Kleopatra VII była ostatnią królową Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Uważana za jedną z najwybitniejszych kobiet żyjących w starożytności. Jej losy są ściśle związane z historią kraju, którym władała, a także z dziejami Rzymu tamtych czasów. Urodziła się w roku 69 p.n.e. Trzydzieści dziewięć lat później, 12 sierpnia 30 r. p.n.e. popełniła samobójstwo.

Biografię Kleopatry przedstawiła Eliza Bojarska w audycji z cyklu 'Kobiety różnych epok" z 1971 roku.

Nz: Królowa Kleopatra. Wikimedia Commons/cc. Fot.: Eslam17

Nowa bogini

Tytułowano ją: Królową, Nową Boginią, Boginią Miłującą Ojca, Boginią Miłująca Ojczyznę. Emil Ludwig – jeden z biografów Kleopatry pisał:

Odważna, pełna pomysłów, śmiała a zarazem przebiegła, mająca w miejsce każdego przestarzałego projektu, trzy nowe w zanadrzu. Rzeczowa i zimna w czasie walki i niebezpieczeństwa. Decydowała szybko, nawet sprawiedliwie, o ile pozwalała na to jej mściwość. Nigdy nie znużona, zawsze w pogotowiu.

Kleopatra poślubiła swego młodszego brata Ptolemeusza XIII. Na skutek intryg w 48 r. p.n.e. została jednak wypędzona z Egiptu. Wsparcia zaczęła szukać u Juliusza Cezara, człowieka, który jak się miało okazać, odegrał w jej życiu jedną z głównych ról.

U boku Juliusza Cezara

Juliusz Cezar, o którym mówiono, że był wielkim znawcą kobiet, uległ urokowi Kleopatry. Z tej miłości zrodził się jedyny syn rzymskiego konsula. Królowa, chcąc umocnić swój związek z Cezarem, opuściła Egipt i z małym Cezarionem, udała się do Rzymu. Przez dwa lata oboje budowali plan stworzenia wielkiego imperium, którego stolicą miała zostać Aleksandria.

Ale 15 marca 44 r. p.n.e. Cezar został zasztyletowany. Wkrótce po jego śmierci Kleopatra opuściła Rzym. I wtedy w jej życiu pojawia się kolejny rzymianin, młodszy przyjaciel nieżyjącego konsula – Marek Antoniusz.

– Antoniusz udał się do Kleopatry – słyszymy w audycji. – Wezwał ją do siebie tak, jakby była poddaną, a nie sojuszniczką. Kleopatra postanowiła jednak przechytrzyć przeciwnika.

Dumna Egipcjanka

Jak podają kronikarze, przypłynęła do Tarsos na okręcie, którego przód błyszczał złotem a żagle jaśniały purpurą. Sama królowa spoczywała pod złocistą altaną, przybraną na obraz bogini Afrodyty. Antoniusz, podobnie jak inni, uległ czarowi pięknej Egipcjanki. Związał się z Kleopatrą na następne kilkanaście lat.

Burzliwe dzieje królowej Egiptu, jej nieprzeciętna indywidualność pobudzały wyobraźnię wielu twórców. Ostatni etap jej życia uwiecznił William Shakespeare w dramacie "Antoniusz i Kleopatra". Wśród tych, którzy opisywali wielki romans Cezara i Kleopatry, znalazł się i nasz wieszcz – Cyprian Kamil Norwid.

Scena z filmu Josepha Mankiewicza "Kleopatra" (1963). Nz. Elizabeth Taylor w roli królowej Kleopatry i Rex Harrison w roli Juliusza Cezara. Wikimedia Commons/dp

Superprodukcja Hollywood

Do historii kinematografii przeszła amerykańska superprodukcja, film "Kleopatra" w reżyserii Josepha Mankiewicza z Liz Taylor i Richardem Burtonem w rolach głównych.

Nie chciała dostać się w ręce wrogiego Oktawiana, który odniósł zwycięstwo nad Markiem Antoniuszem.

– Odważna, wzięła do ręki groźne węże, aby czarny jad przeniknął jej ciało. Nie pozwoliła, dumna, aby wrogie okręty wojenne przewiozły ją, niby zwykłą śmiertelniczkę jako ozdobę pysznego triumfu – słyszymy w audycji.

Oboje – i Kleopatra, i Marek Antoniusz – popełnili samobójstwo.

bs

"I ty, Brutusie, przeciwko mnie?" - tak miały brzmieć ostatnie słowa Juliusza Cezara. Jednym z zabójców okazał się jego najbliższy przyjaciel, który za zdradę zapłacił klęską w wojnie domowej. 23 października 42 roku p.n.e. samobójstwo popełnił Marek Juniusz Brutus.

Koniec zabójcy Cezara

Po śmierci Cezara rozpoczęła się krwawa wojna domowa. O schedę po dyktatorze walczyli po jednej stronie spiskowcy, na czele z Brutusem, pragnący utrzymać ustrój republikański, po drugiej - Marek Aureliusz i Oktawian August. Gdy ci drudzy zwyciężyli wojska republikańskie w bitwie pod Filippi, Brutusowi pozostało tylko jedno.

- Rzucił się na swój miecz, popełnił samobójstwo - mówiła Barbara Strycharczyk, filolog klasyczny, w audycji "Widnokrąg. Prywatnie u starożytnych".

Syn Cezara?

Brutus, zapamiętany został przez historię jako przywódca spiskowców, którzy w idy marcowe 44 roku p.n.e. zasztyletowali Juliusza Cezara . Nie był to pierwszy raz, kiedy Marek Juniusz stanął po przeciwnej stronie barykady, co dyktator. W wojnie domowej między Cezarem a Pompejuszem, wraz z przyjacielem Cyceronem, popierał tego drugiego. Zwycięski Cezar przebaczył jednak zdradę Brutusowi i polityków połączyła przyjaźń.

- Wspomina się często matkę Brutusa, Serwilię, z którą podobno Cezar związany był wielką przyjaźnią, a niektórzy twierdzą, że nie tylko - wyjaśniała Barbara Strycharczyk w audycji Katarzyny Kobyleckiej z 1995 roku. - Podkreśla się, że być może Brutus był jego synem.

Ciężar dziedzictwa Tępaków

Dlaczego zatem przyjaciel Cezara stanął na czele wymierzonego w dyktatora spisku? Na Brutusa wpływ miał teść i zarazem przyrodni brat jego matki, Katon - zagorzały przeciwnik Cezara i zwolennik ustroju republikańskiego.

Historycy wymieniają jeszcze inny powód. Brutus urodził się około 85 roku p.n.e. i pochodził z jednego z najstarszych rodów rzymskich, którego historia sięga końca Rzymu królewskiego i początków Republiki. Przydomek rodu, oznaczający tyle, co  "Tępy", otrzymał drugi z linii Brutusów.

- Nadano mu ten przydomek z tego powodu, że ponoć chcąc uniknąć śmierci i prześladowań z rąk króla Tarkwiniusza Pysznego udawał głupca. Jemu przypisuje się zasługę doprowadzenia do wypędzenia ostatniego króla z Rzymu - wyjaśniała Barbara Stolarczyk.

Dziedzictwo rodu, który przyczynił się do powołania Republiki, nie pozwoliło Brutusowi stać z założonymi rękami, gdy Juliusz Cezar jawnie zmierzał do przywrócenia monarchii. - Lud rzymski przypomniał mu w pewnym momencie jego pochodzenie - wyjaśniała filolog. - Ponoć na krześle pretorskim pojawiały się tajemnicze napisy: "I ty, Brutusie, śpisz?".

bm

7 grudnia 43 roku p.n.e. zginął Cyceron, wybitny rzymski polityk, mąż stanu, obrońca Republiki.

Wielki mówca
Zasłynął jako mówca, który w bystrości myśli i ciętości języka nie miał sobie równych. Nie obawiał się krytykowa najpotężniejszych ludzi swoich czasów.  Za swoje mowy - "Filippiki" - wymierzone przeciw Markowi Antoniuszowi został na jego polecenie zamordowany.

Cicero znaczy "groch"

Przydomek rodu: "cicero", oznacza po łacinie "groch". Protoplasta Tuliuszów został tak nazwany ze względu na brodawkę na nosie. Gdy Marek Tuliusz rozpoczynał karierę polityczną przyjaciele odradzali mu posługiwanie się tym nazwiskiem. - Cyceron oburzony tym faktem mówił, że postara się, żeby ten przydomek traktowany był od tej pory nie z pogardą, a z uznaniem - wyjaśniała  filolog klasyczna Barbara Strycharczyk w audycji z cyklu "Widnokrąg.Prywatnie u starożytnych".

Trudne początki

Jak na rzymskie standardy, Cyceron karierę polityczną rozpoczął późno, bo w wieku 25 lat. -Pochodził z rodu ekwitów, więc pochodził z tak zwanej arystokracji finansowej w Rzymie - wyjaśniała Barbara Strycharczyk w audycji z cyklu Katarzyny Kobyleckiej. - Natomiast urzędy zarezerwowane były dla tych, którzy pochodzili z rodów senatorskich.
Mimo trudności związanych z pochodzeniem, Cyceron szybko wspinał się po szczeblach drabiny politycznej kariery. W roku 75 roku p.n.e. został kwestorem (publicznego oskarżyciela w sprawach karnych) na Sycylii. Następnie pełnił funkcję edyla (pomocnika trybuna ludowego) i pretorem (zastępcą konsulów).

"Ojciec ojczyzny"
W 63 roku p.n.e. doszedł do najwyższej godności w republikańskim Rzymie - został konsulem. Udaremnił wówczas spisek Katyliny, który chciał przejąć władzę w Wiecznym Mieście. - Za swe zasługi otrzymał tytuł "pater patriae" ("ojciec ojczyzny") - mówiła gość audycji Katarzyny Kobyleckiej.

"Cyceron demaskuje Katylinę", Cesare Macciari, źr. Wikimedia Commons/dp

Cyceron skazał bez sądu spiskowców na śmierć, za co został później wygnany. Na banicji przebywał w latach 58-57 p.n.e.  Powrócił tryumfalnie do Rzymu dzięki wstawiennictwu Pompejusza. To właśnie za nim opowiada się w trakcie wojny domowej z Cezarem. Ten, po zwycięstwie, ułaskawił Cycerona. Po śmierci Cezara w 44 roku p.n.e. mówca i filozof związał się ze stronnictwem Oktawiana, upatrując w nim ratunku dla ustroju republikańskiego.
Cyceron w życiu publicznym i prywatnym - posłuchaj audycji Katarzyny Kobyleckiej.

bm

22 grudnia 244 urodził się Dioklecjan, późniejszy cesarz Imperium Rzymskiego.

Cień dawnej potęgi

Dioklecjan objął władzę w sposób typowy dla cesarzy późnego okresu Imperium: przy poparciu wojska i dzięki zamordowaniu głównego przeciwnika politycznego. Cesarstwo Rzymskie w chwili objęcia przez niego władzy, w 284 roku, było już tylko cieniem dawnej potęgi.

- Cesarstwo Rzymskie miało za sobą 50 lat koszmaru - mówiła prof. Ewa Wipszycka-Bravo w audycji Elizy Bojarskiej z cyklu "Lekcja historii". - Był taki moment, dokładnie w połowie wieku, kiedy doszło do porozumienia między Gotami, którzy atakowali Cesarstwo Rzymskie na granicy bałkańskiej. Zbudowali flotę, potrafili przepłynąć przez cieśniny i wejść na Morze Egejskie i atakować porty położone na brzegu. W tym samym czasie nastąpił zmasowany atak perski na Azję Mniejszą.

Konserwatywna rewolucja

- Wyraźnie Dioklecjan chciał powrócić do starej tradycji cesarskiej adopcji najlepszych, stworzyć ekipę, która będzie w stanie prowadzić wojnę na granicach - wyjaśniała prof. Ewa Wipszycka-Bravo.

Plan się powiódł: współrządzący kwartet uporał się z chaosem wewnętrznym w państwie i utrzymywał wrogów imperium poza granicami cesarstwa. Wśród reform wewnętrznych wymienić należy  między innymi wprowadzenie nowego podziału administracyjnego kraju, ustalenie cen maksymalnych i stałych podatków.

Prześladowca chrześcijan

Dioklecjan upatrywał siłę państwa w jego pogańskim charakterze. Za jego czasów nastąpił powrót do akcentowania kultu dawnych bogów, który słabł na rzecz nowych religii: manicheizmu i chrześcijaństwa. Politeistyczną religię Rzymu wykorzystał jako instrument umocnienia władzy. W myśl opracowanej przez niego zasady dominatu, władca był przedstawiany i traktowany jako istota półboska.

Obie monoteistyczne religie zdobywające rzesze nowych wyznawców nie zezwalały na oddawanie czci cesarzowi, dlatego w 303 roku Dioklecjan zarządził prześladowania. Dwa lata później reformator dobrowolnie abdykował i osiadł w ukochanej Dalmacji, gdzie pozostał do śmierci w 313 lub 316 roku.

Posłuchaj audycji o rządach Dioklecjana.

bm