużo starszy, niż podejrzewano. Otóż najstarsze ślady aktywności kultowej na tym miejscu sięgają roku około 3000 p.n.e. Znaleziono też ślady kontaktów z cywilizacją minojską pochodzącą z Krety w okresie od ok. 1500 do 1400 p.n.e.
 
- Góra Likajon w Arkadii jest znana z literatury starożytnej jako jedno z mitologicznych miejsc narodzin Zeusa, inne to Kreta - mówi Dr David Gilan Romano, badacz z Uniwersytetu w Pensylwanii i jeden z dyrektorów projektu na górze Likajon. - Fakt, że ołtarz Zeusa zawiera tak wczesny materiał, datowany na ok. 3000 r. p.n.e., sugeruje, że tradycja poświęcenia tego miejsca dla  jakiegoś bóstwa jest bardzo stara. Ołtarz stał tam przez bardzo długi okres i właściwie jest wcześniejszy niż wprowadzenie kultu Zeusa do świata greckiego.

Badacze jeszcze nie wiedzą, kiedy po raz pierwszy ołtarz został wykorzystany przy odprawianiu ceremonii religijnych, choć sądzą, że stało się to w powiązaniu ze zjawiskami natury, jak wiatr, deszcz, światło słoneczne czy trzęsienie ziemi. Wielce prawdopodobne jest, że zbudowano go, by oddawać cześć jakiemuś bóstwu reprezentującemu siły natury.

W pobliżu ołtarza znaleziono pieczęć z kryształu wyobrażającą byka. Pochodzi ona z czasów wczesno-minojskich (1500-1400 r. p.n.e) i wskazuje na wczesne kontakty między Kretą a Arkadią. Na pewno więc w okresie minojskim był tu żywy ośrodek kultu religijnego. Poniżej ołtarza, na górskiej łące, znajduje się starożytny hipodrom, stadion oraz budynki powiązane z antycznymi zawodami atletycznymi, które rywalizowały z olimpiadami organizowanymi przez niedalekie sanktuarium Zeusa w Olimpii.

Latem wykop sondujący w pobliżu ołtarza przyniósł wynik w postaci licznych fragmentów ceramiki, datowanych na okres od ok. 3000 do 1200 r. p.n.e. Wykopaliska z początku XX wieku sugerowały, że najwcześniejsza aktywność na tym terenie rozpoczęła się ok. VII wieku p.n.e. Obecne wykopaliska odkryły także ceramikę i obiekty z okresu wczesno archaicznego, archaicznego, klasycznego i hellenistycznego (900-200 p.n.e.), włączając w to miniaturowe wazy, trójnogi i pierścienie z brązu, żelazne ostrza i srebrne monety.

Sanktuarium na górze Lykaion było znane w starożytności jako jedno z najbardziej sławnych miejsc kultu Zeusa w starożytnej Grecji. Był to ogólno-grecki ośrodek przyciągający pielgrzymów, atletów i dygnitarzy z całej Grecji od czasów archaicznych po hellenistyczne ok. 700-200 p.n.e.  Mimo że to sanktuarium znajduje się tylko 35 km od dogłębnie przebadanego sanktuarium Zeusa w Olimpii, nie podejmowano tam żadnych wykopalisk przez prawie sto lat. Wykopaliska rozpoczęły się na nowo w 2004 roku, a od 2006 roku z projektem Greckiej Służby Archeologicznej współpracują Uniwersytety w Pensylwanii i w Arizonie. Rozeznanie na miejscu zrobiono już w 1996 roku, kiedy to dr Romano badał znajdujący się tam stadion. Oprócz niego projektem kieruje Michaelis Petropoulos z Greckiej Służby Archeologicznej, oraz Mary Voyatzis z Uniwersytetu w Arizonie. Grecko-amerykański zespół badawczy jest prawdziwie interdyscyplinarny, gdyż w skład niego wchodzą archeolodzy, geolodzy, geofizycy, architekci, topografowie i, oczywiście, studenci pracujący na stanowisku. Projekt będzie kontynuowany przy ołtarzu i innych miejscach sanktuarium aż do 2010 roku. Badacze proponują utworzenie parku archeologicznego chroniącego obszar ok. 300 km2 dookoła stanowiska.

W starożytności na górze Lykajon odbywał się festiwal zwany Lykaja. Epitet Lykajos był przyjmowany przez Zeusa tylko w połączeniu z tym świętem, będącym głównym arkadyjskim festiwalem religijnym. Według mitu, Likaon, mityczny pierwszy król Arkadii, wraz ze swoimi pięćdziesięcioma synami gościł Zeusa ucztą. Jako główne danie podano Zeusowi mięso ludzkie, według niektórych wersji pochodzące z syna Likaona, Nyktimosa, albo syna Zeusa, Arkasa. Zeus odepchnął danie z obrzydzeniem i, zależnie od wersji, albo pozabijał króla i jego synów piorunem, albo pozamieniał w wilki. Według Pauzaniasza, Likaon złożył w ofierze Zeusowi swojego syna na górze Likajon, po czym natychmiast po złożeniu ofiary król został zamieniony w wilka. Ponoć co roku w czasie święta Zeusa Likajosa jeden z czcicieli był zamieniany w wilka, ale mógł powrócić do ludzkiej postaci, jeśli powstrzymał się od spożywania ludzkiego mięsa przez dziesięć lat. Badacze na ogół interpretują te legendy w ten sposób, że na górze Likajon znajdował się przed-helleński kult związany z kanibalizmem lub ofiarami z ludzi i z kultem wilka. Potem kult ten został wyparty przez religię grecką, która nadała cechy pejoratywne wcześniejszym rytuałom i obróciła je w mit. Badania wspomnianego zespołu archeologów nie znalazły jednak śladów praktykowania ofiar z ludzi. Znaleziono natomiast znaczącą ilość kości zwierzęcych, potwierdzających praktykowanie ofiar ze zwierząt.

Tytus Mikołajczak

16 marca 1900 Anglik, sir Arthur John Evans zakupił kawałek ziemi na Krecie, licząc że odkryje ślady starożytnych mieszkańców największej greckiej wyspy. I się nie pomylił. To, co znalazł okazało się jednym z największych odkryć w historii światowej archeologii.
A wydarzenia mogły potoczyć się zupełnie inaczej. Jak? Mówiła o tym Elżbieta Kollat, autorka audycji "Sztuka bez ram – pałac w Knossos", nadanej 8 grudnia 1986. Gościem programu był historyk starożytności, prof. Włodzimierz Lengauer.
Schliemann kontra Evans
W 1886 r. Heinrich Schliemann, opromieniony sławą odkrycia Troi udał się na Kretę, aby kupić wzgórze, na którym zgodnie z tradycją miało się znajdować Knossos, ale transakcja nie doszła do skutku, ponieważ chytry właściciel próbował oszukać archeologa-amatora. Kilkanaście lat później na wyspę przybył Artur Evans. To on kupił wzgórze i zabrał się do systematycznej pracy wykopaliskowej. Wkrótce doszło do wielkiej sensacji. Anglika uznano za najszczęśliwszego odkrywcę świata. W roku 1900 sir Artur Evans rozpoczął wielkie prace przy rekonstrukcji zabytku. Poświęcił na to 30 lat swego życia i ogromny majątek.
Skarby odkryte w Knossos
W podziemiach znalazł wielkie magazyny z amforami, w których gromadzono żywność, w jednej z sal zachował się tron królewski. Na terenie wykopalisk udało się odkopać również setki tabliczek pokrytych pismem linearnym. Ale najwięcej o życiu starożytnych mieszkańców Krety mówiły zachowane freski. Przedstawiają przesuwających się w łanach lilii młodych chłopców i dziewczęta, kuropatwy siedzące w sitowiu, dziki goniące za zającami i delfiny pływające w morzu.
- Dzisiejszy turysta ogląda rekonstrukcję budowli z czasów jej największej świetności - słyszymy w audycji. - W tym 5-cio piętrowym budynku na terenie 3 ha znajdowało się ok. 1300 pomieszczeń. Podstawą całego układu były dziedzińce, wokół nich planowano zabudowę. Pomieszczenia były ogrzewane, a woda do łazienek sprowadzana była rurami, wykonanymi z ceramiki.
Troja, Mykeny, Knossos
O Mykenach i Troi wiemy dużo. Zawdzięczamy to opisom pozostawionym przez Homera. Dlaczego nikt nie opisał pałacu króla Minosa? Wyjaśniał to w audycji prof. Włodzimierz Lengauer. Przypominał historyczne uwarunkowania i skomplikowane relacje między starożytnymi Grekami a Kreteńczykami. – Mieszkańcy Krety to był zupełnie inny lud - mówił - zarówno pod względem etnicznym, jak i kulturalnym. Nawet po podboju greckim Kreta zachowała swoją odrębność. Kultura egejska na Krecie wyprzedziła kulturę helleńską.
Mit o Dedalu, Minosie i labiryncie
Istnieje bardzo wiele mitów związanych z historią Krety. Jeden z nich dotyczy porwania przez Zeusa pięknej córki władcy Kannan – Europy. To ona zrodziła potem dwóch synów., w tym Minosa, legendarnego władcę wyspy i twórcę jej potęgi.
To Minos kazał zbudować słynny labirynt dla groźnego i złowieszczego Minotaura. Według mitologii miał się on znajdować pod pałacem w Knossos.
- W Atenach panowała powszechna żałoba – słyszymy w audycji. - Oto przyjechali z Krety, od króla Minosa posłowie z żądaniem dorocznego haraczu. Straszny to był haracz: 7 dziewcząt i 7 chłopców wybierano losem z rodzin obywatelskich, aby ich zawieźć na żer dla kreteńskiego potwora o byczej głowie – Minotaura. Tezeusz oświadczył, że pojedzie zabić owo chciwe krwi monstrum. Kiedy Tezeusz pojawił się na dworze Minosa, wszystkie oczy patrzyły nań złowrogo i podejrzliwie. Tylko córka królewska, Ariadna patrzyła nań inaczej. Miłość królewny ocaliła Tezeusza.
Jak to zrobiła? Posłuchaj opowieści o Krecie, mitach i faktach związanych z historia największej z greckich wysp.

Jesteś zainteresowany archeologią? Wejdź na platformę internetową "moje.polskieradio.pl">>>

22 maja 334 p.n.e. Aleksander Macedoński rozpoczął podbój Persji i odniósł zwycięstwo w bitwie nad Granikiem.

Pierwsze sukcesy

Sylwetkę jednego z najwybitniejszych wodzów wszechczasów przedstawiła Elżbieta Kollat w audycji z cyklu ”Akademia młodych” w październiku 1993 r. Gościem programu był dr Jan Trynkowski.

- Podbił państwo perskie, które było monarchią światową na ówczesne czasy – powiedział dr Trynkowski. - Dotarł aż do Indii, opanował Egipt, na zachód Europy jednak nie wyruszył.

Ale w IV w. p.n.e. ekspansja młodego Macedończyka na pewno robiła wrażenie. Gdy umierał w Babilonie miał zaledwie 33 lata. Rozpiętość jego imperium ze wschodu na zachód wynosiła wówczas 5 tys. km.

Węzeł gordyjski i inne opowiadania

Czyny Aleksandra szybko obrastały w legendę. Z jego postacią związanych jest mnóstwo anegdot. Jedna z najbardziej znanych dotyczy węzła gordyjskiego.

- We Frygii, było miasto Gordion, założone przez ojca słynnego króla Midasa – wyjaśniał gość programu. – W świątyni Zeusa, wybudowanej w mieście znajdował się wóz, przywiązany bardzo skomplikowanym węzłem. Wyrocznia przepowiedziała, że jeśli komuś się uda rozwiązać ten węzeł, zdobędzie panowanie nad światem.

Co zrobił Aleksander? Obejrzał węzeł, wyjął miecz i po prostu go przeciął. Do dziś mówimy o ”przecięciu węzła gordyjskiego” w sytuacjach, gdy jakąś bardzo skomplikowaną sprawę rozwiązujemy w sposób radykalny – jednym cięciem.

Uczeń wielkiego filozofa

Wychowywał go Arystoteles. Wystarczyły 4 lata, aby nauczył chłopca geometrii, geografii, astronomii, etyki, prawa, fizyki, medycyny, historii i filozofii, tak, że w szesnastym roku życia Aleksander posiadał krzepę Spartanina, kulturę Ateńczyka, wiedzę egipskiego kapłana no i ambicje zdobywcy. Był gotowy do podboju świata. Wszędzie wzbudzał powszechny podziw.

Najwierniejszy przyjaciel

Opowiadano, że na 18. urodziny Aleksandra, jego ojcu Filipowi II zaoferowano konia z Tesalii imieniem Bucefał (”bycza głowa”). Koń jednak był na tyle dziki i na tyle nieokiełznany, że ojciec, chciał z tego podarunku zrezygnować. Uproszony przez syna, pozwolił mu go ujeździć.

”Synu, gdzie indziej będziesz musiał szukać godnego Ciebie królestwa, bo nie wystarczy Ci Macedonia, za mała jest dla Ciebie” – miał powiedzieć wówczas Filip.

Bucefał towarzyszył Aleksandrowi przez następne 12 lat. Władca traktował zwierzę jak najlepszego przyjaciela. Dotarł z nim aż do Indii. W 326 p.n.e. koń padł  w bitwie nad Hydaspesem i tam został pochowany. Na pamiątkę, jedno z miast, które Aleksander Macedoński wzniósł nad Hydaspesem, nazwał na cześć swego ukochanego wierzchowca - Bukefalą.

Na zdjęciu.:Aleksander Wielki. Wikimedia Commons/dp. Zbiory Muzeum Brytyjskiego. Fot.: Andrew Dunn

Tyran o twarzy anioła

- Był człowiekiem ogromnie gwałtownym, wybuchowym, wymordował większość swoich przyjaciół, swoich najbliższych towarzyszy - mówił dr Jan Trynkowski. - Nie jest bohaterem z mojej bajki. Uważam, że jego mit jest przesadzony. Aleksander przysłonił postać wybitniejszą od siebie, czyli swego ojca Filipa II.

Czy zachował się jakiś wizerunek Aleksandra Wielkiego? – pytała autorka audycji.  – Zachowało się sporo, ale ich wiarygodność jest rozmaita, ponieważ większość pochodzi z czasów późniejszych – powiedziała prof. Anna Sadurska , która również była gościem Elżbiety Kollat.

- Z opisów wiemy, że miał na pewno piękne, bujne włosy, bardzo ciemne, prawie czarne i czarne błyszczące oczy - dodała.

Aleksandria

Ta, która leży na terenie Egiptu, nad Morzem Śródziemnym, była pierwsza. Macedończyk nazwał swoim imieniem jeszcze 30 innych miast. Wszystkie znajdowały się na trasie jego podboju. Ocalała ta jedna - egipska. Polscy archeolodzy prowadzili przez wiele lat prace wykopaliskowe w Aleksandrii. Miasto kryje podobno wielka tajemnicę – grób swego założyciela. Czy można mieć nadzieję, że to miejsce uda się kiedyś odnaleźć? – Właściwie chyba tylko cud mógłby sprawić, że ten grób się znajdzie – stwierdziła dr Barbara Tkaczow . – To miejsce pozostaje nieuchwytne.

Aleksandria, teatr z czasów rzymskich. Wikimedia Commons/cc. Fot.: Loise

Historia zatoczyła koło

To z Aleksandrii wielki władca wyruszył na podbój świata. I tu powrócił po swej śmierci. Czy kiedykolwiek dowiemy się, gdzie dokładnie został pochowany?

Zmarł w 323 p.n.e. Miał wtedy 33 lata. Imperium, które zbudował w tak krótkim czasie rozpadło się po jego śmierci, ale zakładane przez niego greckie kolonie przyczyniły się do rozprzestrzenienia kultury helleńskiej. Hellenizacja wielkich obszarów starożytnego świata trwała całe stulecia.

Anegdoty i fakty – posłuchaj historii Aleksandra Macedońskiego zwanego Wielkim.

Szukano jej za Słupami Herkulesa, w pewnym momencie utożsamiano z Atlantydą Wyspy Kanaryjskie, a nawet Maderę. W XVI wieku uważano, że może Ameryka jest Atlantydą.

- W czasach kiedy powstała historia jako nauka krytyczna najczęściej szukano Atlantydy na Krecie - mówił w "Naukowym zawrocie głowy" dr Sebastian Duda - filozof i teolog. Rozmowa o Atlantydzie, a także mitycznym potopie gość radiowej Jedynki anonsował poniedziałkowy dodatek do Gazety Wyborczej "Ale Historia", w którym te tematy będą poruszone. Bo z potopem też jest bardzo dziwnie. O wielkiej katastrofie, z której uratowała się najczęściej rodzina pisano w róznych źródłach, nawet w Chinach. Ogółem w prawie 200 źródłach na różnych częściach świata. Więc kiedyś taki kataklizm musiał nastąpić.
W drugiej części programu rozmowa o wielkiej klęsce wojsk niemieckich w bitwie pod Kurskiem. 5 lipca minie 70 rocznica rozpoczęcia tej największej batalii pancernej II wojny światowej. Przypomina ją Bartosz Wieliński - publicysta. Bo ta bitwa przesądziła o losach wojny na wschodzie. - To była hekatomba. W pewnym momencie 1,4 tys. czołgów strzelało do siebie z bliska - przypomina. Jego artykuł na ten temat ukaże się także w dodatku "Ale Historia".
Rozmawiała Katarzyna Kobylecka.
(ag)