- Uruchomienie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa było największym sukcesem w ideologicznej zimnej wojnie Zachodu ze Wschodem - te wypowiedziane niegdyś przez prezydenta Nixona słowa przywołał w swoich wspomnieniach Marek Łatyński, którego - z nagrań archiwalnych - usłyszeliśmy w Dwójkowej audycji. Mimo tego, że polska sekcja - jako część  RWE - była finansowana przez Amerykanów, jej zadanie nie polegało na reprezentowaniu polityki zagranicznej czy wewnętrznej USA. - Zasadą było patrzenie na sprawy międzynarodowe z punktu widzenia kraju odbiorcy, czyli w tym przypadku Polaków - podkreślał Marek Łatyński. Jak głosiła sama nazwa, Głos Wolnej Polski RWE (tak do maja 1958 roku oficjalnie tytułowała się Rozgłośnia Polska) był tworzony przez Polaków i dla nich - tych za żelazną kurtyną, pozbawionych źródeł informacji niezależnej, prawdziwej.
- RWE było drogowskazem nie tylko dla wszystkich działań niepodległościowych w kraju, ale również odegrało wielką rolę w dziedzinie kulturalnej - przypominał, już w latach 90., Jerzy Giedroyc. W istocie, trudno byłoby wyliczyć wszystkich ważnych dla polskiej kultury ludzi, którzy pojawili się w RWE - lub o których na antenie mówiono. Czapski, Gombrowicz, Tyrmand, Wierzyński, Herling-Grudziński, Miłosz, Rubinstein – to niektóre z tysięcy głosów, które zagościły przed mikrofonem Rozgłośni Polskiej. Jak podkreślał w Dwójkowej audycji prof. Jerzy Pomianowski, znakomity tłumacz, współpracownik RWE, znamienny i znaczący był w Rozgłośni stosunek do słuchacza. W wielkim skrócie można byłoby go określić mianem: poważny, oparty na zaufaniu, zakładający wysoki poziom intelektualny słuchającego. - Po audycjach Radia Wolnej Europy można było się poczuć podniesionym na duchu. W pewnym sensie docenionym - mówił Jerzy Pomianowski.
- Cudownie opowiadał Tadeusz Nowakowski. Ks. Tadeusz Kirschke mówił o religii z nieprawdopodobnym zapałem. Jak byłem wtenczas agnostykiem, ręce bym mu całował - opowiadał Pomianowski. Swoimi wspomnieniami ze słuchania RWE podzielił się również pisarz Marek Nowakowski. Przywoływał wspaniałe głosy: Wittlina, Jeleńskiego, Herlinga-Grudzińskiego, audycje sportowe z niezrównanym sprawozdawcą Trojanowskim czy też fascynujące felietony podróżnicze Wacława Zbyszewskiego.
Jak więzień Władysław Bartoszewski dowiedział się o istnieniu "imperialistycznej agentury" zwanej RWE? Dlaczego zespół włoskich muzykantów zaśpiewał po polsku (korzystając z zapisu fonetycznego...) nasze przeboje ludowe? Na czym polegał fenomen audycji Jana Nowaka-Jeziorańskiego, że - jak stwierdził Pomianowski - były niczym gwóźdź do trumny komunizmu? Zapraszamy do wysłuchania audycji "Mówi Radio Wolna Europa", w której usłyszeliśmy: ostatniego dyrektora Rozgłośni Polskiej RWE Marka Łatyńskiego, Macieja Morawskiego - korespondenta RWE w Paryżu w latach 1965 -1992, Jana Tyszkiewicza (od 1961 w RWE, gdzie kierował działem muzyczno-rozrywkowym), prof. Władysława Bartoszewskiego, prof. Jerzego Pomianowskiego oraz Marka Nowakowskiego.

Audycję przygotowały Ewa Stocka-Kalinowska i Joanna Szwedowska.
***

3 maja 1952 roku polska sekcja Radia Wolna Europa rozpoczęła z Monachium nadawanie stałych audycji w języku polskim. Jej pierwszym dyrektorem został kurier i emisariusz Komendy Głównej AK i Rządu RP na uchodźstwie Jan Nowak-Jeziorański. Zobacz więcej
Program Drugi Polskiego Radia przygotował z okazji tego ważnego jubileuszu 10-odcinkowy cykl audycji, których celem jest przypomnienie roli i działalności w RWE polskich pisarzy i tworzonych przez nich audycji oraz programów. W trzech wyemitowanych już odcinkach wysłuchaliśmy opowieści o poprzednikach RWE (rozgłośni, które omijając cenzurę, docierały do kraju), o niełatwych początkach Polskiej Rozgłośni oraz o głośniej sprawie Józefa Światły.
W związku z 60. rocznicą rozpoczęcia nadawania audycji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa z Monachium, Polskie Radio uruchomiło serwis wolnaeuropa.polskieradio.pl.
 

15 września był przełomowym momentem bitwy o Anglię – Niemcy stracili tego dnia ponad 60 samolotów, zginęło ponad 80 lotników niemieckich, wielu zostało rannych lub dostało się do niewoli. Dzień ten był też dniem pokazu wielkiej klasy polskich pilotów.

Bitwa o Anglię rozpoczęła się 10 lipca 1940 roku. Do walki Niemcy skierowali zmasowaną ofensywę lotniczą przeciwko Wielkiej Brytanii, aby przez zdominowanie przestrzeni powietrznej oraz przecięcie brytyjskich szlaków komunikacyjnych przygotować grunt pod operację desantową na Wyspy Brytyjskie.

Punkt kulminacyjny bitwy

Bitwa toczyła się w kilku fazach, różniących się rodzajem i natężeniem działań. Kulminacyjnym momentem był dzień 15 września 1940, kiedy doszło do masowego nalotu 500 samolotów Luftwaffe. Dzień ten przypomina pułkownik Marian Duryasz, pilot i późniejszy dowódca słynnego polskiego dywizjonu 303: "Tuż przed nami pojawiła się duża grupa samolotów, dowódca nie miał czasu na manewr. Skierował samoloty łeb w łeb. Wszystkie te nosy były czerwone, to znaczy, że był otwarty ogień. Szyk został rozbity".

Początkowo Niemcy mieli znaczącą przewagę. Luftwaffe dysponowała 990 myśliwcami i 1640 bombowcami. Królewskie Siły Lotnicze RAF mogły tej potędze przeciwstawić 960 samolotów myśliwskich oraz 400 bombowców. Obronę wyspy wspierało ponadto 80 stacji radiolokacyjnych i 1500 balonów zaporowych.

Polscy piloci w ogniu powietrznych walk

W bitwie o Anglię najpierw w składzie, a potem u boku RAF, walczyły 4 polskie dywizjony - 2 bombowe: 300 i 301, 2 myśliwskie: 302 i 303 oraz 81 polskich pilotów w dywizjonach brytyjskich. W sumie 144 polskich pilotów.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Znany aktor Mieczysław Pawlikowski był lotnikiem w dywizjonach 300 i 301. W jednej z audycji Polskiego Radia przyznał, że najbardziej dramatyczny był jego pierwszy lot bojowy: "Wielkie morze ognia, odłamki walą po kadłubie - otwieram drzwi bombowe w kadłubie zakotłowało się od prochu. Dociągnęliśmy do bazy. W wieżyczce tylnego strzelca dziura wielkości głowy ludzkiej".

Inny polski lotnik Tadeusz Nowierski był pilotem w brytyjskim dywizjonie 609. Wspominał, że czasem trzeba było za wszelką cenę uniknąć bezpośredniego starcia z wrogiem. Sztuka ta nie zawsze udawała się nawet największym asom lotnictwa.

Słynny muszkieter i późniejszy dowódca najsłynniejszego polskiego dywizjonu 303 Witold Łokuciewski opowiada: "Płomienie ogarnęły mnie całego. Pęd powietrza wyrwał mnie z kabiny, kiedy się obudziłem, to wisiałem nad kabiną, byłem cały poparzony. Dobrnąłem do brzegu". Witold Łokuciewski trafił wtedy do Stalagu Luft III w Żaganiu i uczestniczył w przygotowaniach do słynnej Wielkiej Ucieczki.

W sumie Polacy zestrzelili około 170 samolotów niemieckich, uszkodzili 36, co stanowiło około 12 procent strat Luftwaffe. Asem wśród polskich lotników walczących o Anglię był Stanisław Skalski. O jednym ze swoich lotów we wrześniu 1940 roku opowiadał po latach w Polskim Radiu: "Widziałem, jak samolot wpadł w chmury, przelecieliśmy pierwszą warstwę chmur i zobaczyłem, jak szedł pionowo do ziemi i w rejonie Canterbury uderzył w ziemię".

W bitwie o Anglię wzięło udział 144 polskich pilotów. Niemcy stracili 1733 samoloty, a około 650 zostało uszkodzonych - było to 52 procent stanu Luftwaffe. Straty ludzkie to 2500 poległych i wziętych do niewoli oraz 1000 rannych lotników. Brytyjczycy stracili 915 samolotów, a około 450 zostało uszkodzonych. Śmierć poniosło 544 pilotów, a 500 zostało rannych. Bitwa zakończyła się 31 października 1940 roku porażką Niemiec.

Do historii przeszły słowa ówczesnego premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, który wspominając m.in. udział Polaków w bitwie o Anglię, powiedział: "Nigdy w historii ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak dużo tak nielicznym".

Posłuchaj wspomnień polskich pilotów, uczestników bitwy o Anglię oraz fragmentu przemówienia radiowego Winstona Churchilla.

pd/mk