Joanna d'Arc - prosta dziewczyna z ludu ubrana w białą zbroję z własnym sztandarem w dłoni prowadziła Francję do zwycięstwa. Ta sama Francja wydała ją swoim wrogom, a ci skazali ją na śmierć i spalili na stosie 30 maja 1431 roku. Jej biografia fascynuje do dziś. Losy Dziewicy Orleańskiej wielokrotnie opisywano w książkach, stawały się też kanwą filmów.

Legenda o królewskim pochodzeniu

Kim była dziewczyna, która mając niespełna 17 lat, potrafiła walczyć odważniej i skuteczniej niż zaprawieni w boju mężczyźni? Jak udało się jej przekonać radę wojenną, skupioną wokół przyszłego następcy tronu we Francji, Karola VII do ataku na główną angielską twierdzę zwaną les Tourells? Skąd miała siłę, by mimo odniesionych ran, wrócić na pole bitwy i poprowadzić wojsko do ostatecznego zwycięstwa? A przecież była prostą dziewczyną, urodzoną w małej wiosce Domrémy-la-Pucelle.

- Cały szereg legend widziałoby w niej kogoś znacznie wyżej urodzonego, nawet niektórzy rozpowszechniali tezę, że była siostrą przyrodnią samego króla Karola VII, ale w rzeczywistości, z przeprowadzonych badań wynika, że urodziła się w małej miejscowości nad brzegami Mozy – komentował gość audycji, historyk prof. Tadeusz Rosłanowski. - Najprawdopodobniej przyszła na świat 6 stycznia 1412. Wioska w czasie toczącej się wówczas wojny stuletniej stała się niesłychanie ważnym punktem strategicznym w walkach między dwoma francuskimi stronnictwami politycznymi: armaniakami i burgundczykami, popieranymi przez Anglików.

Prof. Tadeusz Rosłanowski nakreślił w programie niezwykle złożoną sytuację polityczną w XV-wiecznej Francji. Przypomniał kulisy konfliktu wewnątrz kraju i toczonych przez wiele lat walk z Anglikami. – Joanna d’Arc obserwowała je oczyma zalęknionego dziecka.

Na zdjęciu: "Joanna d'Arc" - reprodukcja fot. obrazu przedstawiającego patronkę Francji. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Centre Historique des Archives Nationales, Paryż

Głosy świętych

Co zatem sprawiło, że zmieniła się w tak waleczną osobę? – pytała autorka audycji.

- Z całą pewnością Joanna d’Arc była osobą niezwykłą, zarówno w swoich czasach, jak i jest nią dla obecnie żyjących - stwierdził historyk. - Bardzo wcześnie, i co do tego nie ma żadnej wątpliwości, w wieku 12-13 lat zaczęła miewać objawienia.

Przyszła patronka Francji twierdziła, że otrzymała widzenie od Boga, podczas którego dostała polecenie wydobycia ojczyzny spod panowania angielskiego w trakcie wojny stuletniej. Utrzymywała, że przemawiają do niej głosy świętych: św. Michała, św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty, które wzywały ją do tego, by chwyciła za broń i pociągnęła za sobą innych. - Wiele razy moje głosy mówiły, że czeka mnie wielkie zwycięstwo – mówiła.

Na czele armii

W końcu kwietnia 1429 zebrała armię, bardzo szybko doprowadziła do odbicia Orleanu 5-8 maja, torując drogę przyszłemu następcy tronu Karolowi VII do odbicia terenów północnej i wschodniej Francji z rąk burgundczyków i Anglików.

Kilkakrotnie była ranna, walczyła w zbroi męskiej, pod białym proporcem z wyobrażeniem Boga i z napisem Jezus Maria.

Oskarżenie o herezję

Została wzięta do niewoli przez burgundczyków i sprzedana Anglikom za 10 tys. liwrów. Ci przekazali ją z powrotem Francji. Stanęła przed kościelną komisją inkwizycyjną, zarzucono jej czary, nieobyczajność, herezję, oskarżono o konszachty z siłami nieczystymi. W sumie Joannie d’Arc postawiono 70 zarzutów. Proces i przesłuchania trwały wiele miesięcy. Osaczona przez teologów, początkowo odwołała swoje zeznania. Wyrok złagodzono - Dziewica Orleańska miała spędzić resztę życia w więzieniu. - Kiedy jednak zdała sobie sprawę, że byłaby to zdrada nie tylko Francji, króla, ale przede wszystkim samej siebie, potwierdziła swe pierwotne zeznania - słyszymy w komentarzu prof. Rosłanowskiego.

- Gdybym nawet miała zostać skazana i na własne oczy ujrzeć płomienie, gotowy stos i kata lub też człowieka, który szykowałby się do jego podpalenia i gdybym znalazła się w płomieniach, nie zaprzeczyłabym własnym słowom - powiedziała Joanna d’Arc tuż przed śmiercią.

Komisja inkwizycyjna przekazała Joannę d’Arc Anglikom, a ci 30 maja 1431 roku w Rouen spalili ją na stosie.

Oczyszczenie z zarzutów

7 listopada 1455 roku, po 24 latach od spalenia w katedrze Notre-Dame w Paryżu rozpoczął się proces rehabilitacyjny bohaterskiej dziewczyny. Papież Kalikst VI całkowicie oczyścił ją z zarzutów. Na beatyfikację czekała aż do XX w. Za świętą uznano ją w 1920 roku. Dziś jest jedną z patronek Francji.

- Stała się symbolem roli kobiety – stwierdził gość audycji "Przed sądem". - Walczyła mieczem, została porzucona przez przyjaciół, zdradzona przez wszystkich.

Posłuchaj niezwykłej historii dziewczyny z małej wioski Domrémy-la-Pucelle.

bs

26 października 1759 urodził się Georges Danton, z wykształcenia prawnik, który odegrał kluczową rolę w pierwszej fazie Rewolucji Francuskiej. Georges Danton pozostanie na zawsze postacią kontrowersyjną w historiografii rewolucyjnej. Z jednej strony wybitny polityk i patriota, z drugiej demagog i skorumpowany człowiek.

Jakobin Pierre Levasseur – człowiek, który doskonale Dantona znał i go przeżył, napisał w swoich pamiętnikach: "Kochaliśmy wszyscy Dantona jako trybuna i polityka. Nie mogliśmy go szanować jako człowieka".

– To jest odpowiedź, która wyczerpuje również mój stosunek do tej postaci. Wielki talent polityczny, ogromne zdolności manewru i realistycznego spojrzenia na cele, a przy tym wiele ludzkich wad – mówił na antenie Polskiego Radia wybitny znawca Rewolucji Francuskiej prof. Jan Baszkiewicz.

Cnotliwy rewolucjonista

Danton odegrał kluczową rolę w pierwszej fazie Rewolucji Francuskiej. Zanim stał się sławny, brał udział w szturmie na Bastylię – znienawidzony symbol monarchii absolutnej. Uznanie wśród ludu Paryża i jakobinów zyskał sobie wystąpieniami w Zgromadzeniu Narodowym, w których potępiał niesprawiedliwość i korupcję.

Wiosną 1792 roku należał do grupy zwolenników wojny z Prusami, a po jej wybuchu wstąpił na sam szczyt władzy. Był głównym inspiratorem szturmu na pałac w Tuileries. Głosował za karą śmierci dla króla Ludwika XVI.

Przez trzy miesiące był faktycznym szefem rządu, sprawując funkcję ministra sprawiedliwości w Tymczasowej Radzie Wykonawczej. Później w Konwencie zajmował się głównie obroną narodową i polityką zagraniczną. Do legendy przeszły jego słowa wypowiedziane w przeddzień wybuchu I wojny koalicyjnej: "Do zwycięstwa potrzeba nam odwagi, odwagi i jeszcze raz odwagi".

Terror Robespierre’a

W 1793 roku Danton kierował Komitetem Ocalenia Publicznego. Wysunął wtedy propozycję wytyczenia naturalnych granic Francji, starał się rozbić koalicję przez zawieranie odrębnych traktatów pokojowych i prowadził tajne rokowania w Berlinie, Londynie i Turynie. Jako jeden z nielicznych jakobinów pragnął też porozumienia z żyrondystami. Nie doszło ono do skutku, a żyrondyści oskarżeni o przegraną wojnę z Prusami zginęli na gilotynie – z ich przywódcą Brissot de Warwille'em na czele.

Danton z inicjatora Trybunału Rewolucyjnego stał się zwolennikiem polityki pobłażliwości i zgody narodowej. Był przywódcą plebejskiego skrzydła klubu kordelierów.

Na zdjęciu: Sesja Zgromadzenia Narodowego na Sali do Gry w Piłkę. Źr. Wikimedia/domena publiczna

W konflikcie między radykalnymi góralami (jakobini i kordelierzy) i umiarkowanymi żyrondystami odegrał dość dwuznaczną rolę. Obok Maximiliena Robespierre'a i Jeana Marata był uważany za najważniejszego przywódcę radykałów, a z drugiej strony do końca dążył do porozumienia między zwaśnionymi stronami.

Po rozpętaniu terroru rewolucyjnego przez Robespierre’a – początkowo jego sprzymierzeńca, a potem zaciekłego wroga – rzucił z trybuny Konwentu głośne słowa, domagając się "oszczędnej gospodarki ludzką krwią".

Rewolucja pożera własne dzieci

Po konflikcie Robespierrem, nazywanym "Nieprzekupnym", został oskarżony o spisek przeciw rządowi i zdradę stanu. Aresztowano go pod koniec marca 1794 roku wraz Camillem Desmoulinsem i generałem Westermannem. Postawiono go przed Trybunałem Rewolucyjnym i mimo znakomitej obrony ścięto na gilotynie.

Czarna karta Dantona

Dantonowi nie można odmówić talentów oratorskich i patriotycznej postawy, a jednocześnie nie sposób pominąć ciemnej strony jego życiorysu. Pod wpływem alkoholu okazywał się sprzedajnym i pozbawionym skrupułów politykiem. Brał pieniądze od wszystkich, zarówno wrogów wewnętrznych jak i zewnętrznych, uważając za naturalne bogacenie się na rewolucji.

mjm

Zamek Bastille wybudowano w Paryżu w latach 1370-1383 jako część systemu umocnień broniących miasta. Bastylia była odpowiednikiem polskiego barbakanu i broniła bramy św. Antoniego. Z upływem czasu Bastylia traciła znaczenie jako twierdza, ostatecznie stając się ciężkim więzieniem w XVII wieku.

Zwołanie Stanów Generalnych

Po ponad 200 latach król Ludwik XVI zwołał Stany Generalne – tradycyjnej reprezentacji trzech stanów. Ta decyzja spowodowała zasadnicze przyśpieszenie w życiu politycznym Francji. Kampania wokół wyborów i spisywanie skarg i postulatów do tronu zaktywizowały wielu młodych i starszych przedstawicieli mieszczaństwa Paryża.

Ludność Paryża z ogromnym napięciem obserwowała początek obrad - rozgrywkę między królem a Stanami Generalnymi. Rozbudzone podczas kampanii wyborczej oczekiwania na zmiany, a zarazem pogłoski, że król zbiera wojsko, pogłębiały ferment.

Szturm na Bastylię

Nadzieja na zmiany i trwoga przed ich uniemożliwieniem podgrzewały nastroje. W końcu czerwca utworzono nowe władze miasta i zaczęto organizować Gwardię Narodową.

14 lipca 1789 tłumy zgromadzone na ulicach ruszyły w poszukiwaniu broni na więzienie królewskie – Bastylię. Komendant twierdzy nakazał przyjęcie ich strzałami. Padli zabici i ranni. Ostatecznie nacierający wdarli się do środka, zabijając część obrońców. Następnego dnia król odwołał rozkaz zbierania się wojsk, a na ulicy dochodziło do samosądów.

Bastylię, w której przebywało w tym czasie raptem siedmiu więźniów, traktowano jako symbol absolutyzmu i parę miesięcy później zburzono. Te wydarzenia pokazywały, że lud, a nie tylko jego przedstawiciele, zaczął decydować o polityce. Rewolucja stała się rzeczywistością.

Do dzisiaj 14 lipca jest we Francji hucznie obchodzonym świętem narodowym. – 14 lipca świętujemy uniwersalne wartości, takie jak wolność, demokracja i prawa człowieka, w imię których walczyliśmy. To jest święto patriotyzmu francuskiego – mówił ambasador francuski w Polsce François Barry Delongchamps.

mjm

Wojna francusko-pruska

W 1870 roku Francja poniosła upokarzająca klęskę w wojnie Prusami. Walce wypowiedzianej przez pewną zwycięstwa Francję, ale sprowokowaną przez dążącego do zjednoczenia Niemiec Otto von Bismarcka.

Pod Sedanem wojska pruskie rozgromiły 80-tysięczną armię francuską, a cesarz Napoleon III dostał się do niewoli. Skutkiem masakry było zajęcie przez Prusy Alzacji i Lotaryngii. Klęska oznaczała też upadek Napoleona III.

Proklamowanie III Republiki

4 września 1870 roku lud paryski obalił cesarstwo i zmusił parlament do proklamowania III Republiki. Na czele nowej władzy stanął dotychczasowy gubernator Paryża gen. Louis Jules Trochu. Nie mogło to jednak uchronić stolicy przed zbliżającą się armią pruską. Z zagrożonego miasta wyjeżdżali przedstawiciele arystokracji i wielkiej burżuazji. W drugą zaś stronę podążała najbiedniejsza ludność z przedmieść, szukając w Paryżu schronienia, a także powiększając liczbę ludzi bezdomnych i bezrobotnych.

Prusacy zainstalowali swoją główną siedzibę w Wersalu. Francuski Rząd Obrony Narodowej stopniowo zmierzał do kapitulacji. Tymczasem na prowincji niezwykle aktywnie działał robotniczy deputowany Leon Gambetta, który z oblężonego Paryża wydostał się balonem. Nawoływał do powszechnej obrony kraju.

Bohaterska obrona Paryża trwała 132 dni. W oblężonym mieście uzbrojono lud, powstawać zaczęły samorzutnie Komitety Czujności, które wkrótce wysunęły postulat oddania władzy w ręce robotników. 18 stycznia w Wersalu proklamowano utworzenie Cesarstwa Niemieckiego. Dziesięć dni później Francja podpisała kapitulację.

Obrona Paryża

Paryż, jako jedyny obrońca zagrożonej Republiki, poczuł się zdradzony. Lud stolicy pozostał uzbrojony. Tymczasem na czele Zgromadzenia Narodowego stanął konserwatywny polityk Adolf Thiers. Rząd przerażony rewolucyjnymi nastrojami przeniósł się do Wersalu.

18 marca ruszyła próba pacyfikacji wzburzonego miasta. Jednak już następnego dnia tłumy zyskały przewagę, otaczały wojska i bratały się z żołnierzami. Oficerowie i rząd stracili władzę nad armią. Reakcją łańcuchową wybuchały powstania ludowe w kolejnych francuskich miastach. 28 marca w imieniu ludu ogłoszono komunę.

Historyk prof. Janusz Pajewski pisał: "Nowi przedstawiciele stolicy zaraz na pierwszym posiedzeniu przyjęli nazwę Komuna Paryża. Nazwa ta wywołała skojarzenia ze średniowiecznymi gminami miejskimi, z paryską komuną z 1792 roku i planami utworzenia wspólnoty interesów ludzi pracy".

Komuna Paryska

Był to początkowo ruch protestu przeciwko upokarzającej klęsce zadanej Francji przez Bismarcka i przeciwko winnym porażki. Był to też wyraz niepokoju republikanów przed możliwością odbudowy monarchii. Szybko jednak zaczęto dążyć do zasadniczej przebudowy ustroju.

W kwietniu wydano szereg dekretów, które wyznaczały kierunki reform ekonomiczno-społecznych. Między innymi uchwalono oddzielenie Kościoła od państwa. Starano się stworzyć państwo nowego, demokratycznego typu. Zniesiono stałą armię, w zamian pozostawiając składającą się z robotników Gwardię Narodową. Ustalono minimalne płace i kontrole pracy urzędników.

W maju jednak rząd Thiersa ściągnął dodatkowe siły do walki. Paryż zaś był coraz bardziej osamotniony – rewolucje w innych miastach stłumiono. W tym czasie naczelnym wodzem obrony stolicy mianowano gen. Jarosława Dąbrowskiego. Obok niego w szeregach Komuny stanęło wielu Polaków. Większość, wraz z generałem, poległa na barykadach.

Krwawy tydzień

21 maja wojska wersalskie rozpoczęły generalny atak. Thiers miał wtedy powiedzieć: "Pozostanę bez litości, pokuta musi być zupełna, sprawiedliwość musi być nieugięta".

W prasie pełno było komunikatów o bohaterstwie obrońców: "Wszyscy ginęli jak żołnierze. Jedni stali z rękami skrzyżowanymi na piersiach i dumnie podniesionymi głowami. Inni rozpinali kurtki i wołali: strzelajcie, nie boimy się śmierci!".

28 maja upadła ostatnia barykada, a na obrońcach wzięto krwawy odwet. Posypały się wyroki śmierci i zesłania do Nowej Kaledonii. Rewolucję bezpowrotnie stłumiono. Na wiele lat między burżuazją a robotnikami pozostała przepaść nie do przebycia. Proletariat nie mógł zapomnieć krwawej masakry.

mjm