Historia

Władysław Raczkiewicz. "Zabrakło mu iskry"

Ostatnia aktualizacja: 06.06.2023 05:45
Apogeum działalności Władysława Raczkiewicza przypadło na okres dla Polski najtrudniejszy, najbardziej dramatyczny. Dzisiaj mija 76. rocznica śmierci polityka.
Władysław Raczkiewicz
Władysław RaczkiewiczFoto: Wikipedia/domena publiczna

Władysław Raczkiewicz był prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939-1947. Przez prawie 8 lat sprawował najwyższy urząd w państwie, będąc z dala od ojczyzny. Część historyków uważa, że Raczkiewicz zasługuje na miano męża stanu, inni są zdania, że nie miał wystarczających kwalifikacji, by stanąć na czele państwa w tak trudnym dla Polski okresie. Owszem był sprawnym administratorem, ale brakowało mu siły charakteru.

Więcej na temat rządu londyńskiego w serwisie - Radia Wolności >>>

Władysław Raczkiewicz urodził się 28 stycznia 1885 roku w gruzińskim Kutaisi w rodzinie inteligenckiej. Studiował w Petersburgu, gdzie wstąpił do nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej, a później do Związku Młodzieży Polskiej "Zet". W 1911 roku ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie w estońskim Dorpacie. Od 1912 pracował jako adwokat w Mińsku białoruskim.
Podczas I wojny światowej, jako poddany cara, został zmobilizowany do armii rosyjskiej i przydzielony do Sztabu Frontu Zachodniego. Tam stanął na czele utworzonego w 1917 roku Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol), który w warunkach wynikłych z rewolucji rosyjskiej próbował tworzyć polskie siły zbrojne na terenie Rosji.

II Rzeczpospolita i praca w administracji publicznej

W 1918 roku Władysław Raczkiewicz wstąpił do Wojska Polskiego, uzyskał przydział do 10. Pułku Ułanów Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Brał udział w obronie Mińska przed bolszewikami, a w 1920 dowodził Ochotniczym Oddziałem Kresowym, walczącym o Wilno.
W latach 1919-1921 był zastępcą Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich, szefem Zarządzania Terenów Przyfrontowych i Etapowych oraz Delegatem przy Rządzie Litwy Środkowej w Wilnie.

W 1921 roku Raczkiewicz został ministrem spraw wewnętrznych. Tę funkcję pełnił jeszcze dwukrotnie - w latach 1925-26 oraz w 1936. Początkowo bliski endecji, w latach 30. związał się z sanacją. W 1930 roku został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), a następnie marszałkiem Senatu.
- Szopka warszawska, nie znająca go dobrze, zastanawiała się, dlaczego Piłsudski powołał go na tak wysokie stanowisko i znajdowała odpowiedź: bo z Wilna i przystojny - pisał o Władysławie Raczkiewiczu Stanisław Cat Mackiewicz.

Od 1934 piastował urząd prezesa Światowego Związku Polaków z Zagranicy (Światpol). Przyniosło mu to pewną popularność poza granicami Polski.

Rząd
Rząd Mariana Kościałkowskiego, 1936. Władysław Raczkiewicz, minister spraw wewnętrznych (siedzi, pierwszy z prawej). Wikimedia Commons/dp

II wojna światowa

We wrześniu 1939 roku Raczkiewicz został wysłany do Paryża z misją działania wśród Polonii. Po klęsce kampanii wrześniowej Ignacy Mościcki wyznaczył go na swojego następcę na stanowisku prezydenta (po rezygnacji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego).

- Został on wysunięty na to stanowisko z uwagi na jego popularność wśród Polonii - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz. - Sądzono, że będzie w stanie pozyskać Polonię amerykańską i kanadyjską do wsparcia armii polskiej oraz rządu polskiego, który się tworzył w Paryżu.


Posłuchaj
30:07 władysław raczkiewicz_postacie XX wieku.mp3 Prof. Paweł Wieczorkiewicz mówi o Władysławie Raczkiewiczu w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku". (PR, 8.10.2000)

 

Prezydent RP na uchodźstwie

Władysław Raczkiewicz objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie 29 września 1939 roku. Podpisał z nowo mianowanym premierem, gen. Władysławem Sikorskim umowę paryską. Zrezygnował z części przysługujących mu uprawnień prezydenckich na rzecz prezesa Rady Ministrów.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

"Oświadczenie to umożliwiało trudną współpracę liberalnych piłsudczyków z dotychczasową opozycją - tzw. Frontem Morges. Dzięki tej umowie antydemokratyczne przepisy konstytucji kwietniowej zostały stępione, a działalność rządu RP we Francji i Wielkiej Brytanii oraz Polskiego Państwa Podziemnego uwiarygodniona wśród demokratycznych zachodnich sojuszników Rzeczypospolitej" - pisał Marian Marek Drozdowski.

Nowy prezydent amnestionował działaczy politycznych skazanych w procesje brzeskim. Specjalnym dekretem anulował wszelkie akty prawne wydane na ziemiach polskich przez władze okupacyjne (niemieckie, sowieckie, litewskie i słowackie). Na mocy decyzji prezydenta ukonstytuował się także Wojskowy Trybunał Orzekający, który badał przyczyny klęski kampanii polskiej 1939 roku.

W opozycji do Sikorskiego

Początkowo Raczkiewicz rezydował w Paryżu, a od 22 listopada 1939 w Angers. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 roku przeniósł się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii. Przeciwny układowi Sikorski-Majski z 30 lipca 1941, który podpisano bez jego wiedzy, Raczkiewicz groził ustąpieniem z urzędu, co zapoczątkowało kryzys gabinetowy. W grudniu 1942 roku wystosował list do papieża Piusa XII, w którym wzywał Watykan do zainteresowania się losem Polaków i Żydów - ofiar niemieckich represji.

Po wybuchu Powstania Warszawskiego Raczkiewicz apelował do władz zachodnich aliantów o wsparcie powstania. Jednocześnie łagodził konflikty między premierem Mikołajczykiem a nowym Naczelnym Wodzem, gen. Kazimierzem Sosnkowskim, który oskarżał zachodnich aliantów o zbrodniczą bezczynność wobec powstania.

Upadek autorytetu rządu londyńskiego

Na skutek nacisku brytyjsko-amerykańskiego prezydent Raczkiewicz zdecydował się odwołać gen. Sosnkowskiego ze stanowiska Naczelnego Wodza. Według prof. Pawła Wieczorkiewicza był to błąd kardynalny - pozwolenie na mieszanie się obcych w sprawy polskie. I to zaowocowało bardzo szybko upadkiem autorytetu rządu polskiego i w ogóle władz naczelnych polskich w Londynie.

Po konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945) wielkie mocarstwa koalicji cofnęły uznanie rządowi Rzeczypospolitej na uchodźstwie. Prezydent Raczkiewicz stracił wpływ na polityczny kształt przyszłej Polski.

Władysław Raczkiewicz zmarł na białaczkę 6 czerwca 1947 roku w walijskim sanatorium w Ruthin. Pochowano go na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii.


Posłuchaj
00:58 19_Władysław Raczkiewicz.mp3 Fragmemt przemówienia Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza o zmarłym gen. Władysławie Sikorskim. (BBC, 5.07.1943)

 

Władysław Raczkiewicz, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939–1947. Przez prawie osiem lat sprawował najwyższy urząd w państwie będąc z dala od ojczyzny. Historycy zastanawiają się: czy rzeczywiście był to mąż stanu, czy nie był to być może człowiek postawiony na czele państwa w sytuacji dramatycznej, który kwalifikacji na męża stanu nie miał.

Urodził się 28 stycznia 1885 roku w gruzińskim Kutaisi w rodzinie inteligenckiej. Studiował w Petersburgu, gdzie wstąpił do nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej, a później do Związku Młodzieży Polskiej "Zet". W 1911 roku ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie w estońskim Dorpacie. Od 1912 pracował jako adwokat w Mińsku białoruskim.

I wojna światowa

Podczas I wojny światowej, jako poddany cara, został zmobilizowany do armii rosyjskiej i przydzielony do Sztabu Frontu Zachodniego. Tam stanął na czele utworzonego w 1917 roku Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol), który w warunkach wynikłych z rewolucji rosyjskiej próbował tworzyć polskie siły zbrojne na terenie Rosji.

Druga Rzeczpospolita i praca w administracji publicznej

W 1918 roku Władysław Raczkiewicz wstąpił do Wojska Polskiego, uzyskał przydział do 10. Pułku Ułanów Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Brał udział w obronie Mińska przed bolszewikami, a w 1920 dowodził Ochotniczym Oddziałem Kresowym, walczącym o Wilno.

W latach 1919-1921 był zastępcą Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich, szefem Zarządzania Terenów Przyfrontowych i Etapowych oraz Delegatem przy Rządzie Litwy Środkowej w Wilnie.

W 1921 roku Raczkiewicz został ministrem spraw wewnętrznych. Tę funkcję pełnił jeszcze dwukrotnie - w latach 1925-26 i 1936. W okresie 1921-1939 był również wojewodą, kolejno: nowogrodzkim, wileńskim, krakowskim i pomorskim. Początkowo bliski endecji, w latach 30. związał się z sanacją. W 1930 roku został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), a następnie marszałkiem Senatu.

- Szopka warszawska, nie znająca go dobrze, zastanawiała się dlaczego Piłsudski powołał go na tak wysokie stanowisko i znajdowała odpowiedź: bo z Wilna i przystojny – pisał o Władysławie Raczkiewiczu Stanisław Cat Mackiewicz.

Od 1934 piastował urząd prezesa Światowego Związku Polaków z Zagranicy (Światpol). Przyniosło mu to pewną popularność poza granicami Polski.

II wojna światowa

We wrześniu 1939 roku Raczkiewicz został wysłany do Paryża z misją działania wśród polonii. Po klęsce kampanii wrześniowej Ignacy Mościcki wyznaczył go na swojego następcę na stanowisku prezydenta (po rezygnacji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego).

- Został on wysunięty na to stanowisko z uwagi na jego popularność wśród polonii - mówi prof. Wieczorkiewicz - sądzono, że będzie w stanie pozyskać polonię amerykańską i kanadyjską do wsparcia armii polskiej i rządu polskiego, który się tworzył w Paryżu.

Władysław Raczkiewicz objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie 29 września 1939 roku. Podpisał z nowo mianowanym premierem, generałem Władysławem Sikorskim umowę paryską. Zrezygnował z części przysługujących mu uprawnień prezydenckich na rzecz prezesa Rady Ministrów.

"Oświadczenie to umożliwiało trudną współpracę liberalnych piłsudczyków z dotychczasową opozycją - tzw. Frontem Morges. Dzięki tej umowie antydemokratyczne przepisy konstytucji kwietniowej zostały stępione, a działalność rządu RP we Francji i Wielkiej Brytanii oraz Polskiego Państwa Podziemnego uwiarygodniona wśród demokratycznych zachodnich sojuszników Rzeczypospolitej" - pisał Marian Marek Drozdowski.

Nowy prezydent amnestionował działaczy politycznych, skazanych w procesje brzeskim. Specjalnym dekretem anulował wszelkie akty prawne wydane na ziemiach polskich przez władze okupacyjne (niemieckie, sowieckie, litewskie i słowackie). Na mocy decyzji prezydenta ukonstytuował się także Wojskowy Trybunał Orzekający, który badał przyczyny klęski kampanii polskiej 1939 roku.

Początkowo siedzibą Raczkiewicza był Paryż, a od 22 listopada 1939 - Angers. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 roku przeniósł się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii. Przeciwny układowi Sikorski-Majski z 30 lipca 1941, który podpisano bez jego wiedzy, Raczkiewicz groził ustąpieniem z urzędu, co zapoczątkowało kryzys gabinetowy. W grudniu 1942 podpisał list do papieża Piusa XII, w którym wzywał Watykan do zainteresowania się losem Polaków i Żydów - ofiar niemieckich represji.

Po wybuchu Powstania Warszawskiego Raczkiewicz apelował do władz zachodnich aliantów o wsparcie powstania. Jednocześnie łagodził konflikty między premierem Mikołajczykiem a nowym Naczelnym Wodzem, generałem Kazimierzem Sosnkowskim, który oskarżał zachodnich aliantów o zbrodniczą bezczynność wobec powstania.

Na skutek nacisku brytyjsko-amerykańskiego prezydent Raczkiewicz zdecydował się odwołać gen. Sosnkowskiego ze stanowiska Naczelnego Wodza. Według prof. Wieczorkiewicza był to błąd kardynalny – to było pozwolenie na mieszanie się obcych w sprawy polskie. I to zaowocowało bardzo szybko upadkiem autorytetu rządu polskiego i w ogóle władz naczelnych polskich w Londynie.

Po konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945 roku) wielkie mocarstwa koalicji cofnęły uznanie rządowi Rzeczypospolitej na uchodźstwie. Prezydent Raczkiewicz stracił wpływ na polityczny kształt przyszłej Polski.

Władysław Raczkiewicz zmarł na białaczkę 6 czerwca 1947 roku w walijskim sanatorium w Ruthin. Pochowano go na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii.

Czytaj także

Kazimierz Sosnkowski - "Szef Komendanta"

Ostatnia aktualizacja: 11.10.2020 05:55
51 lat temu, 11 października 1969, zmarł Kazimierz Sosnkowski, szef sztabu I Brygady Kadrowej, generał, który po śmierci gen. Władysława Sikorskiego został Naczelnym Wodzem Polskich Sił Zbrojnych.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Cichociemni - byli elitą Polski Walczącej

Ostatnia aktualizacja: 15.02.2015 06:50
15 lutego 1941 odbył się pierwszy lot Cichociemnych na teren Polski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Polsko-brytyjski układ o wzajemnej pomocy

Ostatnia aktualizacja: 25.08.2023 06:00
- Józef Beck uznał ten sojusz za wielki sukces i spełnienie testamentu Piłsudskiego. Było jednak już zbyt późno na zatrzymanie agresji Hitlera papierowymi gwarancjami – mówił dr Janusz Osica na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń