Była też najdłużej urzędującym brytyjskim premierem w XX wieku. Funkcję sprawowała od 1979 do 1990 roku. W latach 1975-1990 kierowała też Partią Konserwatywną. Jest pierwszą kobietą, która kiedykolwiek w Wielkiej Brytanii została wybrana na szefa rządzącego ugrupowania.

Margaret Thatcher objęła władzę podczas kryzysu ekonomicznego, spowodowanego między innymi rozbudowaną polityką socjalną państwa oraz inflacją. Zastosowała twardą politykę w celu uzdrowienia gospodarki: zlikwidowała dotacje dla znacznej części państwowych firm, zatrzymała inflację kosztem zwiększonego bezrobocia, zredukowała wydatki budżetowe, obniżyła podatki oraz podwyższyła stopę procentową oszczędności. Wszystkie te działania, będące połączeniem liberalizmu, konserwatyzmu i monetaryzmu, uzyskały nazwę "thatcheryzmu".

Żelazna Dama

Z powodu stanowczości w podejmowaniu decyzji, między innymi dotyczących brytyjskich górników oraz zdecydowanej postawy wobec państw komunistycznych, Margaret Thatcher zyskała przydomek Żelaznej Damy. Pod koniec sprawowania funkcji premiera, zapytana, czy sądzi, że jej sposób prowadzenia polityki pozostawi naród podzielony, Margaret Thatcher odpowiedziała: "Więcej właścicieli domów, o wiele więcej udziałowców, o wiele wyższe oszczędności społeczeństwa to czynniki, które jednoczą naród [...]. Nie, my pozbywamy się podziałów, zamieniamy konflikty na współpracę, budujemy jeden naród, przez coraz szerzej rozumiane pojęcie własności oraz demokrację".

Wizyta w Polsce

W 1988 roku Thatcher odwiedziła Polskę. Zażądała wówczas od władz komunistycznych spotkania z Lechem Wałęsą, w czasie którego mówiła o zależnościach między wolną gospodarką i wolnością jednostki: "Jeżeli w państwie, w którym rządzi prawo, istnieje wolne społeczeństwo, mamy do czynienia zarówno z poszanowaniem godności jednostki, jak i z dobrobytem".

Walka ze związkami zawodowymi

Jednym z najważniejszych celów w polityce wewnętrznej Margaret Thatcher było ograniczenie pozycji związków zawodowych. Przez blisko rok walczyła z protestami górników, które zakończyły się zamknięciem kilkunastu niedochodowych kopalń.

Jedną z najtrudniejszych decyzji w polityce zagranicznej Thatcher było wysłanie brytyjskiej floty i wojna z Argentyną o wyspy Falklandy, zajęte w 1982 roku przez tamtejszą armię. Odzyskanie Falklandów przyniosło jej dużą popularność w kraju.

Thatcher sympatyzowała z chilijskim dyktatorem, generałem Augusto Pinochetem. Podczas wojny falklandzkiej rząd Chile, jako jedyny w Ameryce Łacińskiej ,aktywnie poparł Wielką Brytanię.

Brytyjska premier krytycznie odnosiła się natomiast do realizowanego modelu integracji europejskiej; próbowała wprowadzić wolnorynkowe metody zarządzania w oświacie, służbie zdrowia i kulturze, co spowodowało spadek jej popularności. W 1990 roku Margaret Thatcher zrezygnowała z kierowania Partią Konserwatywną, co było równoznaczne z ustąpieniem ze stanowiska premiera. Dwa lata później otrzymała szlachectwo oraz zajęła miejsce w Izbie Lordów.

mk/im

Walka z komunistami

George Marshall po raz pierwszy przedstawił ten plan 5 czerwca 1947 roku na Uniwersytecie Harvarda. Był on następstwem, ogłoszonej w marcu 1947 roku przez prezydenta, tzw. doktryny Trumana, która była skierowana przeciwko globalnej ekspansji komunizmu i ZSRR. Chodziło o powstrzymywanie tych wpływów we Włoszech i Francji, jak również w Europie Wschodniej, gdzie komuniści albo już zdobyli władzę, albo do tego zmierzali.

Stany Zjednoczone zdawały sobie sprawę, że bez poprawy sytuacji gospodarczej w krajach zrujnowanych działaniami wojennymi trudno będzie walczyć z komunistami. 

– Jest rzeczą logiczną, że Stany Zjednoczone powinny uczynić wszystko, co leży w ich mocy, by pomóc w przywróceniu światu normalnego zdrowia gospodarczego, bez czego nie może być mowy o równowadze politycznej i zapewnieniu pokoju – mówił 5 czerwca 1947 George Marshall. – Nasza polityka jest wymierzona nie przeciwko jakiemukolwiek krajowi czy doktrynie, ale przeciwko głodowi, ubóstwu, rozpaczy i chaosowi.

Po ogłoszeniu przez Stany Zjednoczone propozycji gospodarczej dla Europy, na 12 lipca 1947 zaplanowano zorganizowanie międzynarodowej konferencji przygotowawczej w Paryżu. Udział w niej zaproponowano większości państw europejskich, zaproszenia wysłano do Warszawy, Pragi, Belgradu i Moskwy.

Odmowa polskiego rządu

Pierwsza reakcja polskiego rządu i premiera Józefa Cyrankiewicza była pozytywna. Jednak w ciągu następnych kilku dni rząd zmienił swoje stanowisko. Stało się to pod wpływem nacisków Kremla. O tym, kto pojedzie, a kto nie pojedzie, zdecydował minister spraw zagranicznych ZSRR, Wiaczesław Mołotow.

9 lipca 1947 premier Józef Cyrankiewicz odmówił wyjazdu polskiej delegacji do Paryża, motywując to troską rządu zarówno o bieżące, jak i trwałe interesy państwowe.

– Mołotow zdecydował, że delegacje Polski, jak również Czechosłowacji i Jugosławii do Paryża nie pojadą, ponieważ plan Marshalla w oczach Kremla był próbą ingerencji w sprawy wewnętrzne państw należących do sfery wpływów radzieckich – mówił historyk prof. Wojciech Roszkowski w audycji Polskiego Radia z 1996 roku.

Konsekwencje odmowy

Rezygnacja z planu Marshalla kosztowała Polskę bardzo dużo. Kraje Europy Zachodniej, które go przyjęły, otrzymały kredytowe dostawy towarów amerykańskich w wysokości pomiędzy 1,5 miliarda (Niemcy) a 3 miliardami ówczesnych dolarów (Wielka Brytania).

Według prof. Wojciecha Roszkowskiego Polska dostałaby znacznie mniej, ale wciąż byłby to bardzo poważny zastrzyk przyspieszający proces odbudowy gospodarczej kraju. A dokonywana była ona siłami wewnętrznymi, środkami zniszczonej Polski, zrujnowanych przez wojnę obywateli, w wyniku drenażu społeczeństwa, które świadczyło na odbudowę w stopniu znacznie większym, niż to było konieczne, gdyby przyjąć plan Marshalla.

– Trudno dokładnie w tej chwili odtworzyć tok rozumowania Cyrankiewicza, Minca i innych osób odpowiedzialnych za politykę gospodarczą w Polsce – mówił prof. Wojciech Roszkowski. – Czy oni liczyli koszty odmowy planu Marshalla? Należy sądzić, że w momencie, kiedy przyszła decyzja polityczna z Moskwy, przestali zaprzątać sobie tym głowę.

Zapaść gospodarcza kraju

Historycy gospodarczy mogą dziś właściwie tylko stawiać hipotezy, "co by było, gdyby" i jakiego rodzaju straty Polska poniosła. Społeczeństwo poinformowano o odrzuceniu planu Marshalla przy pomocy komunikatu rządowego, który brzmiał bardzo enigmatycznie. Troska o interesy państwa wyglądała bardzo dziwnie, ale cenzura i terror polityczny, który narastał w kraju, właściwie uniemożliwiały artykułowanie publiczne wątpliwości z tym związanych.

W trakcie realizacji planu Marshalla, rozpoczętej w 1948 roku, rząd Stanów Zjednoczonych przeznaczył na pomoc dla krajów europejskich 17 miliardów dolarów, z czego wykorzystano 13,5 miliarda. Najwięcej na amerykańskiej pomocy skorzystały: Wielka Brytania, Francja, Włochy i Niemcy Zachodnie.

Zaoferowane przez USA wsparcie ekonomiczne odniosło zamierzony skutek. Udało się odbudować zachodnioeuropejską gospodarkę na tyle, że wkroczyła ona na drogę rozwoju. Wyrazem tego było utworzenie 22 września 1947 roku Europejskiej Organizacji Współpracy (OEEC). Ofensywa komunistycznej ideologii została skutecznie zahamowana.

mk/im

- Nieporozumienie polegało głównie na tym, że kraj przesadnie oceniał nasze możliwości i atuty. Nie zdawał sobie może sprawy, w jakim stopniu musieliśmy walczyć o nasze miejsce i o nasze prawa już wewnątrz samej koalicji, która od 1941 roku traktowała nas jako sojuszników drugorzędnych, a Sowietów traktowała jako sojusznika numer jeden – mówił prezydent RP na Uchodźstwie Edward Raczyński w 1984 roku w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Układ podpisali premier Rządu Polskiego na Uchodźstwie gen. Władysław Sikorski i rezydujący w Londynie ambasador ZSRR Iwan Majski.

Trudne rokowania

Po agresji Niemiec na ZSRR, 22 czerwca 1941, Wielka Brytania podjęła się pośrednictwa w rozmowach zmierzających do normalizacji polsko-radzieckich stosunków dyplomatycznych. Było to ważne dla utworzenia skutecznej koalicji antyhitlerowskiej. Prowadzone w Londynie rokowania zakończyły się, podpisaniem międzypaństwowego porozumienia pomiędzy Polską a ZSRR.

Układ przywracał stosunki dyplomatyczne między oboma krajami, zerwane 17 września 1939 z chwilą agresji ZSRR na Polskę. Dokument zawierał m.in.: oświadczenie rządu ZSRR, że traktaty radziecko-niemieckie z 1939 roku dotyczące Polski utraciły swą moc, deklarację wzajemnej pomocy w wojnie przeciw hitlerowskim Niemcom oraz zgodę rządu ZSRR na utworzenie na sowieckim terytorium Armii Polskiej pod dowództwem polskim.

W dołączonym do układu protokole rząd ZSRR zagwarantował amnestię dla obywateli polskich: więźniów politycznych i zesłańców pozbawionych wolności na terenie ZSRR w więzieniach i obozach pracy.

Ziemie utracone

Poważną trudnością, która pojawiła się już w pierwszej fazie rozmów, była sprawa granic. Strona radziecka zdecydowanie odmawiała zwrotu ziem polskich zajętych we wrześniu 1939 roku.

- Polski rząd po burzliwej dyskusji wypowiedział się za podpisaniem układu z ZSRR w wersji przedstawionej przez gen. Sikorskiego. Kilku członków gabinetu m.in. Marian Seyda, August Zaleski i gen. Kazimierz Sosnkowski uważali jednak, że bez wyraźnie zaznaczonego zrzeczenia się przez Moskwę praw do ziem zagrabionych w wyniku agresji 17 września 1939 układ nie powinien być zawarty - mówi historyk Witold Pronobis.

Stanowisko to podzielał ówczesny Prezydent Rzeczypospolitej na Uchodźstwie Edward Raczkiewicz.

Samodzielna decyzja Sikorskiego

Nie mając akceptacji prezydenta, gen. Sikorski zdecydował się na samodzielne zawarcie układu. Wywołało to przesilenie i kryzys w polskim rządzie. Najzagorzalszego przeciwnika porozumienia z Sowietami gen. Sosnkowskiego Sikorski usunął ze stanowiska Komendanta Głównego.

- To był rodzaj zamachu ze strony Sikorskiego, który potem tej decyzji bardzo bronił – mówił ambasador Edward Raczyński, późniejszy Prezydent Rzeczypospolitej na Uchodźstwie. - Muszę powiedzieć, że później argumenty i przekonanie Sikorskiego w pewnej mierze też podzielałem. Uważałem, że trudno, układ nie jest doskonały, na pewno ma słabe strony, ale gra jest tak wielka, o rzecz tak ważną przede wszystkim z punktu widzenia ludzkiego, tych setek tysięcy ludzi, którzy ginęli w tych sowieckich bezkresach gdzieś pod biegunem, a inni w tzw. obozach pracy gdzie ludzie padali jak muchy – dodaje ambasador.

W dłuższej perspektywie dokument ten uczynił z rządu polskiego zakładnika brytyjsko-sowieckiego sojuszu. Rząd Churchilla wielokrotnie popierał żądania Stalina względem Polski, cały czas mając na względzie utrzymanie porozumienia między aliantami a ZSRR.

mk

14 czerwca 1982 skapitulowały ostatnie oddziały argentyńskie. Pomimo upływu kilkudziesięciu lat od zakoczenia wojny o Falklandy-Malwiny, na szereg pytań wciąż nie udało się znaleźć wyczerpujących odpowiedzi. Istnieje wiele wątpliwości, co do motywów przyjętych wówczas rozwiązań, nie tylko przez walczące ze sobą strony.
Sprawie przyjrzeli się red. Piotr Lignar i Mirosław Głogowski w audycji z cyklu ”Nie do końca wyjaśnione”.

Odwieczny spór

Falklandy, nazywane również Malwinami (hiszpańska nazwa Islas Malvinas) to archipelag wysp, położony w południowej części Oceanu Atlantyckiego. Obszar dwunasty tysięcy kilometrów kwadratowych zamieszkuje dwa tysiące osób, w większości pochodzenia brytyjskiego. W świetle prawa międzynarodowego jest to brytyjskie terytorium zamorskie.

W latach 80. XX wieku, gdy proces dekolonizacji już dawno się zakończył, wydawało się, że to obszar bez znaczenia. Jednak w sporze o Falklandy ogromną role odegrała historia. Wszystko zaczęło się na początku XIX wieku, gdy Argentyna stała się niepodległym państwem. Przez siedem na wyspach stacjonował niewielki oddział argentyński. Jednocześnie pretensje do obszaru cały czas zgłaszali Brytyjczycy, którzy w XVI wieku odkryli archipelag i do 1774 roku utrzymywali tam własny garnizon. W 1833 roku, gdy młode państwo argentyńskie przeżywało trudne chwile, brytyjski okręt wojenny ”Clio” pojawił się u wybrzeży Falklandów. Wkrótce potem nad domem gubernatora w Port Stanley pojawiła się brytyjska flaga Union Jack. Argentyńczycy nigdy nie pogodzili się ze stratą wysp. W drugiej połowie XX wieku rozpoczęli starania w kierunku odzyskania spornego terytorium.

Starcie pełne entuzjazmu

Wojnę rozpoczęła Argentyna, zrzucając 2 kwietnia 1982 ośmiuset spadochroniarzy na archipelag obsadzony od lat kilkudziesięcioosobowym garnizonem brytyjskim.

Tego samego dnia prezydent Argentyny, szef rządzącej junty wojskowej, generał Leopoldo Galtieri wygłosił buńczuczne przemówienie, w którym akcję wojsk argentyńskich uzasadnił koniecznością położenia kresu ciągłym odwlekaniem rozwiązania problemu przez Wielką Brytanię. Stwierdził, że działania podjęte przez Argentynę nie są agresją wobec mieszkańców archipelagu, których prawa i sposób życia będą respektowane.

Akcja była autentycznym zaskoczeniem dla świata i samych Argentyńczyków – W kraju wybuchła euforia. Nawet zacięci przeciwnicy rządów wojskowych byli zadowoleni – mówił na antenie PR Mirosław Głogowski – był to wyjątkowy okres wielkiego narodowego zjednoczenia, w czasie okrutnej dyktatury, która w dramatyczny sposób podzieliła cały kraj.

Brytyjska reakcja była błyskawiczna. Od początku nie było mowy o innym rozwiązaniu, niż odzyskanie Falklandów. - Brytyjska mocarstwowa duma, nieco uśpiona, została na powrót obudzona. Prasa i rząd Margaret Thatcher uznali, że jest to zamach na najświętsze wartości Wielkiej Brytanii – analizował dziennikarz.

Falklandy były ważne dla obu stron z trzech powodów. Po pierwsze wody wokół wysp należą do jednych z najobfitszych łowisk świata. Po drugie na dnie stwierdzono bogate, jeszcze nieeksploatowane złoża ropy naftowej. Wreszcie posiadanie archipelagu znacznie ułatwia formułowanie roszczeń wobec dużego pasa Antarktydy, która wciąż nie jest do końca podzielona. W Wielkiej Brytanii 79% społeczeństwa popierało wojenną politykę Margaret Thatcher, w Argentynie niemal całe społeczeństwo opowiadało się za obroną Malwinów.

Tykający zegar

W ciągu trzech dni Wielka Brytania sformułowała korpus ekspedycyjny, w którego skład weszło 2/3 floty wojennej. Trzon stanowiły dwa lotniskowce. Na okręty załadowano kilkanaście tysięcy żołnierzy. Razem z marynarzami w stronę Falklandów wypłynęło 27 tysięcy ludzi. W odpowiedzi Argentyńczycy przerzucili na wyspy ponad 12 tysięcy żołnierzy.

Na pokojowe rozwiązanie konfliktu pozostały dwa tygodnie. Tyle brytyjska flota potrzebowała na dopłynięcie do Falklandów. Sprawą zajęła się ONZ na wniosek Wielkiej Brytanii. – Obie strony przykładały sobie i negocjatorom pistolet do skroni. Zarówno Argentyna, jak i Wielka Brytania w gruncie rzeczy, poza gołosłownymi oświadczeniami, nie myślały o pokojowych rozmowach – mówił gość audycji.

Brudna wojna

Walki rozpoczęły się pod koniec kwietnia 1982 roku. Punktem przełomowym było zatopienie 2 maja argentyńskiego krążownika ”Admirał Belgrano”. Dzień później eskadra argentyńskich myśliwców typu Mirage zaatakowała brytyjskie okręty wojenne, zatapiając najnowocześniejszy brytyjski niszczyciel ”Sheffield”. W sumie argentyńskim pilotom udało się zatopić i ciężko uszkodzić kilkanaście jednostek brytyjskich.

Brytyjska dominacja w powietrzu szybko zagoniła argentyńskie okręty do macierzystych portów, a walki kontynuowali piloci. Desant na Falklandy rozpoczął się 21 maja 1982. – Była to brudna wojna w każdym tego słowa znaczeniu. Toczyła się w falklandzkich błotach, a sposób jej prowadzenia okazał się bardzo brutalny – stwierdził Mirosław Głogowski - w jej trakcie popełniono dziesiątki błędów w dowodzeniu, po obu stronach.

Morale argentyńskie było silne do pewnego momentu. Gdy prezydent Argentyny pozostawił argentyński korpus bez wsparcia zaczęło brakować wszystkiego. Żołnierze marzli, głodowali, ginęli w okopach i mieli coraz mniejszą chęć do walki. 14 czerwca Brytyjczycy otoczyli Port Stanley. Argentyna ogłosiła wówczas, że jest skłonna do zawieszenia broni i rozmów pokojowych. Londyn nie czekał, w ciągu kilku godzin przeprowadzono ostateczny szturm. Wieczorem Margaret Thatcher ogłosiła zwycięstwo Wielkiej Brytanii. Flaga Union Jack ponownie zawisła nad pałacem gubernatora.

Czy to Wielka Brytania była inspiratorem całego zajścia? Posłuchaj audycji o przebiegu konfliktu i wątpliwościach, jakie budzi w świecie do dnia dzisiejszego.   

mjm

Handel i polityka

Neville Chamberlain urodził się 18 marca 1869 roku w angielskim Birmingham. Rodzina przyszłego premiera była mocno zaangażowana w politykę kraju – jego ojciec zasiadał w ławach Izby Gmin, a przyrodni brat Joseph Austen w latach 1924-1929 był ministrem spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii.

Po ukończeniu nauki w Mason Science College (obecnie Uniwersytet Birmingham) Arthur Chamberlain wyjechał na wyspę Andros znajdującą się w archipelagu Bahamów, aby przejąć zarządzanie nad rodzinną plantacją sizalu. 

Początek kariery politycznej Chamberlaina wiąże się z 1915 rokiem, gdy został wybrany burmistrzem Birmingham. Rok później założył tam Birmingham Municipal Bank – była to pierwsza miejska kasa oszczędnościowa w Wielkiej Brytanii. W grudniu 1916 roku Chamberlain został członkiem rządu koalicyjnego Davida Lloyda George’a. Był dyrektorem Służby Narodowej i zajmował się między innymi koordynacją poboru wojskowego.

Pod koniec 1918 roku Chamberlain wszedł do Izby Gmin z ramienia partii konserwatywnej. W latach 20. i 30. jego kariera nabrała tempa – początkowo był poczmistrzem generalnym, następnie Skarbnikiem Generalnym. W latach 1923-1929 pełnił funkcję ministra zdrowia, a od 1923 do 1924 i w latach 1931-1937 kanclerza skarbu.

Gorący zwolennik pokoju

28 maja 1937 roku Chamberlain został szefem nowego rządu Wielkiej Brytanii.

- Przypuszczam, że został premierem po pierwsze ze względu na pozycję ojca będącego prawą ręką wielkiego imperialnego premiera angielskiego Gledstone’a, którego nazwisko bardzo sobie ceniono w Wielkiej Brytanii – powiedział publicysta Marek Ostrowski w audycji "Postacie XX wieku". - Po wtóre dlatego, że związał się z partią konserwatywną, która niepodzielnie panowała w kraju. Zresztą Chamberlain interesował się bardzo polityką zagraniczną i zdołał poniekąd swojej partii i rodakom wmówić, że ma ogromny talent dyplomatyczny – dodał.

Premier był zwolennikiem pokoju, który chciał utrzymać za wszelką cenę. Próbując odsunąć faszystowskie Włochy od zbliżenia z Hitlerem, uznał dominację kraju Mussoliniego w Abisynii. Nie zgodził się również na interwencję brytyjską podczas hiszpańskiej wojny domowej. Jego koncepcja – zwana polityką appeasement, czyli ułagodzenia, uspokojenia – zakładała przyjęcie ugodowej postawy wobec agresywnych państw (Niemiec, Włoch) w nadziei, że ich ambicje terytorialne zostaną w końcu zaspokojone, a z horyzontu zniknie widmo wybuchu kolejnej wojny światowej.

Chamberlain nie zareagował również, gdy wiosną 1938 roku III Rzesza dokonała Anschlussu Austrii.

Publicysta Marek Ostrowski na antenie Polskiego Radia opowiadał, że Churchill ostrzegał premiera mówiąc, że wydarzenia z początku 1938 roku są dowodem na to realizację przez Niemców punkt po punkcie swojego starannie przygotowanego planu agresji. Chamberlain nie słuchał – bronił się, mówiąc, że nie może przeszkadzać dwóm bratnim krajom w zjednoczeniu.

We wrześniu tego samego roku rozpoczął się kryzys sudecki. III Rzesza początkowo żądała autonomii dla Kraju Sudeckiego, a następnie przyłączenia terenów czechosłowackich do Niemiec. 

- Anglia bała się wręcz, że Czesi postawią się Hitlerowi, to znaczy nie pójdą na żadne ugody i będą chcieli się bić. Wówczas Chamberlain posłał na miejsce swojego negocjatora, który miał Czechów przekonać, że wszelki opór jest bezcelowy – tłumaczył publicysta Marek Ostrowski w audycji z cyklu "Postacie XX wieku".

Gdy rozmowy z rządem Czechosłowacji nie przyniosły spodziewanych efektów, premier Wielkiej Brytanii sam postanowił zainterweniować. Jesienią 1938 roku trzykrotnie odwiedził III Rzeszę, próbując rozwiązać ten spór. Efektem jego negocjacji z Hitlerem była zgoda na oddanie Kraju Sudeckiego Niemcom. Decyzja ta została potwierdzona na konferencji w Monachium, w której wziął udział Chamberlain, Hitler, Mussolini i francuski premier Édouard Daladier. Na spotkanie nie zaproszono przedstawicieli czechosłowackiego rządu. 

- Chamberlain po powrocie do Londynu został przyjęty jak ludowy bohater. Wtedy też wypowiedział te swoje słynne słowa "przywiozłem wam pokój" […]. Premier był wówczas przekonany, że udał mu się nie lada dyplomatyczny majstersztyk. Ta jego wiara w swoje talenty dyplomatyczne była tak wielka, że uważał, że nie tylko uchronił Anglię od wojny, ale że w ogóle przechytrzył Niemców – mówił Marek Ostrowski na antenie Polskiego Radia.

Pomoc, która przyszła za późno

W marcu 1939 roku Hitler zajął Czechosłowację. Dopiero wtedy Wielka Brytania zdała sobie sprawę z tego, że polityka ustępstw się nie sprawdza. Chamberlain wystosował oświadczenie, w którym oznajmił, że w wypadku jakiejkolwiek agresji niemieckiej na niepodległość Polski, rząd brytyjski niezwłocznie przyjdzie jej z pomocą.

25 sierpnia Wielka Brytania zawarła z Rzeczpospolitą układ sojuszniczy. Dokument zobowiązywał obie strony do udzielenia sobie wzajemnej pomocy militarnej w razie agresji na jedną ze stron. Traktat został zawarty na pięć lat. Polacy mieli nadzieję, że pismo uchroni kraj przez hitlerowską agresją.

1 września 1939 roku okazało się, że Führer nie zamierza zarzucić powziętego przez siebie planu zajęcia polskich terenów. Rząd brytyjski zareagował dopiero dwa dni później. 3 września Chamberlain wygłosił przemówienie ze swojego gabinetu na Downing Street, które radio BBC przekazało na całą Europę:

"Dzisiaj rano brytyjski ambasador w Berlinie wręczył niemieckiemu rządowi nasze ultimatum głoszące, że o ile o 11 rano nie dowiemy się, że niemieckie wojska wycofują się z Polski, rozpocznie się między nami stan wojny. Muszę wam powiedzieć, że nie otrzymaliśmy w tej sprawie żadnej wiadomości i w konsekwencji nasz kraj znajduje się w stanie wojny z Niemcami."

Od 3 września 1939 roku do maja 1940 roku trwała tak zwana "dziwna wojna", podczas której żadna ze stron konfliktu nie prowadziła działań wojennych. W tym czasie rząd brytyjski uległ rekonstrukcji. Pierwszym lordem Admiralicji został wówczas Winston Churchill – zagorzały krytyk polityki premiera.

Chamberlain zrezygnował z bycia szefem brytyjskiego rządu 10 maja 1940 roku – w dniu ataku Niemiec na Belgię, Holandię i Luksemburg. Nowym premierem został Churchill, a Chamberlain objął stanowisko Lorda Przewodniczącego Rady. Zmarł 9 listopada 1940 roku.

jb

Była też najdłużej urzędującym brytyjskim premierem w XX wieku. Funkcję sprawowała od 1979 do 1990 roku. W latach 1975-1990 kierowała też Partią Konserwatywną. Do tego czasu była jedyną kobietą, która kiedykolwiek w Wielkiej Brytanii została wybrana na szefa rządzącego ugrupowania.

- Ona bardzo szybko narzuciła swój styl rządów. Taki, w którym właściwie nie było miejsca na dyskusje. To z całą pewnością nie były rządy zespołowe - mówił na antenie Polskiego Radia redaktor Marek Ostrowski.

Margaret Thatcher objęła władzę podczas kryzysu ekonomicznego, spowodowanego między innymi rozbudowaną polityką socjalną państwa oraz inflacją. Zastosowała twardą politykę w celu uzdrowienia gospodarki: zlikwidowała dotacje dla znacznej części państwowych firm, zatrzymała inflację kosztem zwiększonego bezrobocia, zredukowała wydatki budżetowe, obniżyła podatki oraz podwyższyła stopę procentową oszczędności. Wszystkie te działania, będące połączeniem liberalizmu, konserwatyzmu i monetaryzmu, uzyskały nazwę "thatcheryzmu".

Żelazna Dama

Z powodu stanowczości w podejmowaniu decyzji, między innymi dotyczących brytyjskich górników oraz zdecydowanej postawy wobec państw komunistycznych, Margaret Thatcher zyskała przydomek Żelaznej Damy. Pod koniec sprawowania funkcji premiera, zapytana, czy sądzi, że jej sposób prowadzenia polityki pozostawi naród podzielony, Margaret Thatcher odpowiedziała: "Więcej właścicieli domów, o wiele więcej udziałowców, o wiele wyższe oszczędności społeczeństwa to czynniki, które jednoczą naród [...]. Nie, my pozbywamy się podziałów, zamieniamy konflikty na współpracę, budujemy jeden naród, przez coraz szerzej rozumiane pojęcie własności oraz demokrację".

Wizyta w Polsce

W 1988 roku Thatcher odwiedziła Polskę. Zażądała wówczas od władz komunistycznych spotkania z Lechem Wałęsą, w czasie którego mówiła o zależnościach między wolną gospodarką i wolnością jednostki: "Jeżeli w państwie, w którym rządzi prawo, istnieje wolne społeczeństwo, mamy do czynienia zarówno z poszanowaniem godności jednostki, jak i z dobrobytem".

Walka ze związkami zawodowymi

Jednym z najważniejszych celów w polityce wewnętrznej Margaret Thatcher było ograniczenie pozycji związków zawodowych. Przez blisko rok walczyła z protestami górników, które zakończyły się zamknięciem kilkunastu niedochodowych kopalń.

Jedną z najtrudniejszych decyzji w polityce zagranicznej Thatcher było wysłanie brytyjskiej floty i wojna z Argentyną o wyspy Falklandy, zajęte w 1982 roku przez tamtejszą armię. Odzyskanie Falklandów przyniosło jej dużą popularność w kraju.

Thatcher sympatyzowała z chilijskim dyktatorem, generałem Augusto Pinochetem. Podczas wojny falklandzkiej rząd Chile, jako jedyny w Ameryce Łacińskiej ,aktywnie poparł Wielką Brytanię.

Brytyjska premier krytycznie odnosiła się natomiast do realizowanego modelu integracji europejskiej; próbowała wprowadzić wolnorynkowe metody zarządzania w oświacie, służbie zdrowia i kulturze, co spowodowało spadek jej popularności. W 1990 roku Margaret Thatcher zrezygnowała z kierowania Partią Konserwatywną, co było równoznaczne z ustąpieniem ze stanowiska premiera. Dwa lata później otrzymała szlachectwo oraz zajęła miejsce w Izbie Lordów.

rzez ostatnie dwanaście miesięcy zespół około 80 archeologów z MOLA Headland Infrastructure prowadził wykopaliska w miejscowości Chipping Warden (dystrykt South Northamptonshire w centralnej Anglii). Badania mają związek z planami budowy w tym miejscu linii kolejowej. Odkryto tutaj pozostałości wioski z epoki żelaza, która przekształciła się w bogate rzymskie miasto handlowe. O obecności tak znaczącego stanowiska archeologicznego na tym obszarze wiedziano już od XVIII wieku, ale dopiero budowa tutaj infrastruktury kolejowej stała się przyczyną kompleksowych badań archeologicznych.

Romanizacja

Pierwotne użytkowanie terenu, znanego jako Blackgrounds (od występujących tu czarnoziemów), rozpoczęło się w epoce żelaza. Wówczas znajdowała się tu wioska złożona z wzniesionych wzdłuż drogi 30 domów. Dowody z wykopalisk pokazują, że osada rozrastała się z czasem, stając się bardziej zamożna w okresie rzymskim, kiedy to pojawiły się nowe kamienne budynki i nowe drogi.

Biorąc pod uwagę bliskość pozostałości z epoki żelaza, zespół archeologów uważa za prawdopodobne, że lokalni mieszkańcy kontynuowali życie w tym miejscu w okresie rzymskim i dostosowali się do nowego sposobu życia. Ta "romanizacja" obejmowała przejęcie rzymskich zwyczajów, produktów i technik budowlanych.

Obszar wykopalisk. Fot.: HS2

Ważny ośrodek handlowy

Przez obszar osady biegła rzymska droga o szerokości 10m. Jej obecność sugeruje, że miejscowość była bardzo ruchliwa, a wozy jednocześnie przyjeżdżały i odjeżdżały, aby załadować i rozładować towary. Najprawdopodobniej zatem osada stanowiła ważny ośrodek handlu, łączący transport odbywający się za pośrednictwem rzeki Cherwell z rzymskim systemem dróg. Na terenie wykopalisk odnaleziono ponad 300 monet rzymskich. Nie stanowiły one jednego skarbu, a były rozrzucone po całym terenie, co wskazuje, że w miejscowości prowadzona była ożywiona wymiana dóbr i waluty.

Odkryto najlepiej zachowany dowód stosowania kary ukrzyżowania w świecie rzymskim

W szczytowym okresie ery rzymskiej (II w.n.e.) Blackgrounds było tętniącym życiem i ruchliwym miastem, o czym świadczą pozostałości warsztatów, pieców i kilku dobrze zachowanych studni. W jednym z obszarów stanowiska archeologicznego ziemia zachowała się w kolorze ognistej czerwieni, co wskazuje, że obszar ten mógł być wykorzystywany do działalności wymagającej pieców z wysoką  temperaturą, takiej jak wypiek chleba, odlewnie metali lub wypalanie ceramiki.

Cenne artefakty

Inne artefakty wskazujące na wysoki poziom życia w Blackgrounds to znalezione tu szklane naczynia, bardzo dekoracyjna ceramika, biżuteria, a nawet dowody na stosowanie makijażu. Na miejscu znaleziono ślady minerału galeny, siarczku ołowiu - substancji, która była kruszona i mieszana z olejem i wykorzystywana jako kosmetyk.

Ozdoby z czasów rzymskich. Fot.: HS2

Szczególnie interesującym odkryciem podczas wykopalisk była połowa zestawu kajdan, podobnych do tych, które niedawno znaleziono podczas wykopalisk w Rutland. W przeciwieństwie do tych odkrytych w Rutland, kajdany znalezione w Blackgrounds nie są związane z pochówkiem, ale mogą sugerować obecność działalności przestępczej lub pracy niewolniczej.

Artefakty są obecnie czyszczone i analizowane przez specjalistów z MOLA Headland Infrastructure, a szczegóły dotyczące budynków i układu osady są dokładnie mapowane. Blackgrounds jest jednym z ponad 100 stanowisk archeologicznych, które zostały zbadane od 2018 roku w związku z budową kolei między Londynem a Birmingham.

 HS2/bm

16 tys. wolontariuszy, 5,2 mln obserwacji, 100 mln kliknięć

Projekt Rainfall Rescue został uruchomiony przez Uniwersytet w Reading w marcu 2020 roku i oferował obywatelom sposób na odwrócenie uwagi od pandemii poprzez cyfrowe przepisanie liczących ponad sto lat odręcznych obserwacji opadów z całej Wielkiej Brytanii i Irlandii. 

Niemal w każdym brytyjskim miasteczku znajdują się stacje pogodowe. Mapę takich stacji można zobaczyć pod tym adresem. Opady deszczu są systematycznie monitorowane w całej Wielkiej Brytanii od lat 60. XIX wieku, kiedy to George Symons założył Brytyjską Organizację Deszczową (British Rainfall Organisation) w celu koordynowania dobrowolnych pomiarów opadów. Do lat 60. XX wieku pomiary zapisywano ręcznie na kartkach papieru. W 2019 roku notatki te zeskanowano, ale odczytanie pisma ręcznego przekraczało możliwości sztucznej inteligencji. Potrzebne było ludzkie oko. 

Wykres przedstawiający liczbę poznanych pomiarów z deszczomierzy przed (pomarańczowa linia) i po (linia niebieska i czarna) projekcie Rainfall Rescue. Źr.: Ed Hawkins / University of Reading

Na wyzwanie odpowiedziało około 16 000 wolontariuszy, którzy w ciągu zaledwie 16 dni scyfryzowali 5,2 miliona obserwacji. 

- Wciąż jestem zdumiony reakcją, z jaką spotkał się ten projekt. Przepisanie rekordów wymagało około 100 milionów naciśnięć klawiszy. Ale to, co - jak sądziłem - zajmie kilka miesięcy, zostało ukończone w ciągu kilku dni - ocenia prof. Ed Hawkins, klimatolog z Uniwersytetu w Reading i kierownik projektu Rainfall Rescue.

W związku z przypadającą 26 marca 2022 roku drugą rocznicą rozpoczęcia projektu zapisy te zostały udostępnione publicznie w oficjalnym krajowym rejestrze Met Office - urzędu zajmującego się meteorologią.

Ekstremalne susze i powodzie już w XIX wieku

Dzięki wysiłkom wolontariuszy udało się ustalić kilka nowych rekordów dotyczących ekstremalnie suchych i mokrych miesięcy w całej Wielkiej Brytanii.

Dzięki pracy wolontariuszy odkryto, że najsuchszym rokiem w historii obserwacji w Wielkiej Brytanii był rok 1855. Spadło wówczas średnio 786,5 mm opadów na metr kwadratowy. Z kolei najsuchszym miesiącem był maj 1844 roku (8,3 mm opadów w Anglii), ale bliski mu był maj 2020 roku (9,6 mm).

Z kolei listopad 1852 roku okazał się najbardziej mokrym miesiącem w dziejach południowej Anglii. Dane z obserwacji meteorologicznych znajdują pokrycie w przekazach historycznych, zgodnie z którymi pod koniec 1852 roku kraj nawiedziły tzw. powodzie księcia Wellingtona, nazwane tak dlatego, że rozpoczęły się w dniu pogrzebu zwycięscy bitwy pod Waterloo. 

- Nowe dane są nie tylko fascynującym spojrzeniem w przeszłość. Pozwalają one na uzyskanie dłuższego i bardziej szczegółowego obrazu zmian miesięcznych opadów, co pomoże w nowych badaniach naukowych dwa wieki później. Dzięki nim lepiej rozumiemy ekstremalne zjawiska pogodowe i ryzyko powodziowe w Wielkiej Brytanii i Irlandii, a także długoterminowe trendy prowadzące do dramatycznych zmian, które obserwujemy obecnie - dodał prof. Ed Hawkins. 

EurekaAlert!/Geoscience Data Journal/Royal Meteorological Society/bm