Włoska Gwardia Finansowa we współpracy z urzędem konserwacji zabytków zapobiegła wywiezieniu z Italii olbrzymiej statuy Kaliguli. Monument z początku naszej ery, podzielony na dwie wielkie części załadowany był już na tir i przygotowany do transportu.

Taki jest, jak podkreślają włoskie media, szczęśliwy finał długiego dochodzenia w sprawie monumentu z greckiego marmuru, przedstawiającego cesarza Kaligulę w szatach Zeusa, który siedzi na tronie. Pochodzi on z nielegalnych wykopalisk archeologicznych w miejscowości Nemi od Rzymem. Nie były one nigdzie zarejestrowane, a całkowitą kontrolę nad nimi przejęła grupa przestępcza, zajmująca się procederem przemytu i sprzedaży antycznych skarbów.

Wszystko zaczęło się w styczniu tego roku, gdy włoska Gwardia Finansowa skonfiskowała w nadmorskiej Ostii dwa olbrzymie fragmenty rzeźby z marmuru w ciężarówce, w której ukryte były wśród zwałów gruzu. Były one już gotowe do wywiezienia, zapewne w kierunku Szwajcarii, skąd miały trafić na nielegalny światowy rynek handlu bezcennymi zabytkami archeologicznymi.

Dochodzenie wszczęte przez Gwardię Finansową pozwoliło ustalić, że fragmenty monumentalnej figury pochodzą z nielegalnych wykopalisk, prowadzonych na terenie rolnym w Nemi. Miejscowy sąd nakazał natychmiastową konfiskatę tego terenu. W kwietniu rozpoczęły się tam wykopaliska, nad przebiegiem których czuwał urząd konserwacji zabytków i dóbr archeologicznych regionu Lacjum. Archeolodzy odkryli tam ogromny kompleks term i fontann przy starożytnej willi. W trakcie prac znaleźli 250 zabytków i eksponatów, wśród nich - głowę pomnika Kaliguli.

Teraz odnaleziona i uratowana figura zostanie poddana konserwacji, a także rekonstrukcji. Następnie trafi do muzeum w Nemi , położonego w pobliżu terenu starożytnej willi , gdzie prowadzono nielegalne wykopaliska.

Włoska prasa podkreśla, że terytorium Lacjum wciąż przynosi niezwykłe archeologiczne niespodzianki. Ale, jak zauważa dziennik "Corriere della Sera", to, co się wydarzyło w Nemi, jest też powodem do podniesienia alarmu w związku z coraz większym procederem nielegalnych wykopalisk i międzynarodowego handlu bezcennymi zabytkami z Włoch.

Apokryfy Bożego Narodzenia, czyli co zdarzyło się w wigilijną noc

W Ewangeliach niewiele jest słów o narodzinach Jezusa. Jedynym źródłem, które pozwala w przybliżeniu datować to wydarzenie, są dwie spośród ewangelii Nowego Testamentu: według św. Łukasza i według św. Mateusza. Możemy tam znaleźć nieco odmienne opisy wydarzeń, co do których nie podaje się określonej daty.

Z drugiej strony już od II wieku naszej ery zaczęły pojawiać się pozakanoniczne ewangelie -  apokryfy uważane przez historyków za niewiarygodne jako źródło rekonstrukcji historycznej. Apokryfy dostarczają wielu szczegółów dotyczących narodzin i dzieciństwa Jezusa, uzupełniają ten okres wieloma barwnymi opowieściami. Jednak w nich także nie ma ani słowa o dacie narodzin Chrystusa.

Pierwsi chrześcijanie nie świętowali Bożego Narodzenia. Dla nich liczył się tylko fakt, że Bóg stał się Człowiekiem. Nie przywiązywali większej wagi ani do miejsca, ani do daty Jego przyjścia na świat.

Wołek, klusia i fajni poganie. Świąteczne apokryfy

- Boże Narodzenie, a zwłaszcza data grudniowa to była sprawa późniejsza, można by powiedzieć propagandy cesarskiej, bo przypisuje się to Konstantynowi, który wyznaczył tę datę dla wyeliminowania pogańskiego święta Sol Invictus – mówiła archeolog prof. Elżbieta Jastrzębowska.

Ostatecznie "ochrzczono" najpopularniejsze pogańskie święto rzymskie, wyznaczając w tym samym dniu święto Bożego Narodzenia. Najstarsza wzmianka o jego świętowaniu pochodzi dopiero z 336 roku. Wtedy to po raz pierwszy oficjalnie obchodzono w Rzymie Boże Narodzenie.

Jest wiele hipotez, odnośnie do tego w jaki sposób została ustalona data narodzin Chrystusa. Kwestia dopasowywania zjawisk gwiezdnych i wydarzeń historycznych realnie istniejących do źródeł, które są źródłami wiary, a nie historycznymi jest bardzo trudną kwestią.

Posłuchaj rozmowy Hanny Marii Gizy z prof. Elżbietą Jastrzębowską.

mk

14 stycznia 83 p.n.e. w Rzymie urodził się Marek Antoniusz (zm. 30 roku p.n.e.), rzymski polityk i wódz. Jego matka była krewną Juliusza Cezara.
Za młodu prowadził hulaszczy tryb życia, wolny czas poświęcał hazardowi, pijaństwu i romansom. W Grecji gdzie pojechał żeby studiować retorykę, przyłączył się do legionów zmierzających pod wodzą prokonsula Aulusa Gabiniusza do Syrii. Podczas tej wyprawy ujawnił swoje talenty jako dowódca jazdy oraz wykazał się odwagą i dzielnością.
Zaufany człowiek Cezara
W 54 roku p.n.e. objął dowództwo nad armią Juliusza Cezara w Galii.  Z czasem zdobył zaufanie cesarza, który wspierał jego karierę polityczną. Już w 52 roku p.n.e. przy poparciu wodza został wybrany na urząd kwestora. Dwa lata później stał się członkiem kolegium augurów. Sprawując urząd trybuna ludowego, opowiedział się po stronie Cezara, który był w konflikcie z Pompejuszem i konserwatywnym skrzydłem senatu. To doprowadziło do usunięcia Marka Antoniusza z senatu.
Wtedy polityk dołączył do wojsk Cezara stacjonujących na północy Italii. Oddziały przekroczyły Rubikon, rozpoczęła się  wojna domowa. Marek Antoniusz stał się jedną z najważniejszych postaci tej wojny. W rozstrzygającej bitwie z Pompejuszem pod Farsalos dowodził lewym skrzydłem armii Cezara.
Za te zasługi Cezar, który objął władzę dyktatora, mianował Antoniusza dowódcą jazdy (magister equitum). W 47 roku p.n.e. sprawowane przez niego w Rzymie rządy doprowadził do licznych konfliktów w mieście, zginęło kilkuset obywateli. W konsekwencji Cezar odsunął Antoniusza od wszelkiej odpowiedzialności na okres dwóch lat. Dopiero w 44 roku p.n.e. Marek Antoniusz znowu wrócił do łask. Został wybrany konsulem razem z Cezarem, który obejmował ten urząd po raz piąty. W czasie świąt Luperkali ofiarował Cezarowi królewski diadem, który ten, widząc niezadowolenie z jakim przyjęto taki gest, odrzucił.
Zabójstwo Cezara
15 marca 44 p.n.e. w idy marcowe (święto rzymskiego boga wojny – Marsa) w gmachu senatu zabito Cezara. Dokonała tego grupa spiskowców pod przywództwem Brutusa i  Kasjusza.
Marek Antoniusz, jako sprzymierzeniec zamordowanego początkowo obawiał się spiskowców. Szybko jednak zaczął działać, przejął m.in. skarb państwa oraz dokumenty z kancelarii Cezara. Pozornie dążył do porozumienia z buntownikami. Zgodził się z uchwaloną przez senat amnestią dla zabójców. Przemowa, którą Antoniusz wygłosił na pogrzebie Cezara, 20 kwietnia i prezentacja zakrwawionej togi zmarłego wywołały zamieszki. Lud rzymski wystąpił przeciwko spiskowcom i zmusił ich do opuszczenia miasta.
II triumwirat
Po śmierci Cezara wybuchła nowa wojna domowa. Po kilku miesiącach walki o władzę, podzielili się nią trzej ludzie: Marek Antoniusz, Oktawian August, adoptowany w testamencie główny spadkobierca Cezara, i Lepidus. Od 44 roku p.n.e. mieli rządzić przez 5 lat jako triumwirowie. Po zwycięstwach w bitwach pod Filippi i samobójstwach Brutusa i Kasjusza, władza triumwirów była już niczym nie ograniczona. Zgodnie z podziałem wpływów Lepidus przejął kontrolę na zachodnią częścią cesarstwa, Oktawian pozostał w Italii, a Antoniuszowi przypadł w udziale Wschód.
W 41 roku p.n.e. podczas wyprawy do wschodnich prowincji Antoniusz spotkał królową Egiptu, Kleopatrę. W tym czasie doszło w Italiki do rewolty, na czele której stanęła Fulwia, żona Antoniusza i jego brat Lucjusz, zostali jednak pokonani przez wojska Oktawiana. Fulwia niedługo zmarła. Antoniusz zawarł wtedy nowe porozumienie z Oktawianem. Potwierdzał je traktat w Brundizjum i małżeństwo z Oktawią, siostrą Oktawiana. Dzięki jej zabiegom, po kolejnych kłótniach Oktawiana i Antoniusza, doszło do zawarcia kolejnego traktatu w Tarencie w 38 r. p.n.e., odnawiającego triumwirat na kolejne pięć lat.
Antoniusz na Wschodzie
Marek Antoniusz nie wierzył jednak w dobre intencje szwagra i wyjechał do Aleksandrii.  Za pożyczone od Kleopatry pieniądze zorganizował na wyprawę na Partię. Kampania okazała się jednak nieudana i Antoniusz stracił około 1/3 armii. W tym czasie w Rzymie Oktawian wyeliminował Lepidusa, jako konkurenta do władzy, przeciągał koła rzymskiej arystokracji na swoją stronę oraz prowadził propagandową akcję oskarżeń wobec Antoniusza.
Antoniusz przeprowadził następną kampanię, w wyniku której podporządkował Armenię i uprowadził do Egiptu króla ormiańskiego Artawazdesa II. W czasie świętowanego w Aleksandrii triumfu ogłosił ostateczne zerwanie porozumień z Oktawianem. Dzieciom swoim z Kleopatrą przyznał królestwa: Aleksandrowi Heliosowi - Armenię i Patrię, Kleopatrze Selenie - Cyrenajkę i Libię, Ptolemeuszowi Filadelfowi - Syrię i Cylicję. Natomiast Cezariona, syna Kleopatry i Cezara, proklamował współwładcą Egiptu i legalnym synem i spadkobiercą Cezara. To uderzało w podstawy władzy Oktawiana jako adoptowanego syna Cezara i jego dziedzica.
W 33 roku p.n.e. rozpoczęła się nowa wojna domowa. Walkom zbrojnym towarzyszyła wojna propagandowa, w której Oktawiana oskarżano o uzurpację władzy i sfałszowanie testamentu Cezara, a Antoniuszowi zarzucano nielegalne sprawowanie władzy w prowincjach, prowadzenie wojen bez zgody senatu i dążenie do władzy królewskiej. W 31 roku p.n.e. doszło do bitwy morskiej pod Akcjum, flota Antoniusza i Kleopatry została zniszczona, a oni sami zmuszeni do ucieczki do Egiptu. Rok później Oktawian zaatakował Egipt. Marek Antoniusz popełnił samobójstwo razem z Kleopatrą VII.
mk

- Wszyscy politycy czasów republiki rzymskiej byli ludźmi oszalałymi i pragnącymi sprawować władzę, walczącymi ze sobą o pierwszeństwo. To była obsesyjna cecha tej grupy społecznej. Cezar wzrastał w tej tradycji, to było dla niego oczywiste – mówiła w audycji "Klub ludzi ciekawych wszystkiego" w 2006 roku wybitna badaczka dziejów starożytnych, prof. Ewa Wipszycka.

Po dyktaturze Sulli i reformach roku 70 p.n.e. nastąpiło trwające kilka lat ożywienie życia politycznego w Rzymie. Znów mogli działać trybuni ludowi i wzmogła się aktywność plebsu miejskiego. W tym czasie wzrastała już nadzwyczajna, będąca zagrożeniem ustroju republikańskiego, pozycja Pompejusza - wodza rzymskiego, który odznaczył się wielkimi podbojami na wschodzie Imperium.

Kilka lat później na scenę polityczną wkracza Juliusz Cezar. Wojna między nim a Pompejuszem staje się walką o jedynowładztwo. Obaj wodzowie opierali się na armii, a różnił ich jedynie odmienny stosunek do tradycji. Pompejusz wolał nie zrywać dobrych stosunków z senatem w przeciwieństwie do Cezara, który szukał szerszego oparcia w masach społecznych.

- Jeśli się czyta historię republiki, poczynając od lat 80. p.n.e. albo i wcześniej, to jest ciągłe wrzenie i szukanie nowych form władzy – mówiła mgr Iwona Żółtowska z Instytutu Filologii Klasycznej UW.

Potwór trójgłowy

Cezar w 60 roku p.n.e. doprowadził do pojednania między Pompejuszem a Markiem Krassusem – najbogatszym człowiekiem republiki rzymskiej. Porozumienie tych dwóch potężnych ludzi oraz Cezara jest nazywane przez współczesnych pierwszym triumwiratem. Była to tajna, prywatna umowa trzech polityków, którzy razem mieli rządzić Rzymem.

Pierwszym i jednocześnie najdonioślejszym w skutkach postanowieniem było doprowadzenie do wyboru Cezara na konsula, a następnie przyznanie mu namiestnictwa w Galii.

Wojna galijska

Po wojnie galijskiej Cezar miał do swej dyspozycji 13 legionów świetnie wyćwiczonych i całkowicie oddanych żołnierzy.

Pozycja Cezara i siła jego armii wydawały się coraz większym zagrożeniem dla oligarchii senatorskiej w Rzymie, która w obawie przed zdobywcą Galii straciła zdolność politycznego myślenia. Zarządzenia konsulów godziły w pozycję Cezara i faworyzowały jego głównego przeciwnika, niedawnego sojusznika, Pompejusza, któremu powierzono dowództwo nad armią. Odrzucając kompromisowe rozwiązania Cezara, senat zażądał jego rezygnacji z dowództwa i powrotu do Rzymu w charakterze człowieka prywatnego.

Alea iacta est

10 stycznia 49 p.n.e. Juliusz Cezar przekroczył Rubikon – rzekę na granicy Italii z Galią Przedalpejską. Przekroczył ją wraz ze swoją armią, co było równoznaczne z wybuchem wojny domowej.

Wojska Cezara szybko złamały opór nielicznych obrońców Rzymu. Większość sił Pompejusza przebywała w tym czasie poza Półwyspem Apenińskim. Gajusz Juliusz rozprawił się z nimi ostatecznie w bitwie pod Farsalos w 48 r. p.n.e. Mimo wyeliminowania głównego rywala do władzy, wojna domowa trwała jeszcze przez następne trzy lata.

Boski Juliusz

W 45 r. p.n.e. Cezar został obwołany dyktatorem, którą to funkcję miał sprawować dożywotnio. Objął też rolę trybuna ludowego, najwyższego kapłana i zwierzchnictwo nad prowincjami i wojskiem. Marginalizując znaczenie senatu, oparł swoją władzę na armii. Przeprowadził szereg reform. Nadał większą autonomię miastom italskim, wprowadził kontrolę przeciw nadużyciom w prowincjach, w których nakazał założenie kolonii rzymskich, zatwierdził kilka ustaw agrarnych. Wprowadził też kalendarz juliański.

Et tu Brute contra me

Rządy Cezara przerwał zamach na jego życie. Zginął od ciosów zadanych sztyletem 15 marca 44 p.n.e. Na czele spiskowców stali Kasjusz i przyjaciel Cezara Brutus. Spiskowcy nie godzili się ze sposobem sprawowania rządów, który zmieniał republikę w monarchię, a ich pozbawiał praw i wysokich pozycji na rzecz mieszkańców prowincji.

Po krótkim panowaniu Cezara zaczął się nowy okres wojen domowych (44-30 r. p.n.e.). Była to już agonia republiki. Państwo mogło tylko wybrać któregoś z rywalizujących wodzów na jedynowładcę. Został nim Oktawian August.

mjm/im