Historia

Zygmunt Szendzielarz. Aresztowany przez bezpiekę

Ostatnia aktualizacja: 30.06.2023 05:50
30 czerwca 1948 roku w Osielcu koło Makowa Podhalańskiego funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego aresztowali mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszkę" - dowódcę V Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, a następnie oddziałów partyzanckich eksterytorialnego Wileńskiego Okręgu AK.
Zygmunt Szendzielarz Łupaszka
Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka"Foto: źr. IPN

- Wypowiedzieliśmy walkę na śmierć lub życie tym, którzy za pieniądze, ordery lub stanowiska z rąk sowieckich, mordują najlepszych Polaków - pisał w 1946 roku Zygmunt Szendzielarz, pseudonim Łupaszka.

Zygmunt Szendzielarz ps. Łupaszka - zobacz serwis historyczny

"Łupaszka"

Zygmunt Szendzielarz urodził się 12 marca 1910 w Stryju. W 1934 roku ukończył Podchorążówkę w Grudziądzu i uzyskał stopień podporucznika. Trafił do 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie i w tej jednostce walczył podczas kampanii wrześniowej. W trakcie walk dostał się do sowieckiej niewoli, z której po kilku dniach uciekł. Po nieudanych próbach przedostania się na Węgry, jesienią 1939 roku wrócił do Wilna. Od początku 1940 roku zaangażował się w  działalność konspiracyjną. Przyjął wtedy pseudonim Łupaszka, na cześć Jerzego Dąbrowskiego, legendarnego kresowego zagończyka z okresu wojny z bolszewikami, zamordowanego przez NKWD w 1940 lub 1941 roku.

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

Działalność w konspiracji

W kwietniu 1943 roku nawiązał kontakt z Komendą Wileńskiego Okręgu AK. W sierpniu został skierowany na stanowisko dowódcy oddziału partyzanckiego AK działającego na Pojezierzu Wileńskim pod dowództwem ppor. Antoniego Burzyńskiego "Kmicica". Po dotarciu na miejsce dowiedział się, że oddział został rozbrojony przez sowieckich partyzantów, a "Kmicic" razem z 80 żołnierzami AK zamordowany.

Na czele V Brygady Wileńskiej AK

Szendzielarz z resztek oddziału utworzył nową jednostkę - V Brygadę Wileńską AK. Walczyła ona z wojskami niemieckimi i z litewskimi jednostkami, które z nimi kolaborowały, a także z wrogo nastawioną sowiecką partyzantką. W starciu z Niemcami pod Worzianami 31 stycznia 1944 został ranny. Kilka miesięcy później, w kwietniu 1944 roku, podczas pobytu w Wilnie, został aresztowany przez Niemców. Udało mu się uciec i powrócić do oddziału.

V Brygada Wileńska, zgodnie ze wcześniejszymi ustaleniami z komendantem okręgu, nie brała udziału w operacji wileńskiej. Jej żołnierze, walcząc z niemieckimi jednostkami, wycofywali się na zachód. 23 lipca 1944 Brygada została częściowo rozbrojona przez Armię Czerwoną. Wielu jej żołnierzy przedarło się jednak na zachód. W sierpniu 1944 roku część z nich ponownie znalazła się pod dowództwem Szendzielarza w rejonie Bielska Podlaskiego. Po podporządkowaniu się Komendzie Białostockiego Okręgu AK, Szendzielarz na czele niewielkiego oddziału przeszedł do Puszczy Różańskiej. W listopadzie 1944 roku awansowany został na stopień majora.

Akcje przeciwko NKWD, UB, MO i KBW

Wiosną 1945 roku odbudowana V Brygada Wileńska liczyła około 250 żołnierzy. Jej żołnierze przeprowadzili kilkadziesiąt akcji przeciwko NKWD, UB, MO i KBW. We wrześniu 1945 roku, na rozkaz dowództwa, Szendzielarz rozformował V Brygadę Wileńską. Jesienią wyjechał na Pomorze, gdzie po nawiązaniu  kontaktu z konspiracyjnymi strukturami podporządkował się  komendantowi eksterytorialnego Wileńskiego Okręgu AK ppłk. Antoniemu Olechnowiczowi "Pohoreckiemu".

W 1946 roku wrócił do walki, rozpoczynając działalność dywersyjną. W kwietniu odtworzył w Borach Tucholskich V Brygadę Wileńską i stanął na jej czele. Jej liczebność wynosiła w tym czasie około 70 ludzi. Brygada działała na terenie województwa gdańskiego, zachodniopomorskiego i olsztyńskiego.

Marzec 1946 roku, z ulotki "Łupaszki": Nie jesteśmy żadną bandą, tak jak nas nazywają zdrajcy i wyrodni synowie naszej ojczyzny. My jesteśmy z miast i wiosek polskich. My chcemy, by Polska była rządzona przez Polaków oddanych sprawie i wybranych przez cały Naród, a ludzi takich mamy, którzy i słowa głośno nie mogą powiedzieć, bo UB wraz z kliką oficerów sowieckich czuwa. Dlatego też wypowiedzieliśmy walkę na śmierć lub życie tym, którzy za pieniądze, ordery lub stanowiska z rąk sowieckich, mordują najlepszych Polaków domagających się wolności i sprawiedliwości.

Jesienią 1946 roku razem z niewielką grupą żołnierzy przeniósł się na teren Białostocczyzny, gdzie dołączył do VI Brygady Wileńskiej, dowodzonej przez ppor. Lucjana Minkiewicza "Wiktora". W marcu 1947 roku opuścił oddział. Początkowo przebywał w Warszawie. Później ukrywał się w Osielcu koło Makowa Podhalańskiego. 30 czerwca 1948 został aresztowany przez funkcjonariuszy MBP.


Posłuchaj
12:45 Józef Rusak wspomina Zygmunta Szendzielarza Zapiski Kmici 2.mp3 - Nigdy się kulom nie kłaniał, trzymał dyscyplinę, dawał poczucie bezpieczeństwa - wspomnienia Józefa Ruska, ps. Bylina, łącznika w oddziale Łupaszki. (PR, 24.08.2013)

 

Pokazowy proces

Śledztwo trwało blisko dwa i pół roku. Proces "Łupaszki" i innych oficerów podziemia niepodległościowego miał charakter pokazowy. Był transmitowany przez radio i szeroko opisywany przez prasę. Oskarżonym zarzucono zamachy na funkcjonariuszy sowieckiej i polskiej bezpieki, prowadzenia działalności wywiadowczej na rzecz obcego państwa oraz współpracy z Niemcami w okresie okupacji.

2 listopada 1950 Zygmunt Szendzielarz skazany został przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na karę śmierci. Wyrok wykonany został 8 lutego 1951 w warszawskim więzieniu na Mokotowie. W tym samym dniu strzałem w tył głowy zamordowano jeszcze trzech innych oficerów wileńskiej AK: ppłk. Antoniego Olechnowicza "Podhoreckiego", por. Lucjana Minkiewicza "Wiktora" i por. Henryka Borowskiego "Trzmiela".


Posłuchaj
04:29 Proces "Łupaszki" (odc. 1) Proces "Łupaszki". (PR, 23.02.2011)

 

Szczątki "Łupaszki" zostały odnalezione dopiero w 2013 roku przez członków grupy poszukiwawczej IPN w tzw. Kwaterze na Łączce na Powązkach.

pd/mk

Czytaj także

Jan Karski - nikt nie chciał słuchać jego słów

Ostatnia aktualizacja: 13.07.2013 00:00
Był świadkiem eksterminacji Żydów i od 1942 roku apelował o ratunek dla nich u rządów alianckich. Nikt nie mógł lub nie chciał mu uwierzyć.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Aleksander Krzyżanowski "Wilk" - dowódca operacji "Ostra Brama"

Ostatnia aktualizacja: 18.02.2021 05:58
126 lat temu, w 1895 roku urodził się Aleksander Krzyżanowski, "Wilk", komendant Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej  , dowódca oddziałów AK w operacji "Ostra Brama". 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Epitafium dla Łupaszki" - reportaż Alicji Maciejowskiej i Aliny Głowackiej

Ostatnia aktualizacja: 27.09.2015 09:00
Dziś obchodzimy Dzień Polskiego Państwa Podziemnego. Na warszawskich Powązkach Wojskowych odbędą się uroczystości pogrzebowe i pożegnanie bohaterów walki o wolną Polskę, zamordowanych przez komunistyczne władze w więzieniu mokotowskim w Warszawie, których szczątki zostały odnalezione w latach 2012 – 2014 w trakcie prac ekshumacyjnych na powązkowskiej „Łączce”. Jednym z odnalezionych był major Zygmunt Szendzielarz, który zostanie pochowany w późniejszym terminie w grobie rodzinnym. Zapraszamy do wysłuchania audycji z radiowego archiwum poświęconej właśnie jemu…
rozwiń zwiń